διδακτικές περιπλανήσεις

φιλόλογοι όλου του κόσμου... δικτυωθείτε

Κόλλιας Χρήστος

Κική Δημουλά

Γενικά χαρακτηριστικά

Η απώλεια. Στα ποιήματά της υπάρχει πάντα η αίσθηση μιας έλλειψης, της ματαίωσης, της απώλειας. Συναισθήματα που αποτελούν την αιτία της συγγραφής. Η ποίηση δηλαδή έρχεται ως λυτρωτική εκδήλωση να καλύψει το κενό. Η απώλεια αυτή προσωποποιείται στο πρόσωπο του χαμένου συντρόφου της στη ζωή , του ποιητή Άθου Δημουλά

Η έκφραση προσωπικών συναισθημάτων. Πρωταγωνίστρια της ποίησής της είναι η ίδια. Υπάρχει ένα ποιητικό εγώ που αφηγείται, σκέφτεται , διαλέγεται με αντικείμενα, έννοιες , θυμάται.

Αφηρημένες έννοιες- Προσωποποίηση. Οι έννοιες παίρνουν τη θέση υποκειμένων, κινούνται, αισθάνονται, πάσχουν, συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Η Δημουλά καταφέρνει να δημιουργεί ένταση μέσα από αφηρημένες λέξεις

Υπαρξιακή αγωνία. Η αίσθηση της απώλειας του άλλου μετατοπίζεται στο ποιητικό εγώ και γίνεται αγωνία για την απώλεια του χρόνου, των αποτελεσμάτων της φθοράς, για τη σημασία της ίδια της ύπαρξης.

Γλωσσική τόλμη. Ουσιαστικά στη θέση επιθέτων, ρήματα με αιφνιδιαστικά αντικείμενα, μεταφορές τολμηρές, αμφισημίες, παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων, ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη. Μικτή γλώσσα , καθημερινή με λέξεις καθαρεύουσας, αργκό, τεχνολογίας νεολογισμούς ( τις περισσότερες φορές με τόνο ειρωνικό.

Ποίηση της καθημερινότητας. Καθημερινές στιγμές και βιώματα , κυρίως πληγές, μεταφράζονται σε ποιήματα.

Πληθυντικός αριθμός

Το ποίημα. Με άξονα τον πληθυντικό αριθμό η ποιήτρια προσπαθεί να ορίσει 4 ουσιαστικά, 4 αφηρημένες έννοιες. Οι ορισμοί της βέβαια είναι υποκειμενικοί, προϋποθέτουν βέβαια αντικειμενικές γλωσσικές συσχετίσεις αλλά στοχεύουν να τις ανατρέψουν.

Τίτλος.  Προκαλεί από μόνος του έκπληξη. Ένα ποίημα ( η ποίηση μπορεί να θεωρηθεί και η ανατροπή της γραμματικής κανονικότητας) προσπαθεί να ορίσει μια γραμματική έννοια. Στόχος της ποιήτριας βέβαια είναι η γραμματική της ψυχής. Θα προσπαθήσει να προβάλει  στις λέξεις και στη χρήση τους βιώματα, συναισθήματα. Στόχος της είναι η ανατροπή των γραμματικών κανόνων που θα εκφράσει και την ανατροπή που έχει επέλθει στη ζωή της με την απώλεια του αγαπημένου της προσώπου. Ήδη με αυτήν την απώλεια ο πληθυντικός αριθμός ανατρέπεται σε ενικό και καλύτερα σε «μοναχικό» αριθμό.

Ο έρωτας.

Όνομα ουσιαστικόν πολύ ουσιαστικόν: πρώτη αμφισημία. Η ποιήτρια ξεκινά με το τυπικό γραμματικό γνώριμα της λέξης  για να έρθει για να έρθει μετά να την ανατρέψει χρησιμοποιώντας την αμφισημία της. Το «ουσιαστικό» τη δεύτερη φορά σημαίνει «πραγματικό», «σημαντικό», «αληθινό». Και μάλιστα με το επίθετο «πολύ» το οποίο δε θα μπορούσε να προσδιορίζει το ουσιαστικό ως γραμματικό όρο δίνεται το μέγεθος της σημασίας του έρωτα στη ζωή της ποιήτριας.

Ενικού αριθμού: ας θυμηθούμε « μονάχος πορεύεται κανείς στον έρωτα» από τη σονάτα του σεληνόφωτος. Δεύτερη αμφισημία. Το «ενικός» δηλώνει τη μοναχικότητα . Ο έρωτας βιώνεται ατομικά.ο άλλος είναι το αντικείμενο του έρωτα. Το συναίσθημα , το βίωμα είναι προσωπική υπόθεση του καθενός.

Γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού: 3^η αμφισημία. Εδώ η γραμματική εγκαταλείπεται. Το γένος παίρνει τη σημασία ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού. Και πράγματι ο έρωτας δεν είναι μόνο ίδιον της γυναίκας ή του άνδρα. Έχει μόνο ένα χαρακτηριστικό, μεταβάλλει τα υποκείμενα σε ευάλωτα , ανυπεράσπιστα. Παρασύρει κάθε άμυνα, λογική , αντίσταση. Καταδυναστεύει. Το επίθετο «ανυπεράσπιστος» που χαρακτηρίζει τους ερωτευμένους περνάει στο ίδιο το συναίσθημα. ( κρυφή υπαλλαγή)

Πληθυντικός αριθμός: η γραμματική έννοια που συνέχει τις 4 αφηρημένες έννοιες. Ξεκινάμε με τον ερωτα που έχει πληθυντικό αριθμό, όσοι και οι ανυπεράσπιστοι εραστές. Το αίσθημα είναι μεν ατομικό αλλά είναι πανανθρώπινο και πάντοτε «ευάλωτο». Ο έρωτας είναι ίσως η πιο ευάλωτη κατάσταση του ανθρώπου.

Ο φόβος

Όνομα ουσιαστικόν: έχοντα ήδη γίνει η αναφορά στον έρωτα το «ουσιαστικόν» τώρα σημαίνει σε δεύτερο επίπεδο το «σημαντικό». Ο φόβος αναπληρώνει το συναίσθημα του έρωτα μετά την απώλεια του άλλου.

Στην αρχή ενικός αριθμός και μετά πληθυντικός: Κύρια ιδιότητα του φόβου, να δρα πολλαπλασιαστικά. Ο φόβος της μοναξιάς γίνεται υπαρξιακός φόβος, υπαρξιακό άγχος. Γίνονται φοβίες, που κύριο χαρακτηριστικό τους  είναι η απουσία λογικής εξήγησης.

Για όλα από δω και πέρα : η φράση θα επαναληφθεί και στο τέλος του ποιήματος δίνοντας μια συνέχεια στο συναίσθημα και επιτείνοντας τη «σκοτεινή ατμόσφαιρα». Η γενίκευση και η επανάληψη «οι φόβοι. Οι φόβοι» τονίζουν τη σημασία της λέξης «φοβία»: παράλογος φόβος, συναισθηματική εμμονή  που συνδέεται με αγωνία και ένταση.

Η μνήμη

Κύριο: ένας ακόμα γραμματικός όρος που χρησιμοποιείται με άλλη σημασία. Το «κύριο» σημαίνει το « βασικό», όπως και το «ουσιαστικό». Μπορούμε να του δώσουμε και μια δεύτερη αμφισημία. Καθώς το κύριο όνομα στη γραμματική συνδέεται με συγκεκριμένα ονόματα (π.χ.Παναγιώτης κτλ) , μπορούμε να πούμε ότι και η μνήμη στην περίπτωση της ποιήτριας συνδέεται αποκλειστικά με ένα πρόσωπο.

Η μνήμη: η μνήμη το λυτρωτικό καταφύγιο για όσους ζουν μέσα στους φόβους, και η μόνη ευχαρίστηση για όσους έχουν χάσει την ευτυχία. Ταυτόχρονα όμως και πηγή πόνου. Η μνήμη υπενθυμίζει  τον έρωτα, τον χαμένο παράδεισο, κάνει πιο έντονη τη θλίψη του τώρα. Γι’ αυτό βέβαια και συσχετίζεται με τη θλίψη « κύριο όνομα των θλίψεων»

Ενικού αριθμού μόνο ενικού: η μνήμη είναι μόνο ενικού αριθμού όπως και τα κύρια ονόματα. Η μνήμη που συσχετίζεται με ένα πρόσωπο, το αγαπημένο πρόσωπο, καταφέρνει να ενώσει όλες τις προηγούμενες στιγμές , να τους δώσει το ίδιο στίγμα, το στίγμα του αγαπημένου προσώπου.

Το ότι όμως είναι ενικού αριθμού δεν την κάνει πιο υποφερτή από τους φόβους γιατί είναι άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.

Άκλιτη: μια ακόμα αμφισημία. Η μνήμη δεν έχει πτώσεις, δεν έχει διαβαθμίσεις, δεν «πέφτει». Παραμένει σε πτώση «ονομαστική» ( πάλι μας οδηγεί στο όνομα- πρόσωπο) , άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.

Βέβαια και η λέξη μνήμες έχει διαφορετική σημασία, δηλώνει τις αναμνήσεις. Ενώ η μνήμη είναι νοητική λειτουργία.

Η νύχτα

Προσδιορίζεται μόνο γραμματικά. Όνομα, γένος, αριθμός. Ήδη όμως έχουμε γνωρίσει το παιχνίδι της ανατροπής. Έτσι στον τελευταίο στίχο η λέξη « νύχτες» παίρνει άλλο χρώμα, μετωνυμικά γίνεται το σκοτάδι, τα δυστυχισμένα βράδια που το ποιητικό υποκείμενο θα βιώνει πιο δραματικά τους φόβους και τις μνήμες της ευτυχίας και του έρωτα.

Από δω και πέρα: η αίσθηση της απώλειας παρουσιάζεται τελεσίδικη.