διδακτικές περιπλανήσεις

φιλόλογοι όλου του κόσμου... δικτυωθείτε

Κόλλιας Χρήστος

Δαρείος

Στιχ1-11Ο αφηγητής συλλαμβάνει τον Φερνάζη στην πιο σπουδαία ώρα της δημιουργίας. Την ώρα που προσπαθεί να βρει τη βαθύτερη αιτία των κινήσεων και τα συναισθήματα των ηρώων του. Ο Φερνάζης , επικός ποιητής, που προσπαθεί να εγκωμιάσει τον Δαρείο ,πρόγονο του βασιλιά του, για να αποκτήσει την εύνοια του τελευταίου βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα. Το ερώτημα είναι τι ένιωθε ο Δαρείος παίρνοντας της εξουσία. Η εύλογη απάντηση έρχεται αμέσως στον Φερνάζη.:  «υπεροψία και μέθη». Αμέσως όμως απορρίπτεται γιατί ο έπαινος  δε θα συμβιβαζόταν με την κατάδειξη της υπεροψίας του Δαρείου. Έτσι αναζητάται δεύτερη λύση και προτιμάται τουλάχιστον για την ώρα η κατανόηση της ματαιότητας των μεγαλείων. Ο Δαρείος δηλαδή , ένας ανώτερος άνθρωπος έχοντας αυτογνωσία αλλά και γνώση της ανθρώπινης ζωής θα καταλάβαινε την ματαιότητα της εξουσίας , το εφήμερο των μεγαλείων. Ο Φερνάζης ακόμα το σκέπεται. « βαθέως σκέπετεται το πράγμα ο ποιητής»

Ειρωνεία. Ο αφηγητής κρατά ειρωνική στάση απέναντι στον Φερνάζη. Κρυφογελά όταν μιλά για το σπουδαίον μέρος , όταν σχολιάζει ότι χρειάζεται φιλοσοφία, όταν τον βλέπει να σκέπτεται βαθέως. Ήδη από την αρχή διάκειται αρνητικά απέναντι στον αυλοκόλακα ποιητή ‘ο ένδοξός μας βασιλεύς Διόνυσος και Ευπάτωρ»

Αυτοαναφορικότητα. Και το ποίημα αυτό αναφέρεται στη δημιουργία της ποίησης. Παρακολουθούμε έναν ποιητή καθώς διαμορφώνει τις βασικές κατευθύνσεις του έργου του. Βασικό χαρακτηριστικό της δημιουργίας η σκέψη. Ο ποιητής αναλύει συναισθηματικά τους ήρωές του και προσπαθεί να φωτίσει την προσωπικότητά τους.

Στόχος της ποίησης να καταδείξει την πραγματική πλευρά των ανθρώπων. Της πραγματικής ποίησης. Ο Φερνάζης δεν είναι εκπρόσωπός της και γι’ αυτό χρησιμοποιεί την τέχνη του για να εξυπηρετήσει ιδιοτελείς σκοπούς. Την ανάδειξή του ως ποιητή στην αυλή του Μιθριδάτη. Ο Καβάφης λοιπόν σατιρίζει μέσω του Φερνάζη όλους τους ποιητές της εποχής του που υποβιβάζουν την ποίηση σε ευτελές μέσο εξυπηρέτησης προσωπικών συμφερόντων.

Στιχ 12-15

Το κείμενο αποκτά θεατρικότητα αλλά και δραματικότητα καθώς τα πράγματα αλλάζουν. Έχουμε περιπέτεια στην πλοκή του μύθου. Εμφανίζεται ο υπηρέτης , ο οποίος αναγγέλλει την είδηση « άρχισε ο πόλεμος…..σύνορα». ο πόλεμος θα αλλάξει τα σχέδια του ποιητή. Η ιστορία ,η πραγματικότητα έρχεται να ταράξει την ποιητική ηρεμία.

Στιχ16-20 Από το στιχ17 ακούμε μάλλον αυτούσια τα λόγια του Φερνάζη. Υπάρχει μόνο το σχόλιο του αφηγητή που συνεχίζει την ειρωνική αντιμετώπιση προς τον επικό δημιουργό «ο ποιητής μένει ενεός.» μόνο που ο ποιητής δεν αναστατώνεται από το φόβο των εχθρών και των δεινών του πολέμου. Η πρώτη σκέψη του δεν έχει να κάνει με το συλλογικό πρόβλημα αλλά με την ανατροπή των προσωπικών επιδιώξεων. Το ατομικό πρόβλημα υποσκελίζει τη συλλογική συμφορά. Ο βασιλιάς δε θα ενδιαφερθεί για το ποίημά του.

Μας κάνει εντύπωση ο αμοραλισμός του Φερνάζη. Είναι δυνατόν να σκέπτεται τον «Δαρείο» του μπροστά στη συμφορά του πολέμου; Ο Καβάφης όμως δεν επιδιώκει να προβάλλει ιδανικούς χαρακτήρες. Ο Φερνάζης , φανταστικό πρόσωπο μεν, είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της καθημερινότητάς μας. Αν δούμε τα πράγματα ρεαλιστικά , οι περισσότεροι άνθρωποι μπροστά στη συμφορά σκεφτόμαστε πρώτα τους εαυτούς μας και μετά ίσως τα ευρύτερα προβλήματα. Εξάλλου ο Φερνάζης ένας αυλικός ποιητής είναι! (ο ρεαλισμός βασικό χαρακτηριστικό της ποιησης του Καβάφη)

Μέσα στον πόλεμο- φαντάσου ελληνικά ποιήματα» : ο Καβάφης γράφει το δικό του «Δαρείο» στα 1920. Τον απασχολεί κι αυτόν το ίδιο ερώτημα. Αν θα πρέπει να γράφει ποιήματα την περίοδο του πολέμου. Η απάντηση δίνεται και με το ποίημα και μέσα από το ίδιο το ποίημα. Τον Φερνάζη παρ’ όλες τις σκέψεις δεν τον αφήνει η ποιητική ιδέα. Επανέρχεται στο τέλος του ποιήματος και δίνει και τη λύση στο σπουδαίο μέρος του ποιήματος. Η απάντηση στο ερώτημα λοιπόν είναι θετική. Να γράφεις ποιήματα αρκεί να είναι αληθινά.

Στιχ 21-25 Η επιφωνηματική φράση και οι επαναλήψεις εκφράζουν την απελπισία του Φερνάζη. Απελπισία που συνίσταται στο ότι τα σχέδια του για ανάδειξη και καταξίωση αλλά και η επιθυμία του να απομονώσει τους επικριτάς του αναβάλλονται. Πίσω βέβαια από τα θαυμαστικά και τις επαναλήψεις κρύβεται η ειρωνική ματιά του Καβάφη.

Στιχ 26-33 Ο Φερνάζης αντιλαμβάνεται ότι η αναβολή των σχεδίων του θα καταλήξει σε πλήρη ματαίωση. Λειτουργώντας τώρα και το ένστικτο της αυτοσυντήρησης αλλά και η συναίσθηση της συλλογικής συμφοράς «να δούμε αν έχουμε και ασφάλεια στην Αμισό» , ο  Φερνάζης αντιμετωπίζει τώρα τις πραγματικές συνέπειες που θα έχει ο πόλεμος με τους Ρωμαίους. Με δόση ηττοπάθειας απευθύνεται στους θεούς της Ασίας γιατί αντιλαμβάνεται ότι οι εχθροί είναι φρικτότατοι , η χώρα του δεν είναι οχυρωμένη και οι συμπατριώτες του δεν έχουν τη δύναμη να τα βάλλουν μαζί τους. Για μια στιγμή δείχνει ότι συνέρχεται. Ξεχνά τον εαυτό του , τις φιλοδοξίες του ,συνειδητοποιεί τη συμφορά. Πάντως στο μυαλό του κυριαρχεί η ματαίωση των σχεδίων του.

Στιχ 34-37 Η τελική επιλογή του Φερνάζη στο πρόβλημά του είναι υπεροψία και μέθη. Υπεροψία και μέθη θα ένιωθε ο Δαρείος.

Ο πόλεμος που είχε προκαλέσει το ξεστράτισμα από την ποίηση, είναι αυτός που με τις συμφορές του βοηθά τον ποιητή να δει το ποίημα του τώρα στις πραγματικές του διαστάσεις. Ο Φερνάζης επανέρχεται στη νηφαλιότητα της ποιητικής δημιουργίας.

Α» τώρα η ποίηση παίρνει την πραγματική της υπόσταση , βρίσκει το σκοπό της , ανεξάρτητη από ιδιοτελείς σκοπούς.  

Β» ο Φερνάζης προσαρμόζεται στις νέες καταστάσεις , καθώς αφού επικράτησαν οι λεγεώνες δεν έχει νόημα ο έπαινος του Δαρείου.

Αφηγητής: το ποίημα δίνεται από έναν αφηγητή αμέτοχο στην ιστορία. Την αφηγείται σε γ’ πρόσωπο και είναι παντογνώστης , αφού γνωρίζει τις εσωτερικές καταστάσεις , τα συναισθήματα, τα διλήμματα του. Γι’ αυτό και  βλέπουμε τόσο καθαρά τη ψυχολογία του. Αν μίλαγε ο Φερνάζης θα τα παρουσίαζε τα πράγματα διαφορετικά. Στο ποίημα όμως διαπλέκεται το πρώτο με το τρίτο πρόσωπο. «μπορούμε να τα βγάλουμε μ’ αυτούς οι Καππαδόκες» ακούμε μ’ αυτό τον τρόπο τα λόγια του Φερνάζη , παρακολουθούμε το δράμα του, μπορούμε έτσι να μπούμε στη θέση του και να ερμηνεύσουμε καλύτερα τη στάση του.