διδακτικές περιπλανήσεις

φιλόλογοι όλου του κόσμου... δικτυωθείτε

Κόλλιας Χρήστος

Η σονάτα του Σεληνόφωτος

Χαρακτηριστικά της ποίησης του Ρίτσου. ( σε σχέση με τη σονάτα)

1)      μεγάλες ποιητικές συνθέσεις. Τα ποιήματα αυτά στηρίζονται σε επιμέρους ευδιάκριτες ενότητες που όλες μαζί αν και έχουν διαφορετικό ρυθμό εξυπηρετούν την ευρύτερη σύνθεση και την αποτύπωση του ενιαίου ποιητικού νοήματος. Η Σονάτα αποτελείται από 227 στίχους ,χωρίζεται σε 4 ενότητες και είναι μέρος μιας ευρύτερης ποιητικής συλλογής , της τέταρτης διάστασης με κοινή βάση.

2)      Στρατευμένη ποίηση. Ο Ρίτσος είναι πολιτικά ενταγμένος στο χώρο της αριστεράς και μέτοχος- θύμα των δραματικών γεγονότων της ελληνικής ιστορίας. Η ποίησή του είναι μέρος της ζωής του. Εμπνέεται από την στάση του απέναντι στην κοινωνία , αλλά και τροφοδοτεί την κοινωνία με την ποίησή του. Η Σονάτα μπορεί να διαβαστεί και ως ύμνος στους ανθρώπους της κοινωνικής δράσης , που βρίσκουν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στην κοινωνική συμμετοχή σε αντίθεση με τον κόσμο της απομόνωσης , την ελιτίστική ζωή των ανθρώπων της αστικής τάξης που απεχθάνεται τους ανθρώπους της εργασίας.

3)      Σουρεαλισμός. Χαρακτηριστικά της υπερρεαλιστικής ποίησης που βρίσκουμε στον Ρίτσο είναι η συνειρμική σύνθεση(π.χ. πολυθρόνα- όνειρα- καράβι – πανί – μαντήλι- μουσική) η χαλαρή λογική αλληλουχία( παρεκβάσεις), οι υπερρεαλιστικές – φανταστικές εικόνες, η αυτόματη καταγραφή του υποσυνειδήτου(η σκηνή του πνιγμού) , ο ελεύθερος στίχος, το αναγκαίο δομικό συνεκτικό στοιχείο( άφησέ με νάρθω μαζί σου) , τα σύμβολα, η σύζευξη των αντιθέτων (αμείλικτη ευεργεσία).

4)      Το στοχαστικό ύφος. Ο Ρίτσος μέσα από την ποίησή του αντιμετωπίζει θέματα που αφορούν τον άνθρωπο , μετατρέποντας πολλούς στίχους του σε αποφθεγματικές ρήσεις( π.χ. στιχ. 33-34)

5)      Διάχυτος λυρισμός. Λυρικός είναι ο ποιητής ο οποίος εκφράζει άμεσα ή μέσω των ηρώων του την κατάσταση του εσωτερικού του κόσμου. Η Σονάτα έχει το χαρακτήρα μιας εξομολόγησης , αποτελεί μια κατάθεση ψυχής, ξεγύμνωνμα του «είναι» της ηρωίδας.

6)      Η χρήση συμβόλων. Ο Ρίτσος συνεχίζει μια μακρά παράδοση χρησιμοποιώντας πρόσωπα και πράγματα τα οποία έχουν σαφή συμβολική σημασία. Η Γυναίκα και ο Νέος δεν έχουν όνομα , γράφονται με κεφαλαίο γιατί δεν είναι συγκεκριμένα άτομα αλλά συμβολίζουν τους δύο διαφορετικούς κόσμους που παλεύουν στο ποίημα

7)      Τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Ο Ρίτσος προτιμά να χρησιμοποιεί αντιποιητικές λέξεις. Τα απλά πράγματα έχουν σημαντική θέση στην ποίηση του. Παίρνουν κι αυτά διαστάσεις συμβόλου. Στη Σονάτα έχουν χάσει την αρχική χρηστική τους ιδιότητα και συνεπώς περιβάλλονται περίεργες σχεδόν μεταφυσικές διαστάσεις.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα σονάτας

1)      αφηγηματικός πρόλογος - επίλογος. Γίνονται από τον αφηγητή και αποτελούν λειτουργικά μέρη του ποιήματος. Γενικό χαρακτηριστικό της τέταρτης διάστασης

2)      ένας εκτενής μονόλογος με μια υποψία διαλόγου, καθώς απευθύνεται σε ένα πρόσωπο , το οποίο παραμένει βουβό με μόνη συμμετοχή την παρουσία του μέσα στο χώρο, η οποία όμως τροφοδοτεί και επηρεάζει την πορεία του μονολόγου της γυναίκας

3)       θεατρικότητα. Η σονάτα θα μπορούσε να αποτελεί ένα μονόπρακτο. ( έχει ήδη παιχτεί) υπάρχει ένας σκηνοθετικός πρόλογος , όπου δίνονται οι σκηνικές οδηγίες, υπάρχουν οι δύο πρωταγωνιστές , που κάνουν βέβαια πολύ λίγες κινήσεις μέσα στο χώρο και επίσης παρακολουθούμε μια εκφραστική εξομολόγηση που περνάει διάφορα στάδια δίνοντας την ευκαιρία να διαγραφεί η προσωπικότητα της ηρωίδας

4)      ο χρόνος. Βασικό θέμα η καταλυτική δράση του χρόνου και των συνεπειών  του σε όσους δεν μπορούν να τον ακολουθήσουν.

5)      Άλλα θέματα που απασχολούν την σύνθεση είναι η φθορά, η μοναξιά, η ελευθερία, ο έρωτας, ο θάνατος , η ποίηση και βέβαια ο άνθρωπος ως κοινωνική ύπαρξη

6)      Η σχέση της με τη μουσική σύνθεση « σονάτα του σεληνόφωτος» του Μπετόβεν. Η μουσική της ακούγεται κατά τη διάρκεια του μονολόγου( το πρώτο μέρος) επίσης δίνει το όνομα της στο έργο του Ρίτσου( ο τίτλος θα μπορούσε να συνδεθεί και με το σύμβολο του φεγγαριού καθώς κυριαρχεί σε όλο το ποίημα) και τους ρυθμούς μιας σονάτας ( συμφωνικό έργο μα μεγάλη έκταση και ευδιάκριτες ενότητες , αργό ρυθμό και ήρεμο τόνο. Το πρώτο μέρος της σονάτας, το αντάτζιο, παίζεται σε αργό ρυθμό.)τέλος διακρίνεται από την ύπαρξη ενός μουσικού μοτίβου που επαναλαμβάνεται – διατρέχει όλο το ποίημα( άφησέ με νάρθω μαζί σου)

7)      Το βουβό πρόσωπο. Το βουβό πρόσωπο υποκινεί την εξομολόγηση(η παρουσία το υποδαυλίζει την ανάγκη για επικοινωνία), την κατευθύνει με τις αντιδράσεις του ή την αδιαφορία του έτσι ώστε η ηρωίδα να αποκαλύψει όλες τις πτυχές της ψυχολογικής της κατάστασης. Αποτελεί επίσης ένα δεύτερο πόλο , ώστε τα λόγια της γυναίκας να τα βλέπουμε αντιθετικά σε σχέση με ένα άλλο πρόσωπο και όχι μόνο ως προσωπική εξομολόγηση. Βρίσκεται σε μια κρυφή αντιπαλότητα που προέρχεται από τη διαφορά ηλικίας , φύλλου, κοινωνικής στάσης, συμβολικής θέσης στο ποίημα. Χωρίς να μιλάει , εκφράζει τη δική του θέση προσθέτοντας την άλλη πλευρά και τονίζοντας καλύτερα τη στάση του βασικού ήρωα. Τέλος η βουβή του στάση υποδηλώνει και την αδυναμία της γυναίκας για έξοδο από το παρελθόν και την αδράνεια.

8)      Η εξομολόγηση. Η άνοιξη , το αμείλικτο φεγγάρι, η μελαγχολική σονάτα του Μπετόβεν, η γοητεία του νέου δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα για την εξομολόγηση της γυναίκας, η οποία νιώθει να πνίγεται από τη μέχρι τώρα ζωή της , μια εξομολόγηση όμως που καταλήγει άχρηστη αφού  δε βοηθά στην έξοδο της αλλά από την άλλη βοηθά στην κατανόηση της ηρωίδας καθώς ανακαλύπτουμε μια βαθιά συνειδητοποιημένη ύπαρξη

Θέσεις- κρίσεις

2 Τέταρτη διάσταση είναι η διάσταση που μπορεί να αποκτήσουν τα πράγματα αποδεσμευμένα από τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι καθοριστικές της ίδιας τους της ύλης διαστάσεις , κάτι που επιτυγχάνεται σε σχέση με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Ένα οποιοδήποτε πράγμα για να φτάσει στο επίπεδο της τέταρτης διάστασης απαιτείται να έχει βιωθεί πολλαπλά από το εκάστοτε πρόσωπο τόσο υλικά και χρηστικά όσο και συναισθηματικά και ακόμα η φθορά του να συντελείται σε σχέση μα τον προσωπικό του χρήστη

Η ώριμη γνώση όπως εκδηλώνεται στα ποιήματα της Τέταρτης διάστασης είναι ένα επώδυνα κατακτημένο κέρδος

2Ο διάλογος έχει τη μορφή μιας ενδοσκοπικής αυτοανάλυσης που εξυπηρετεί δυο σκοπούς , και παρέχει τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί η εξομολογητική εκμυστήρευση των πιο μύχιων πόθων , εσωτερικών αποτυχιών , διαψεύσεων , και παράλληλα να διαγράψει τη συναισθηματική , και κοινωνική σχέση του προσώπου με το παρελθόν

2Παρελθόν μέλλον

Η αποπνικτική σχέση του προσώπου με το παρελθόν προδικάζει και την σχέση του με το μέλλον. Θα είναι το ίδιο αδιέξοδη και καταδικαστική.

2Τα πράγματα

Τα πράγματα έχουν χτικιάσει. Έχουν χάσει την αρχική  τους ιδιότητα και συνεπώς περιβάλλονται περίεργες , σχεδόν μεταφυσικές ικανότητες , συμβολοποιούνται και υποδηλώνουν , υπό τη νέα αυτή ιδιότητά τους , τη μοίρα του μετέχοντος στην ποιητική δράση προσώπου , ίσως και του ποιητή.

Έτσι, χιλιάδες μικροπράγματα , ασήμαντες μικρολεπτομέρειες μεγεθύνονται και αποκτούν τρομακτικές διαστάσεις και λειτουργούν κατά τρόπο υπερφυσικό.

Τα πράγματα στη σονάτα είναι και πρέπει να είναι παλιά. Έχουν επιτελέσει τον προορισμό τους και είναι επιφορτισμένα με μνήμες διάφορες και λογής συναισθηματικά βιώματα που απορρέουν είτε από αυτήν ακριβώς την χρηστική τους ιδιότητα είτε ανεξάρτητα απ’ αυτήν.

Ακόμη τα πράγματα χάρη στη μεταθανάτια διάρκειά τους προτείνουν στους επιζώντες τη φθαρμένη ύλη τους , ωθώντας τους να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν και τη δική τους ατομική φθορά. Γίνονται ύπουλα , παίρνουν εφιαλτικές μορφές και δυνατότητες

2Το σπίτι.

Το σπίτι πέρα από «πράγμα», πρέπει να θεωρηθεί και ως ο περιβάλλων χώρος , ο βασικός συντελεστής της απαραίτητης για την ποιητική δράση ατμόσφαιρας. Η συμβολή του στο ποίημα είναι και σκηνική κάτι που δίνεται ως σκηνική οδηγία και από τον πρόλογο.

Έτσι το σπίτι συμβάλλει στην επίταση του αδιεξόδου. Γίνεται βυθός, με αποτέλεσμα το αδιέξοδο να γίνεται όχι απλά χωρικό , συναισθηματικό, ιστορικό κλπ. ,αλλά και οργανικό, αφού δεν υπάρχει ούτε η δυνατότητα της αναπνοής.

2Η κουζίνα

Η κουζίνα είναι ο χώρος – σύμβολο που μέσα του υλοποιείται η θεληματική υποταγή της γυναίκας. Θεληματική υποταγή όχι με την έννοια ότι η υποταγή είναι κάτι το αυτόβουλα επιλεγμένο μέσα από μια διαδικασία ελεύθερης επιλογής, αλλά από την άποψη ότι ο χώρος αυτός της είναι επιβεβλημένος σαν ο αρμόζων οικείος της χώρος.  Οπότε η γυναίκα αναγκασμένη από το κοινωνικό σύστημα βρισκόμενη μπροστά στο δίλημμα της υποταγής ή του κοινωνικού και βιολογικού αφανισμού της αναγκάζεται να επιλέξει με πλήρη συνείδηση την υποταγή.

2Η μοναξιά

Η αίσθηση που κυριαρχεί στη σονάτα είναι αυτή της μοναξιάς. Η μοναξιά της γυναίκας , ατομική μοναξιά , που συνδυάζεται με την κοινωνική απομόνωση και αποκοπή και την προσκόλληση της σε έναν περιορισμένο από κάθε άποψη χωρο. Γι’ αυτό και το αίτημα της για επικοινωνία συνδυάζεται με προβολή κοινωνικής υφής  αιτημάτων( αφησέ με να έρθω μαζί σου στην πόλη). Άλλο χαρακτηριστικό της μοναξιάς της είναι η πλήρης συνειδητοποίησή της εκ μέρους της ηρωίδας , που μάλιστα φτάνει στο σημείο της αποδοχής της και της συνειδητής της υποταγής σ’ αυτήν. Καλύτερα η μοναξιά της.

 Η μοναξιά αυτή αποτελεί την αιτία της εξομολόγησης , της έκφρασης των επιθυμιών αλλά και των περιστατικών που έχουν γραφτεί στη μνήμη της. Με άλλα λόγια αποτελεί την αιτία του ποιήματος.

2Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

επαναλαμβανόμενη σε όλη την έκταση του ποιήματος φράση – συνολικά δεκαπέντε φορές – και  διαφορετικά φορτισμένη , αρχίζοντας σαν έμμεση πρόταση ή ερώτηση πλάγια υποβεβλημένη , για να φτάσει σιγά σιγά τα όρια της σπαραχτικής επίκλησης για σωτηρία και να καταλήξει όταν πια έχει επικρατήσει η απόφασή της να μη βγει , σε απλό σχήμα λόγου ή σε ένα είδος επικύρωσης μιας ακόμα ματαίωσης.

Η επαναλαμβανόμενη αυτή ικεσία δηλώνει την άμεση ανάγκη της γυναίκας να αγκιστρωθεί απ’ τη ζωή. Είναι μια έκφραση ερωτικού πάθους αλλά και υπαρξιακής αγωνίας και εκφέρεται με δισταγμό, εκφράζοντας ταυτόχρονα την εφηβική ντροπή και την διακριτικότητα του ηλικιωμένου.      

2Η ματαίωση

Δυο λόγοι μπορεί να την οδήγησαν σ’ αυτήν. Ο ένας έχει να κάνει με τη μνήμη , την άγκυρα που τη δένει με τα πράγματα και τα πρόσωπα που έζησαν μαζί και γύρω απ’ αυτά και που την κρατεί πεισματικά σ’ έναν κόσμο- πνιγηρό βυθό, ο οποίος προσφέρεται μόνο για συνεχείς ενδοσκοπήσεις που οδηγούν στην αυτογνωσία και την ώριμη γνώση. Ο δεύτερος προκαλείται από την ίδια την αυτογνωσία και την ώριμη γνώση . Έχοντας αποκτήσει και τα δύο αυτά  , είναι φυσικό να υποχωρήσει μπροστά στη θέα του νέου, η παρουσία του οποίου κάθε άλλο παρά ευοίωνη λύση μπορούσε να προδικάσει.

Δε θα πρέπει όμως να θεωρηθεί ως άτοπη η θέση ότι η παγερή αδιαφορία του νέου αποτελεί και την αιτία ματαίωσης της απόφασης για έξοδο γιατί έτσι θα αναιρείτο όλος ο τραγικός μονόλογος της ηρωίδας

2Ο νέος

Ο νέος εξυπηρετεί σκηνικές ανάγκες του ποιήματος. Χρησιμεύει ως πρόσχημα για να μετατοπισθεί ο μονόλογος σε μια μορφή φαινομενικού διαλόγου. Υποκινεί πάντως την εξομολόγηση, την κατευθύνει ορισμένες φορές αποδεσμεύοντας με την αδιαφορία του απρόοπτες ομολογίες , υποδαυλίζει την ανάγκη για επικοινωνία. Δεν κατορθώνει όμως να διασπάσει ούτε μια στιγμή την αίσθηση της μοναξιάς της γυναίκας. Κρατά μια παγερή αδιάφορη στάση απέναντι στον τραγικό μονόλογο της γυναίκας

                                    Ανάλυση

Πρόλογος

Ο ρόλος του. Περιλαμβάνει τις σκηνικές οδηγίες( χώρος , χρόνος, πρόσωπα), μας υποβάλλει σε μια μυστηριακή ατμόσφαιρα όπου κυριαρχεί ένα αμείλικτο φεγγάρι, το οποίο θα βοηθήσει στην εξομολόγηση της γυναίκας. Μας προϊδεάζει για βασικά μοτίβα του ποιήματος( παλιό σπίτι, αντίθεση ηλικιωμένης γυναίκας - νέου, φεγγάρι , ποίηση, θρησκευτικότητα)μας δίνει πληροφορίες για τη Γυναίκα. Είναι η γυναίκα με τα Μαύρα.[ Το χρώμα αντικατοπτρίζει τον ψυχισμό της , την κατάρρευσή της, το πένθος. Γράφεται με κεφαλαίο για να δηλώσει το συμβολισμό της λέξης και όχι κάποια κυριολεκτική αναφορά( πένθος για κάποιο χαμένο πρόσωπο)].Επίσης είναι ποιήτρια [ μάλιστα ο Ρίτσος με μια ειρωνική αναφορά «ξέχασα να πω», «δυο-τρεις» μας δείχνει από τον πρόλογο τη στάση του απέναντι στην ηρωίδα- ποιήτρια. Πάντως ,μπορούμε να υποθέσουμε την αναγνώριση της θρησκευτικής της ποίησης.

στιχ1-9

στις δύο πρώτες ενότητες κυριαρχεί η  εικόνα του φεγγαριού. Στην πρώτη δίνεται η επίδραση του φεγγαριού στην εμφάνιση της γυναίκας ενώ στη δεύτερη το ρόλο του καθώς πέφτει μες το δωμάτιο. Είναι εμφανής η αντίθεση. Στην αρχή η δράση του είναι ευεργετική καθώς κρύβει την ηλικία της γυναίκας κρύβοντας τα άσπρα μαλλιά της με το να τα χρυσίζει. Στηρίζει έτσι το αίτημά της να την πάρει μαζί του ο Νέος. Αντίθετα ,όμως , το φεγγάρι καθώς μπαίνει στο δωμάτιο μεγαλώνει τις σκιές προκαλώντας το τρόμο , δημιουργώντας την αίσθηση της παρουσίας φαντασμάτων που κινούνται πίσω από τις κουρτίνες , που γράφουν στο πιάνο, δίνοντας έτσι στο αίτημα για έξοδο έναν τόνο επίκλησης βοήθειας.

Άφησέ με ναρθω μαζί σου. : η επανάληψη δηλώνει τη σφοδρή επιθυμία. Μάλιστα το άφησε δείχνει ότι απ’ την αρχή η γυναίκα γνωρίζει την αρνητική στάση του νέου ή καλύτερα ότι συναισθάνεται πως φυσιολογικά ο νέος δε θα θέλει να την πάρει μαζί του.

Σπίτι.: το σπίτι απ’ την αρχή συνδέεται με τον τρόμο , τις σκιές , το θάνατο , την εγκατάλειψη.(σκόνη)

Πιάνο.: ένα στοιχείο που δείχνει τη σχέση της γυναίκας με τη μουσική, αλλά και τη θέση της στην κοινωνία. Σίγουρα άνηκε σε μια αστική οικογένεια που προσπάθησε να δώσει μια «καθωσπρέπει» διαπαιδαγώγηση στα παιδιά της. Η εγκατάλειψη του όμως στο παρόν επιτείνει την εφιαλτική ατμόσφαιρα

Σώπα.: απευθύνεται σ’ αυτούς που της στέλνουν μηνύματα. Η γυναίκα αρνείται πλήρως να ακούσει τα λόγια του παρελθόντος. Στη συνέχεια θα δικαιολογηθεί προβάλλοντας την επιθυμία να ακούσει , να δει τη ζωή της πόλης , τη ζωή του μέλλοντος.

Στιχ. 10-18 : η εικόνα της πολιτείας. Μαθαίνουμε το «που» της ικεσίας ( λίγο πιο κάτω- η μάντρα – η στροφή – η πολιτεία)

Το βασικό γνώρισμα της πολιτείας είναι η έλλειψη του χρόνου, που τη φέρνει σε αντίθεση με το σπίτι. Εκεί τα πράγματα έχουν χτικιάσει και τα πρόσωπα μεγαλώνουν μαζί μ’ αυτά. Αντίθετα στην πολιτεία τα πρόσωπα αλλά ζουν, οι δομές όμως παραμένουν ίδιες, δε φθείρονται. Η ανωνυμία της πολιτείας, η μαζικότητα, βοηθά να χάσουν οι πολίτες την αίσθηση του χρόνου , την αίσθηση της ύπαρξης. Η πολιτεία είναι αδιάφορη, αποδέχεται τα πάντα χωρίς κριτική , χωρίς να τα εξετάζει.

Τσιμεντένια- αέρινη- θετική – μεταφυσική.: οι αντιθέσεις δείχνουν τις διαφορετικές δυνάμεις που χαρακτηρίζουν την πολιτεία : η καθημερινότητα , η ύλη , το ορατό και το απόκοσμο , το άυλο , το ανερμήνευτο.

Τουβλάδικο: ο Ρίτσος συνδέει τη πολιτεία με τους ανθρώπους της εργασίας σε αντίθεση με το σπίτι και το πιάνο του.

Φεγγάρι.: δίνει μια εξωπραγματική διάσταση χρησιμοποιώντας πάλι μια καθημερινή εικόνα( ασβεστωμένη)

Τέλος όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί δείχνουν και τη μη βέβαιη εικόνα , την εξιδανικευμένη εικόνα της γυναίκας για την πολιτεία.

Στιχ 19-32 η εικόνα του πετάγματος.

Η γυναίκα προσπαθεί να δελεάσει το νέο. Φτιάχνει μια ειδυλλιακή εικόνα ( το πρώτο στοιχείο ερωτισμού για το οποίο αργότερα η γυναίκα θα μετανιώσει, όπως μετάνιωνε πάντα) οι δυο τους σε ένα πεζούλι , η αύρα του ανοιξιάτικου αέρα , το πέταγμα και η ανάταση του κορμιού που προκαλεί με τα φτερά του φουστανιού της , κάνοντάς τη ακόμα πιο δελεαστική δίνοντας σάρκα και μάλιστα ρωμαλέα στον αέρα και το ύψος.

 Η υπερρεαλιστική εικόνα αυτή – κύημα της φαντασίας « ας φανταστούμε» σχηματοποιείται με την παρομοίωση του θορύβου του φουστανιού με το θόρυβο δυνατών φτερών και με το μεταφορικό κλείσιμο(=απομάκρυνση από την καθημερινότητα) στον ήχο του πετάγματος που δίνει την αίσθηση της πλήρους εγρήγορσης του σώματος που πάλλεται ( κρουστό) και τέλος με την προσωποποίηση του  αέρα και του ύψους που αποκτούν μυς και νεύρα.

Σύνδεση με την εικόνα της πολιτείας. Η αχρονικότητα της πολιτείας θα βοηθήσει τη γυναίκα να πετάξει από το χρόνο, από το παρελθόν , από το ρόλο που έχει ο καθένας. Επομένως δεν έχει σημασία αν φεύγεις ή γυρίζεις ή αν ασπρίζουν τα μαλλιά. Σημασία έχει να καταφέρεις να σπάσεις τα δεσμά του παρελθόντος

Στιχ 30-31. τα άσπρα μαλλιά χωρίς τη βοήθεια του φεγγαριού την επαναφέρουν στην πραγματικότητα, στην κατάθλιψη. Είναι ένα σημάδι της φθοράς του χρόνου ( έτσι και η παρένθεση είναι σε αντίθεση με την αισιοδοξία της προηγούμενης εικόνας. Η παρένθεση δηλώνει της αρχή της ενδοσκόπησης)

« ασπρίζουν»: α) δεν ασπρίζει η καρδιά της = δε χαίρεται

                        β) δεν ασπρίζει η καρδιά της= δεν ακολουθεί τα γηρατειά του σώματος , έτσι ώστε να προκαλεί αυτή τη λύπη της γυναίκας από το μη συμβιβασμό της με την πραγματικότητα.

Στιχ 33-35.: σαφής ένδειξη της ώριμης γνώσης της γυναίκας, που έχει φτάσει σε αποφθεγματικές ρήσεις- αποστάγματα πείρας. Η γυναίκα ζώντας μια ζωή μόνη της , την έχει θεωρητικοποιήσει με τον ανάλογο μοντέλο .  Ο έρωτας , η δόξα – που γι’ αυτήν έχει σχέση με την ποίηση- κι ο θάνατος αντιμετωπίζονται χωρίς τη συμμετοχή άλλων. Όμως αυτή η πορεία δεν έχει πια νόημα , η πείρα , «το δοκίμασα» , της δείχνει καθαρά πως και τα τρία αποκτούν σημασία με την παρουσία ενός δεύτερου προσώπου.

Στιχ37-43 εικόνα φθοράς

Επαναφορά στη στοιχειωμένη εικόνα του σπιτιού., κάτι που δείχνει ότι βασανίζει τη γυναίκα. Το σπίτι συμβάλλει στην επίταση του αδιεξόδου. Έχει καταστεί πνιγηρό εξαιτίας της ατμόσφαιρας  που έχει δημιουργηθεί από τους νεκρούς του και τα φθαρμένα αντικείμενα που πέφτουν, βουτάνε, ξεκολλάνε , ρίχνονται. Αυτή η πτώση συμπαρασύρει και την ηρωίδα , που νιώθει να καταρρέει και η ίδια μέσα στο σπίτι ακολουθώντας τη μοίρα των πραγμάτων. Θέλει να δείξει λοιπόν ότι το σπίτι αναγκαστικά τη διώχνει, η παραμονή της σ’ αυτό έχει γίνει προβληματική. Το ρήμα « πέφτει» αποτελεί εδώ το συνδετικό στοιχεί για να στρέψει το ενδιαφέρον της γυναίκας συνειριμικά στο φως του φεγγαριού και στην ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα.

Στιχ 44-73 η παρέκβαση της πολυθρόνας.

Με μια τρομακτική μεταφορά η « ξεκοιλιασμένη» πολυθρόνα γίνεται σύμβολο της φθοράς και του θανάτου και έτσι συνδέεται με τη γυναίκα. Βέβαια όπως κι αυτή υπήρξε νέα και τότε μπορούσε να συνδεθεί μα την απόλαυση τη χαρά  και τα όνειρα. Έτσι ξεκινά ένας συνειρμός που θα καταλήξει πάλι στην πολυθρόνα. ( πολυθρόνα- όνειρα – αμμουδιά – πανί – μαντήλι- ωδείο – μουσική – ταλέντο- πολυθρόνα) κάθε φορά ένα απ’ αυτά τα στοιχεία θα δίνει την ευκαιρία ενός σχολίου πάνω στη ζωή της. Η αμμουδιά θα συνδεθεί με το στίλβωμα του φεγγαριού και με τα λουστρίνια της για να δείξει πως η μόνη της σχέση με τον κόσμο ήταν κάποιες τέτοιες εργασίες σε αραιά χρονικά διαστήματα (στιχ 48). Η βάρκα γίνεται σύμβολο της φυγής και μάλιστα της μοναχικής και της αδύναμης-λικνισμένη από την ίδια της την ανάσα. Το πανί θα θυμίσει τα μαντήλια. Τα μαντήλια δεν είχαν γι’ αυτήν χρηστική αξία και έτσι ο Ρίτσος τη φέρνει αντιμέτωπη με τους ανθρώπους της εργασίας . Στον κοινωνικό χώρο που ανήκει η γυναίκα τα μαντήλια έχουν καθαρά αισθητική αξία ή ακόμα γίνονται μέσο αντιμετώπισης της ανίας από την απουσία δημιουργικότητας. Ακόμα και τώρα απλώς τα διπλώνει. Αυτή η αρίθμηση της θυμίζει τη μουσική και τα παιδικά της χρόνια. Γυρίζει στο παρελθόν για να μας δώσει ανάγλυφα το περιβάλλον που μεγάλωσε. Ήταν ένα τυπικό κορίτσι που οι γονείς της την προόριζαν για μουσικό. Το μόνο όμως που της άφησε η ενασχόλησή της με τη μουσική είναι μια συνήθεια λυρικών περιγραφών . Μέσα από την ειρωνική ματιά της ηρωίδας για τις παρομοιώσεις μαντεύουμε την αρνητική στάση του ποιητή απέναντι στην ποίηση που είναι απομακρυσμένη από την κοινωνία , τα προβλήματά της και το μόνο που στοχεύει είναι ο σχηματισμός ωραίων φράσεων

Η αρνητική εντύπωση που της άφησε τελικά το παρελθόν την ξαναγυρίζουν στην πολυθρόνα δείχνοντας πως ήταν άλλος ο σκοπός της όταν ξεκίνησε να μιλάει γι’ αυτήν. Η ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα δεν μπορεί να γίνει σύμβολο των ονείρων αλλά μόνο του αναπόφευκτου θανάτου και της παραίτησης από τη ζωή.

 « που καιρός και διάθεση». Το άλλοθι της είναι ο χρόνος , η φτώχεια και η έλλειψη διάθεσης.

«Εδώ κάθισαν και τώρα ξεκουράζονται». Η πολυθρόνα συνδέεται μόνο με το θάνατο , με τους προηγούμενους ενοίκους του σπιτιού. Η γυναίκα έχει συνειδητοποιήσει το αναπόφευκτο του θανάτου, τη ματαιότητα των ονείρων , των προσπαθειών για φυγή. Γίνεται όμως ο θάνατος γι’ αυτήν που ζει σ’ αυτό το φρικτό παρόν ,και μια ευκαιρία ξεκούρασης και ξεγνοιασιάς .

Στιχ 74-93

Η παρέκβαση τελειώνει και η γυναίκα συνεχίζει την προσπάθεια που είχε αφήσει στη μέση. Επιστροφή του ερωτισμού. Μας κάνει έκπληξη το σύντομο της απόδρασης της . Το μόνο που θέλει είναι να σταθούν λιγάκι μαζί και στη συνέχεια να γυρίσει πίσω σύμφωνα με τις ηθικές επιταγές της εποχής και της ίδιας. Θα της είναι αρκετή  η ζεστή συντροφιά –έστω και το τυχαίο άγγιγμα-,  [όλα αυτά είναι και ενδείξεις της συνειδητοποίησης της κατάστασής της. Ξέρει ότι δε μπορεί  να περιμένει τίποτα περισσότερο από τον Νέο.] η γνωριμία με την καθημερινή ζωή , «τα φώτα της συνοικίας», το δικαίωμα στο όνειρο στιχ 77. Η προσωπική απόλαυση αποτελεί την έμπνευση της για ποιητικές εκφράσεις « τετράγωνα φώτα-συνοδεία ασημένιων κύκνων» Η τολμηρότητα μάλιστα αυτών των εικόνων την αναγκάζει να δικαιολογηθεί δίνοντας μια ιδέα για την ποίησή της. Η έμπνευσή της ήταν κυρίως ο θεός , η άνοιξη , το φεγγάρι. Τα μέσα της ήταν οι παρομοιώσεις και οι μεταφορές. Τα θέματα της το φεγγάρι και οι κύκνοι. Aφού η ίδια δικαιολογείται γι’ αυτά καταλαβαίνουμε για άλλη μια φορά το αρνητικό σχόλιο του Ρίτσου απέναντι στην ποίηση που αντιπροσωπεύει η Γυναίκα της σονάτας.

«πολλούς νέους του εθυσίασα» στην εμφάνιση του θεού θυσίασε τον έρωτα. Έτσι παρέμεινε αγνή – λευκή (τρεις φορές στιχ83) , αν και πολιορκημένη από τόσα αντρικά όσο και εφηβικά κορμιά. Η ζωντανή περιγραφή 84-88 δείχνει τη σφοδρή επιθυμία της, το βασανιστικό αγώνα που έδινε «έκανε πως δε τα έβλεπε» αλλά και τη δύναμη της θέλησης της να κρατηθεί αγνή «και αλήθεια δεν τα έβλεπα». Η  ζωή της ταλαντευόταν ανάμεσα στην ερωτική επιθυμία , τον πειρασμό και στη συμμόρφωση με τι ηθικές επιταγές. Η προσήλωση στις δεύτερες την έκανε να ατμίζεται , να ανυψώνεται προς τα πάνω, προς το θεό. Κάτι όμως που  τώρα πια δε φτάνει. Επομένως για άλλη μια φορά , αφού οι επιλογές της δε δικαιώνονται ζητάει να την πάρει μαζί του. Τώρα πια της φτάνει και το τυχαίο άγγιγμά του.

Στιχ. 94-101. η γυναίκα παρουσιάζει τα αποτελέσματα των επιλογών τα. Η γυναίκα σε όλη τη ζωή της « χρόνια , μέρες , νύχτες, πορφυρά μεσημέρια» έμεινε πάναγνη μεν, μόνη δε. Μόνη της συντροφιά η ποίηση. Αυτή κάλυπτε το κενό της ανθρώπινης επικοινωνίας, έδινε νόημα στην ύπαρξή της. Η ίδια μάλιστα μπορεί να νιώθει ότι ήταν αρκετά επιτυχημένη αλλά δεν είναι βέβαια αρκετή πια τώρα που έχει συνειδητοποιήσει τα χαμένα χρόνια της. Στους στίχους αυτούς έχουμε ένα ακόμα σχόλιο του Ρίτσου για την ποίηση που είναι απομακρυσμένη από τη ζωή , που υπηρετεί το δόγμα « η Τέχνη για την Τέχνη», χωρίς να προσφέρει τίποτα , χωρίς να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η μόνη χρήση αυτών των στίχων είναι διακοσμητική «να λαξευτούν σε ένα μάρμαρο άμεμπτο»

Στιχ. 102-118

Επανερχόμαστε στο σκηνικό του σπιτιού. Το σπίτι δε περιλαμβάνει μόνο στοιχειωμένα αντικείμενα που καταρρέουν , αλλά είναι και το ίδιο στοιχειωμένο , «δεν εννοεί να πεθάνει», υπό κατάρρευση  , συμπαρασύροντας και την ηρωίδα , η οποία καταλαβαίνει ότι αυτή η κατάσταση δε μπορεί να συνεχιστεί 102-103. Δεν έχει πια τη δύναμη να το διατηρήσει ζωντανό, καθώς η φθορά παρ’ όλες τις προσπάθειές της βγαίνει νικήτρια( επαναλήψεις , ομοιόαρκτα δείχνουν τις επαναλαμβανόμενες προσπάθειες , την αγωνία , αλλά και την κούραση, την ασφυξία της μέσα στο χώρο του σπιτιού. Έτσι λοιπόν αναζητά ικετευτικά τη φυγή καθώς το σπίτι είναι διαποτισμένο από την οσμή του θανάτου. Το σπίτι δε πεθαίνει , ζει μαζί με το θάνατο και ανατροφοδοτείται από τον ίδιο το θάνατο. Είναι ένας τάφος , κάτι που κάνει την απόδραση της ζήτημα ζωής.

«Πιάνο» το πιάνο πάλι όπως και στην αρχή έχει αρνητικό συμβολισμό. Συνδέεται με το θάνατο – φέρετρο- αν και θα έπρεπε να γίνει σύμβολο χαράς και διασκέδασης.

«να ζει με τη βεβαιότητα του θανάτου του» το μόνο που έχει να προσφέρει το σπίτι στη γυναίκα είναι η βεβαιότητα του θανάτου.

Στιχ.119-128

Η εικόνα της διάλυσης και του θανάτου αποκτά και ακουστική διάσταση. Ο καθρέφτης που ραγίζει πέρα από τον ανατριχιαστικό του ήχο συμβάλλει στη γενικότερη αρνητική εικόνα μιας και θεωρείται κακό προμήνυμα. Τα βήματα που ακούγονται επιβεβαιώνουν την εντύπωση ότι το σπίτι είναι στοιχειωμένο. Επιπλέον ο μονότονος και ενοχλητικός ήχος από τα ξυλοπάπουτσα της μεταμέλειας υποδηλώνει το πόσο βασανιστικό είναι να περνούν τα χρόνια , όταν κάποιος νιώθει ότι έχει μετανιώσει σχεδόν για όλες τις επιλογές της ζωής του.

« ο ραγισμένος καθρέφτης» γίνεται σύμβολο του διχασμού της προσωπικότητας της γυναίκας. Γίνεται έτσι σύμβολο αυτογνωσίας καθώς η γυναίκα ανακαλύπτει ότι ο εσωτερικός κόσμος της είναι διαλυμένος , συγκεχυμένος , τεμαχισμένος. Η τραγική ειρωνεία βρίσκεται στο ότι σε όλη της ζωή προσπάθησε να παραμείνει αδιαίρετη και καθάρια , να περισώσει την ακεραιότητα του χαρακτήρα και την ισορροπία της ψυχής της.

Στιχ 129 –134

Η ματιά της πέφτει μετά τον καθρέφτη στο ποτήρι , το οποίο με τη δύναμη του φεγγαριού παίρνει άλλη διάσταση. Γίνεται ξυράφι που δεν επιτρέπει ούτε την ικανοποίηση της δίψας. Η δίψα για νερό συμβολίζει τη δίψα για ζωή, για έρωτα που για άλλη μια φορά αναστέλλεται. Έτσι ξαναγυρίζει στις παρομοιώσεις. Επιβεβαιώνει τη σημασία της ποίησης στη ζωή της , καθώς αυτό μόνο της απομένει , αυτό μόνο αποδεικνύει την ύπαρξή της.

Στιχ. 135-160 η αλληγορία της αρκούδας. 1^η κορύφωση του μονολόγου. 2^η παρέκβαση

Η αρκούδα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα του ποιήματος. Είναι το σύμβολο της εκούσιας υποταγής που υπόκειται σε όλους τους εξευτελισμούς και τις ταπεινώσεις γιατί προτάσσει πάνω απ’ όλα την επιβίωσή της. Η αρκούδα ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη γυναίκα και η ιστορία της αποτελεί μια προσήμανση για το τέλος της ηρωίδας.

Ταύτιση. Η αρκούδα , όπως και η γυναίκα, είναι γριά βαριά- εξαντλημένη- κουρασμένη , σκονισμένη ( ας θυμηθούμε τη σκόνη του πιάνου) και κυρίως μόνη «ερημικό σύννεφο». Η μοναξιά τους όμως τους προσδίδει την απαιτούμενη αυτογνωσία , μια αυτογνωσία αμείλικτη.(μες της σοφία της μοναξιά της). Ξέρουν ότι πια δε μπορούν να διασκεδάζουν τους απαιτητικούς και τα παιδιά με τις δαντελίτσες και τους χορούς η μια ,  με τα ποιηματάκια και τις περιποιήσεις της η άλλη. Το μόνο που θέλουν είναι να επαναστατήσουν , να παραιτηθούν από τη μέχρι τώρα ζωή τους. Τι σημαίνει αυτό ; Η μεν αρκούδα θα πρέπει να αψηφήσει τα συμφέροντα του αρκουδιάρη , να σπάσει τα δεσμά της , να αψηφήσει το ένστικτο της επιβίωσης « τους κρίκους των δοντιών , την ανάγκη των χειλιών» , να αψηφήσει τέλος και τον πόνο. Η δε γυναίκα θα πρέπει να σπάσει τα δεσμά της μνήμης που την κρατούν στο παρελθόν , στο σπίτι, θα πρέπει να αφήσει ότι μέχρι τώρα της εξασφάλιζε την επιβίωση και , αφού έτσι κι αλλιώς θα πεθάνει, να προσπαθήσει να ξεπεράσει το θάνατο βγαίνοντας στην πόλη , ζώντας πραγματικά καθώς ζωή σημαίνει ελευθερία « ζωή … πάνω απ’ τη σκλαβιά»

   Όμως η γυναίκα , όπως και η αρκούδα , είναι σοφή. Ξέρουν ότι δε θα το επιχειρήσουν. Είναι πολύ μεγάλες για να κάνουν πια κάτι τέτοιο, θα υποταχθούν πάλι στα δεσμά τους και θα συνεχίσουν να διασκεδάζουν τα μικρά παιδιά – τους νέους- δεχόμενες με ευχαρίστηση τις πενταροδεκάρες- το χρόνο που για λίγο της αφιερώνουν.

Το τέλος λοιπόν έχει προδιαγραφεί. Η γυναίκα θα μείνει στο σπίτι γιατί ξέρει ότι δε θα μπορέσει να ακολουθήσει το Νέο. Ο νέος απλώς θα την ακούσει , δε θα καταλάβει τίποτα από το δράμα της  και ανυποψίαστα θα φύγει αφού τον ευχαριστήσει που την άκουσε.

« ωραία και ανυποψίαστα» ο Ρίτσος συνδέει την ομορφιά με την έλλειψη σκέψης. Μάλιστα αυτά τα δύο δεν είναι μόνο χαρακτηριστικά της νεότητας , αλλά ενώνονται με μια αιτιώδη σχέση. Η ομορφιά οφείλεται στην ανεμελιά, στην απουσία εμβάθυνσης στα γεγονότα. Αντίθετα η αυτογνωσία , η αναζήτηση , το ψάξιμο ασχημαίνει τον άνθρωπο, τον γερνάει.

Στιχ161-181.: 2η κορύφωση. Κατάδυση στο βυθό = κατάδυση στη μνήμη , στο παρελθόν , στο υποσυνείδητο.

Η σκηνή του πνιγμού. Επανερχόμαστε στη γνωστή εικόνα της ασφυξίας που προκαλεί το σπίτι στη γυναίκα. Όμως εδώ η μεταφορική λειτουργία της λέξης «πνίγει» μετατρέπεται σε κυριολεκτική, καθώς μέσα στο σπίτι η γυναίκα ζει ένα διαρκή πνιγμό. Μάλιστα ο συγκεκριμένος χώρος που μετατρέπεται σε βυθό είναι η κουζίνα- σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης και της απομόνωσης , του στραγγαλισμού της από την κοινωνική ζωή. Μέσα στην κουζίνα λοιπόν η γυναίκα βυθίζεται. Το πνίξιμο αισθητοποιείται με την μετατροπή των πραγμάτων της κουζίνας , τα οποία χάνουν την χρηστική τους αξία και αποκτούν μια άλλη , μεταφυσική. Μπρίκια , πιάτα γίνονται θαλασσινά στοιχεία που μπερδεύονται με τα υπόλοιπα όστρακα και φύκια που συναντά στην κατάδυσή της και δυσκολεύουν την άνοδο της γυναίκας στην επιφάνεια. Το περίεργο είναι ότι η γυναίκα δεν κάνει καμία προσπάθεια για να σωθεί, αλλά γίνεται απλώς παρατηρητής του πνιγμού της. Μάλιστα προσπαθεί να μην το συνειδητοποιήσει «τάχα είναι ένας δύτης». Όμως πράγματι η γυναίκα που έχουμε γνωρίσει είναι παρατηρητής της καταστροφής της, και του αργού θανάτου της.

172-181. μέσα στην κατάδυση υπήρχε και μια πλευρά θετική. Υπήρχε μια δραστηριότητα που τις έδινε ανάσες, «ξανάσαμα», που την μεθούσε , την ενθουσίαζε , της έδινε την ευτυχία, που της χάριζε την αιωνιότητα. (175-177) Αυτή ήταν η ποίηση. Με την ποιητική δημιουργία μπορούσε να ανακαλύπτει «κοράλλια και μαργαριτάρια» , «θησαυρούς , ζαφείρια» , μπορούσε να συναντάει , να συνομιλεί με κάθε πλάσμα της φαντασίας της , μπορούσε να ξεπερνάει το χρόνο « τα χτεσινά , τα σημερινά , τα μελλούμενα»

   Το πρόβλημα της ποιήτριας και κάθε ποιητή είναι κατά πόσο οι δικές του ποιητικές ανακαλύψεις μεταδίδονται στο κοινό. « δεν ξέρω να τα δώσω… πάντως εγώ τα δίνω» Για τον Ρίτσο η επικοινωνία ποιητή – κοινού είναι σημαντική , γιατί ο ποιητής γράφει για να εκφράσει τις ανάγκες του συνόλου.

Στιχ182-185 μεταβατική ενότητα. Συνεκτικό στοιχείο για άλλη μια φορά το φεγγάρι. Μέσα στο παραλήρημά της η γυναίκα θα πιστέψει ότι ο νέος έχει δεχτεί την πρότασή της. Μένει μόνο να ντυθούν. Έτσι θα της δοθεί η ευκαιρία να ακουμπήσει το νέο, τη μόνη επαφή που θα έχουν.

186-204. η 3η κορύφωση. Ο εξαίσιος ίλιγγος.

 Μετά το βύθισμα στην κουζίνα θα ακολουθήσει μια μετέωρη διαδρομή , μια ταλάντωση που θα έχει τα χαρακτηριστικά μιας ζαλάδας ,   ενός ιλίγγου , ενός εξαίσιου ιλίγγου.

Η γυναίκα θα οδηγηθεί σ’ αυτόν μέσα από έναν συνειρμό που  πρωταγωνιστής του για άλλη μια φορά είναι το φεγγάρι. Όλα ξεκινούν από το άγγιγμα του στήθους του νέου. Η ταραχή που θα προκαλέσει στη γυναίκα  η σαρκική επαφή , η έλξη που θα νιώσει για το νέο θα προκαλέσει το λεκτικό παραλήρημα που θα ακολουθήσει « τι δυνατό το φεγγάρι – η πολυθρόνα λέω- το φλυτζάνι» . Το ίχνος που αφήνει η βάση του φλυτζανιού κάτω από το φως του φεγγαριού γίνεται μια τρύπα σιωπή, ένα σύμβολο μοναξιάς και θανάτου που η γυναίκα , βάζοντας το χέρι της επάνω, προσπαθεί να μην πέσει μέσα. Μια τρύπα στον κόσμο γίνεται και το ίδιο το φεγγάρι , το οποίο σαν άλλη μαύρη τρύπα του σύμπαντος έχει την ιδιότητα να έλκει και να καταβροχθίζει οτιδήποτε ακόμα και το φως. Έτσι η γυναίκα κάνει μια σειρά προτροπές , αποτροπές , επαναλήψεις προειδοποιώντας τους άλλους και το νέο να αποφύγουν το «πέσιμο» σε αυτήν την τρύπα. Αυτή για άλλη μια φορά δε θα το αποφύγει. Το φεγγάρι , καθώς συνεχίζεται ο συνειρμός, γίνεται τώρα ένα μαρμάρινο πηγάδι που μέσα του μυστηριακές φωνές και ίσκιοι συνθέτουν ένα τρομακτικό περιβάλλον που καλεί τη γυναίκα. Η ίδια πράγματι πέφτει «βαθιά» και ταλαντεύεται μέσα στο «ίδιο της το κύμα» , μέσα στην ίδια της τη ψυχοσύνθεση. Γενικά όλος ο μονόλογος και η ζωή της γυναίκας αποτελεί μια ταλάντευση ανάμεσα στη νεανική διάθεση και στην απαγορευτική αξιοπρέπεια της ηλικίας. Μια ταλάντευση ανάμεσα στην παραμονή και στην έξοδο, στον ενθουσιασμό και την αυτογνωσία.

«αμείλικτη ευεργεσία της σιωπής» με αυτό το οξύμωρο σχήμα προσπαθεί η γυναίκα να εκφράσει τις επιπτώσεις που έχει η μοναξιά στη ζωή της. Η ενδοστρέφεια , η ενδοσκόπηση τη βοήθησαν να ανακαλύψει τον εαυτό της , να συνειδητοποιήσει τα λάθη της , να καταλάβει τα όρια της. Απ’ την άλλη αυτή η ευεργεσία ήταν πολύ σκληρή. Το αντίτιμο της ώριμης γνώσης ήταν η απομόνωση , η στέρηση του άλλου, η έλλειψη επικοινωνίας.

Στιχ 198. Ανάλογη εικόνα έχουμε και στους στίχους 20-25. , μόνο που εκεί το πέταγμα ήταν πέταγμα λύτρωσης ενώ τώρα γίνεται μέσα στα πλαίσια μιας ψυχολογικής παραίσθησης.

Στιχ 203-204. οι ίλιγγοι είναι κάτι συνηθισμένο για τη γυναίκα , της οποίας το ταλάντευμα είναι καθημερινό βίωμα . Με αυτήν την αναφορά στον πονοκέφαλο που της προκαλεί ο ίλιγγος θα περάσουμε στην επόμενη εικόνα η οποία μέσα από έναν ακόμα συνειρμό θα καταλήξουμε στο τελευταίο βήμα πριν τη φυγή.

Στιχ205-215