Ελληνική Επανάστασις 1821, Μέρος Η'

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε τό 1790 στήν Ιθάκη, στό σπίτι τού παπά Γιάννη Καραβία. Από παιδί ακόμα είχε δείξει μέ τή ζωηράδα του ότι θά ξεχώριζε από τά συνηθισμένα παιδιά. Ο Αλή πασάς πού τιμούσε τόν πατέρα του, τόν πήρε στήν αυλή του καί εκεί όχι μόνο εκπαιδεύτηκε στήν χρήση τών όπλων, αλλά μορφώθηκε αρκετά γιά τήν εποχή του. Όταν μεγάλωσε, ο Αλής τόν αρραβώνιασε μέ τήν θυγατέρα τού Χρήστου Καρέλη από τούς Καλαρρύτες, Ελένη Καρέλη.

Ο Ανδρούτσος υπήρξε ατρόμητος, ασυμβίβαστος, ατίθασος, καί οξύνους. Ήταν ψηλός, μέ πλατύ στήθος, δασύτριχος, είχε μακρυά μαλλιά καί μεγάλο μουστάκι. Όταν οργιζόταν, γινόταν φοβερός καί ενέπνεε φόβο σέ φίλους καί αντιπάλους. Οι φυσικές του δυνάμεις ήταν εκπληκτικές. Μπορούσε νά κρατάει μέ τά δύο του χέρια δύο τραγιά, από ένα στό καθένα, ενώ άλλοι τά έγδερναν. Όταν ήταν στήν αυλή τού Αλή, καυχήθηκε πώς μπορούσε νά συναγωνιστεί σέ ανήφορο στή γρηγοράδα τό πιό καλό άλογο τού πασά. Πράγματι έγινε ο αγώνας καί νικητής βγήκε ο Οδυσσέας. "Σά βράχος είν' οι πλάτες του, σάν κάστρο η κεφαλή του καί τά πλατιά τά στήθια του τοίχος χορταριασμένος." Ο τύραννος τών Ιωαννίνων εκτιμώντας τίς ικανότητές του, τού ανέθεσε τό αρματολίκι τής Λιβαδειάς (1816) μέ τήν εντολή νά απαλλάξει τήν επαρχία αυτή από τούς κλέφτες.

Ο Ανδρούτσος έκανε πρωτοπαλλήκαρό του τόν Διάκο καί σάν πρώτη του αποστολή ανέλαβε νά υποτάξει τόν Πανουργιά. Πράγματι, συνέλαβε τόν Κλέφτη τής Ρούμελης καί τόν έστειλε στά Γιάννενα, παρακαλώντας όμως τόν πασά νά μήν τού κάνει κακό. Στό μεταξύ ο Ανδρούτσος έγινε μέλος τής Φιλικής Εταιρίας (1818) καί ορκίστηκε από τόν Κωνσταντίνο Σακελλίωνα στόν Σταυρό γιά τήν ελευθερία τής πατρίδος. Δέν είχε ξεχάσει ποτέ τά βασανιστήρια καί τόν φρικτό θάνατο τού πατέρα του στά φοβερά κάτεργα τού ναύσταθμου τής Πόλης.

Η δεύτερη εντολή τού σατράπη τών Ιωαννίνων πρός τόν Ανδρούτσο ήταν νά παρενοχλεί τόν πασά τής Ευβοίας, προξενώντας στό νησί ταραχές, ώστε νά εκτεθεί στήν Υψηλή Πύλη καί νά τού αρπάξει τό πασαλίκι ο Αλής. Ο Οδυσσέας εκτέλεσε καί τήν εντολή αυτή καί σέ μία επιχείρηση, τό παλληκάρι του ο Μανίκας μέ εξήντα άνδρες λεηλάτησε τήν κωμόπολη τής Λίμνης, ταπεινώνοντας τόν πασά τής Εύβοιας. Ικανοποιημένος ο Αλής από τίς ενέργειες αυτές, ζήτησε από τόν Οδυσσέα να ξεπαστρέψει τόν προσωπικό εχθρό του, τόν Σουλεϊμάν Μπουλούκμπαση, πού βρισκόταν στήν Αθήνα. Ο Ανδρούτσος έστειλε τόν πιστό του φίλο Γιάννη Γκούρα νά εκτελέσει τήν αποστολή. Ο Γκούρας κατάφερε νά σκοτώσει τόν Αλβανό αλλά πιάστηκε αιχμάλωτος από τήν φρουρά τού βοεβόδα καί εστάλη μέ συνοδεία στήν Χαλκίδα, προκειμένου νά εκτελεστεί.

Ο παμπόνηρος Ρουμελιώτης αρματολός όμως μπήκε στή Λιβαδειά καί συνέλαβε τόν Μπάς αγά αυλάρχη καί τόν Σελιχτάρ αγά υπασπιστή τού πασά τής Ευβοίας. Ταυτόχρονα απειλούσε ότι θά επιτεθεί εναντίον τής Αθήνας. Τρομοκρατημένος ο πασάς αναγκάστηκε νά υποχωρήσει, αφήνοντας ελεύθερο τόν μελλοντικό δολοφόνο τού Ανδρούτσου.

Ο Ανδρούτσος υπηρέτησε πιστά τόν Αλή τών Ιωαννίνων εκτελώντας στό ακέραιο τίς διαταγές του. Έτσι, επόμενο ήταν νά αναγκαστεί νά αφήσει τό αρματολίκι τής Λειβαδιάς, όταν ο Αλής κηρύχθηκε αποστάτης από τόν σουλτάνο, ώστε νά μήν στραφούν τά σουλτανικά στρατεύματα εναντίον του. Εξάλλου είχε πλέον ταχθεί στό έργο πού τού είχε ανατεθεί από τόν αρχηγό τής Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρο Υψηλάντη καί τό έργο αυτό αφορούσε στήν οργάνωση τής επανάστασης τών Ρωμιών.

Ο Ανδρούτσος, από τήν μύησή του στό μεγάλο μυστικό, είχε αρχίσει νά μαζεύει χρήματα καί όπλα. Διέμενε στούς Παξούς μέ τήν οικογένειά του καί από εκεί έστελνε επιστολές ή έκανε ταξίδια σέ περιοχές πού βρίσκονταν άλλοι Φιλικοί. Κυρίως επικοινωνούσε μέ τόν φίλο του καί πρόξενο τής Ρωσσίας στήν Πάτρα Ιωάννη Βλασσόπουλο. Στίς αρχές τού 1821, έφτασε στή Λευκάδα, όπου συνάντησε στό σπίτι του Ζαμπέλιου τόν Καραϊσκάκη, τόν Βαρνακιώτη, τόν Πανουργιά, τόν Ηλία Μαυρομιχάλη καί τόν Τομπάζη. Εκεί μίλησαν γιά τήν επανάσταση καί καθόρισαν τίς αρμοδιότητες τού καθενός.

Είχε ήδη αρχίσει νά βράζει ο Μοριάς όταν ο Ανδρούτσος κίνησε στίς 15 Μαρτίου 1821 γιά τήν Πάτρα, όπου έμεινε κρυμμένος σέ ένα χάνι τής πόλης. Οι Τούρκοι έκαναν παντού έρευνες γιά νά ανακαλύψουν Ρουμελιώτες, αφού είχαν πληροφορίες από τούς χαφιέδες τους γιά ύποπτες κινήσεις. Τήν ίδια εποχή κρυβόταν στήν πόλη καί ο Μακρυγιάννης: "Ύστερα μέ πήγανε κι' ανταμώθηκα μέ τόν Δυσσέα καί τού είπα όλα τά τρέχοντα καί τού είπα οπού θά πάγω καί εις τόν Διάκο καί αλλουνούς καί μου είπε ότι αγροικήθη αυτός καί θά χτυπήσουνε καί πήρε πολεμοφόδια διά νά πάγη εις τό Ξερόμερον εις τήν Ζάβιτζα. Καί μου είπε νά πάμε αντάμα. Τού είπα θά ιδώ τό τέλος εδώ καί νά πάρω καί τό ντουφέκι μου, οπού είναι 'σ τό χάνι καί θά πάγω χαμπέρι έξω ό,τι μάθω καί μού είπες. Καί αναχώρησε τήν νύχτα". Πράγματι ο Οδυσσέας, από τήν Πάτρα πέρασε μέ μία σκούνα απέναντι στή Ρούμελη καί αποβιβάστηκε σέ ένα μοναστήρι κοντά στό Γαλαξείδι. Στό μοναστήρι έγραψε τήν περίφημη επιστολή του μέ τήν οποία προέτρεπε τούς Γαλαξιδιώτες νά ξεσηκωθούν καί νά κτυπήσουν τόν τύραννο.

Καί βέβαια ο Ανδρούτσος έκανε λανθασμένες εκτιμήσεις όσον αφορά τόν Πανουργιά καί τόν Γκούρα. Αφενός ο Πανουργιάς ήταν ο πρώτος πού κήρυξε τήν επανάσταση στήν ανατολική Ρούμελη, αφετέρου ο Γκούρας κάθε άλλο παρά καλό παλληκάρι αποδείχτηκε εκ τών υστέρων. Ήταν απίστευτα φιλοχρήματος καί αυτή η αγάπη του γιά τά χρήματα θά τόν οδηγούσε στήν δολοφονία τού καπετάνιου του λίγα χρόνια αργότερα.

Ο Ρουμελιώτης αρματολός τράβηξε γιά τόν Βάλτο γιά νά ξεσηκώσει τόν Βαρνακιώτη καί τόν Τσόγκα. Δέν τά κατάφερε καί σκέφτηκε νά κτυπήσει μόνος του τούς Τούρκους, ώστε πλέον νά παρασύρει μαζί του καί τούς αναποφάσιστους καπετάνιους. Φτάνοντας στό μοναστήρι τής Τατάρνας πληροφορήθηκε ότι τήν επομένη, (22 Μαρτίου 1821), θά περνούσε απο τό γεφύρι τής Τατάρνας γιά τό Μεσολόγγι ο Τουρκαλβανός Χασάνμπεης Γκέκας μέ εξήντα Αλβανούς συνοδούς χρηματαποστολής. Έχοντας καί τήν ενίσχυση τού γενναίου ηγουμένου τής μονής Κυπριανού μέ δέκα ένοπλους μοναχούς, ο Ανδρούτσος τοποθέτησε έγκαιρα καί κατάλληλα τά παλληκάρια του πάνω από τό γεφύρι, έτσι ώστε οι Τουρκαλβανοί όταν θά περνούσαν νά βρίσκονταν ανάμεσα σέ δύο πυρά.

Οι Αλβανοί αιφνιδιάστηκαν καί οι περισσότεροι σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι παραδόθηκαν. Ο Οδυσσέας γιά νά αποδείξη ότι ο αγώνας πού ξεκινούσε ήταν αγώνας απελευθερωτικός, δέν πήρε τά χρήματα, καί τά άφησε νά μεταφερθούν στό Μεσολόγγι από τούς επιζώντες Τουρκαλβανούς.

Χάνι τής Γραβιάς

Αμέσως μετά τόν θάνατο τού Διάκου έγινε προσπάθεια ανασυντάξεως τών δυνάμεων τής περιοχής. Νέος οπλαρχηγός διορίστηκε ο Βασίλης Μπούσγος. Στό σώμα του, πού αποτελούνταν από 1000 άνδρες, ενώθηκαν καί όσοι από τούς άνδρες τού Διάκου είχαν διασκορπισθή καί σωθή μετά τή μάχη τής Αλαμάνας. Τό ηθικό όμως όλων είχε πολύ καταβληθή. Βέβαιος άλλωστε γι' αυτό καί ο Ομέρ Βρυώνης έσπευσε από τή Λαμία στό Ελευθεροχώρι, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επαναστάτες καί τούς διέλυσε. Τά πάντα είχαν παραλύσει.

Πιστεύοντας ο πασάς ότι μπορούσε νά προσεταιρισθή τούς αρματολούς, πρότεινε καί στόν γνώριμό του Ανδρούτσο νά συμπράξη μαζί του μέ τήν υπόσχεση νά τού παραχωρήσει τό αρματολίκι ολόκληρης τής Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Τού όρισε μάλιστα σάν σημείο συνάντησης τή Γραβιά. Οι Έλληνες κατάλαβαν ότι ο πασάς θά κατέβαινε στό Γαλαξείδι γιά νά περάσει από εκεί απέναντι στόν Μοριά μέ τά πλοιάρια πού θά έβρισκε στήν Σκάλα (Ιτέα). Στίς 3 Μαΐου 1821, ο Ανδρούτσος έφτασε στό Χάνι τής Γραβιάς έχοντας μαζί του τόν Σουλιώτη Χρήστο Κοσμά, τόν Σπύρο Κατσικογιάννη καί 150 άλλα παλληκάρια. Σέ λίγο έφτασε ο Δυοβουνιώτης, ο Πανουργιάς καί ο Μπούσγος, ενώ ο Γκούρας πήγαινε στά Σάλωνα γιά νά σκοτώσει τούς αιχμαλώτους Τούρκους.

Από τό στενό τής Γραβιάς, πού σχηματίζεται από τόν Παρνασσό καί τήν Γκιώνα περνά ο μοναδικός δρόμος πού οδηγεί από τό Ζητούνι στά Σάλωνα καί από εκεί στό Γαλαξείδι. Η Γραβιά τότε δέν ήταν κτισμένη. Υπήρχε μονάχα ένα χάνι γιά νά διανυκτερεύουν οι αγωγιάτες πού πήγαιναν γιά τά Σάλωνα. Τό χάνι ήταν χτισμένο μέ πλίθες καί είχε γύρω του μία μεγάλη μάντρα. Τό μεγαλύτερο μέρος ήταν ισόγειο καί μόνο από τή μία μεριά είχε δεύτερο όροφο. Είχε δύο αυλόπορτες, η μία έβλεπε κατά τή ρεματιά καί η άλλη κατά τή δημοσιά. Υπήρχαν ακόμα δύο εκκλησάκια τού Άϊ Θανάση κοντά στό πανδοχείο καί τού Άϊ Δημήτρη καί μερικές καλύβες πού είχαν οι κάτοικοι τής Βάριανης, γιά νά μένουν τόν καιρό πού καλλιεργούσαν τά κτήματά τους.

Η άφιξη τού Ανδρούτσου εμψύχωσε τούς συγκεντρωμένους Έλληνες στή Γραβιά. Αμέσως μόλις έφτασε ο αρματολός, έγραψε παραγγελίες στά γύρω χωριά γιά μπαρουτόβολα. Ο Ομέρ Βρυώνης όμως δέν τού άφησε χρόνο γιά νά οργανωθεί. Ερχόταν ίσα καταπάνω του στήν Γραβιά μέ οκτώ χιλιάδες ασκέρι Γκέκηδες καί Τσάμηδες.

Όταν στίς 8 Μαΐου 1821, μέ τήν ανατολή τού ηλίου, φάνηκαν από μακρυά τά στρατεύματα τού Ομέρ Βρυώνη, οι καπετάνιοι έκαναν συμβούλιο γιά νά καθορίσουν πού θά κτυπήσουν τόν πασά μέ τούς Τουρκαλβανούς του. Κάθισαν κάτω από μία μεγάλη βελανιδιά πού βρισκόταν έξω από τό χάνι. Η πρόταση γιά νά ταμπουρωθούν στό γεφύρι τής Χαϊνίτσας απορρίφθηκε. Προτάθηκε τότε νά πιάσουν τίς γύρω ορεινές πλαγιές βάζοντας στή μέση τόν εχθρό πού θά περνούσε από τόν δρόμο γιά τά Σάλωνα.

Ο Ανδρούτσος, καθισμένος κι αυτός μέ τούς άλλους κάτω από τή βελανιδιά, παρακολουθούσε αμίλητος, τάχα αδιάφορος, καπνίζοντας τό τσιμπούκι του. Τό βλέμμα του ήταν καρφωμένο μπροστά. Μέσα στό μυαλό του δούλευε τό παράτολμο σχέδιο πού είχε συλλάβει. Ενώ οι άλλοι συζητούσαν πού θά πιάσει ο καθένας, τούς έκοψε απότομα καί κοιτάζοντας πρός τούς Δυοβουνιώτη καί Πανουργιά, τούς είπε:

- "Εδώ στό χάνι θά πολεμήσουμε. Ποιός θά κλειστεί μέσα;".

Κανείς δέν αποκρίθηκε. Οι γεροαρματολοί δέν αντέκρουσαν τήν πρόταση, αλλά, γιά νά μή θεωρηθούν κιοτήδες, δικαιολογήθηκαν τάχα ότι τούς έλειπαν τά πολεμοφόδια. Ο Ανδρούτσος πετάχτηκε όρθιος καί φώναξε:

- "Ορέ, δέ βρίσκονται μέσα εδώ εκατό παλληκάρια ν' ακριβοπληρώσουμε τό αίμα μας;".

Δέν πρόλαβε νά τελειώσει καί μέσα από τούς στρατιώτες του ακούστηκε μία βροντερή φωνή.

- "Εγώ, καπετάνιε!"

Ένα σεμνό παλληκάρι βρέθηκε πλάι του. Ήταν ο Θανάσης Σεφέρης. Αμέσως μετά τή φωνή τού Σεφέρη ακούστηκαν σάν ηχώ καί οι φωνές άλλων παλληκαριών.

- "Καί εγώ, κι εγώ, κι εγώ!".

Ο Οδυσσέας, δίνοντας τό αριστερό του χέρι στόν Σεφέρη καί γυρίζοντας στούς υπόλοιπους άνδρες του είπε:

- "Ε, παιδιά, όποιος θέλει νά 'ρθει μαζί μου νά πιαστεί στό χορό."

Έβγαλε τότε από τό σελάχι του τό μαντήλι, τό ανέμισε μέ τό δεξί του χέρι καί άρχισε νά σέρνει τόν χορό:

."Κάτου στου Βάλτου τά χωριά
Ξηρόμερο καί Άγραφα
στά πέντε βιλαέτια.
Βάλτε μπρέ νά πιούμ' αδέρφια!".

Ένας ένας τά παλληκάρια άρχισαν νά πιάνονται στό χορό. Ο Θανάσης Σεφέρης, ο Καπλάνης, ο Γοβγίνας από τήν Λίμνη Ευβοίας, ο Γκούρας, ο Μαμούρης από τή Δρέμισα, ο Παπανδρέας από τήν Κοκοβίστα, ο Ζυγούρης, ο Μπουτούνης, ο Γιάννης Βλαχόπουλος, ο Αναστάσης Μάρος, ο Κόμνας Τράκας καί ο Παπανικόλας από τήν Αγόριανη, ο Βουτούνης, ο Καπογιώργος από τό Ξηρόμερο, ο Κλίμακας από τήν Ήπειρο, ο Ζαφείρης από τά Επτάνησα, ο Στάθης Κατσικόγιαννης από τή Βόνιτσα, ο Πετούνης, ο Γεραντώνης, ο Γερογιάννης από τά Σάλωνα, ο Χατζάρας από τό Ναύπλιο, ο Κουρκουμέλης από τήν Κεφαλλονιά, ο Νικόλας Κίρκος καί ο Γιάννης Μητρόπουλος μέ τριάντα ακόμα Γαλαξειδιώτες, ο Δήμος Φράγκου από τούς Δελφούς, ο Κοντοσόπουλος από τή Λοκρίδα. ήταν μερικοί από τούς 117 πού έπιασαν τό χορό. Ανάμεσά τους ήταν ο πιστός φίλος του Ανδρούτσου, ο Τούρκος Μουσταφά Γκίκας. Αυτός ακολούθησε σάν τό πιστό σκυλί τόν Οδυσσέα μέχρι τόν θάνατό του. Έπειτα συνέχισε νά πολεμά γιά τήν ανεξαρτησία τής Ελλάδος μέχρι πού πέθανε μέ τό βαθμό τού λοχαγού.

Ο ενθουσιασμός ήταν απερίγραπτος. Οι φωνές καί τά σφυρίγματα αντηχούσαν στό φαράγγι τής Γραβιάς. Ο Ανδρούτσος κατάφερε νά ανάψει φωτιά στά στήθια τών παλληκαριών. Χορεύοντας μπροστά, αφού υπολόγισε πώς ήταν αρκετοί αυτοί πού τόν ακολουθούσαν, σταμάτησε μπροστά στόν μαντρότοιχο τού χανιού καί φώναξε:

- "Σταματήστε δέν χρειάζονται περισσότεροι."

Μέτρησε εκατόν δέκα τέσσερις καί τρείς ο πανδοχέας μέ τά δύο παιδιά του εκατόν δέκα επτά. Ο χώρος ήταν περιορισμένος καί όσοι δέν κατάφεραν νά μπούν άρχισαν νά διαμαρτύρονται. Τήν ώρα εκείνη ένας λαγός πετάχτηκε από ένα θάμνο. Ο Ανδρούτσος φώναξε νά μήν τόν πυροβολήσει κανείς καί έτρεξε καί τόν έπιασε ζωντανό. Τόν έδωσε στά παλληκάρια του μέ τήν ευχή ότι ήταν καλό σημάδι.

Όταν μπήκαν μέσα στό χάνι, η ώρα ήταν εννέα τό πρωΐ. Υπολόγιζαν ότι ο Ομέρ Βρυώνης θά έφτανε κατά τό μεσημέρι. Ο χρόνος δέν τούς έπαιρνε καί χωρίς αργοπορία άρχισαν νά ετοιμάζονται γιά τήν άμυνα. Πρώτη τους δουλειά ήταν νά γυρίσουν τό νερό από τή ρεματιά μέσα στόν περίβολο του χανιού γιά νά έχουν νά πίνουν. Μετά ο Μαστρογιάννης, πού ήταν κτίστης, άρχισε ν' ανοίγει μασγάλια (πολεμίστρες) στόν μαντρότοιχο καί στό χάνι. Καί γιά νά μή φαίνονται από μακριά, τίς κάλυψαν μέ αγριόχορτα. Ασφάλισαν επίσης τίς πόρτες μέ μεγάλες πέτρες.

Σέ λίγο φάνηκαν στόν κάμπο οι Τούρκοι. Δέν θά αργούσαν νά φτάσουν στή Γραβιά. Ενώ οι κλεισμένοι στό χάνι ετοιμάζονταν γιά τήν άμυνα, οι υπόλοιποι πού είχαν μείνει έξω έτρεξαν νά καταλάβουν τίς θέσεις τους. Ο Δυοβουνιώτης μέ τόν Πανουργιά πιάσανε τίς υπώρειες τού Χλωμού (παρακλάδι τής Γκιώνας) καί ο Κοσμάς Σουλιώτης μέ τούς Κατσικογιανναίους πιάσανε τήν πηγή τού Σόντσικα.

Τούς κλεισμένους στό χάνι όμως τούς προβλημάτιζε η έλλειψη πολεμοφοδίων. Αυτός πού είχαν στείλει γιά νά τούς εφοδιάσει δέν είχε φανεί ακόμα καί οι Τούρκοι είχαν φτάσει στό γεφύρι τής Χαϊνίτσας. Εκείνη τή στιγμή όμως έφτασε από τήν Άμφισσα ο τροφοδότης τού στρατοπέδου καί έφορος τής πόλης Αναγνώστης Κεχαγιάς σέρνοντας δύο μουλάρια φορτωμένα μέ μπαρουτόβολα καί τρόφιμα μαζί μέ τόν γαμπρό του Καραχάλιο. Αψηφώντας τόν κίνδυνο, γιατί ο εχθρός ζύγωνε, κίνησε γιά τό χάνι. Μόλις πρόφτασε κι έκοψε τίς τριχιές απ' τά σαμάρια καί πέταξε μέσα από τή μάντρα τά σακιά μέ τά μπαρουτόβολα καί τά τρόφιμα. Οι Τούρκοι είχαν αρχίσει νά πυροβολούν καί θά πλήρωνε μέ τή ζωή του, αν ο Καραπλής ή Πλάτανος πού βρισκόταν εκεί κοντά ταμπουρωμένος δέν άρχιζε στό τουφέκι τούς Τούρκους, δίνοντάς του καιρό νά φύγει.

Μέ τή μικροσυμπλοκή αυτή, ο έμπειρος Ομέρ Βρυώνης κατάλαβε ότι κάτι κρυβόταν στό χάνι. Αποφάσισε τότε νά ακολουθήσει τήν ίδια τακτική τής Αλαμάνας. Πρώτα θέλησε νά αποκλείσει τό χάνι από τούς υπόλοιπους Έλληνες. Μοίρασε τόν στρατό σέ τρείς κολόνες. Έριξε τή μία κατά τό Χλωμό καί τήν άλλη κατά τή βρύση τού Σόντσικα. Στίς δύο αυτές κολόνες έστειλε καί όλο τό ιππικό του. Τήν τρίτη, πού ήταν Γκέκηδες καί Τόσκηδες, τήν κράτησε γιά τό χάνι.

Η επίθεση στό Χλωμό καί στόν Σόντσικα ήταν τόσο ορμητική πού ύστερα από μικρή αντίσταση, οι άνδρες τού Πανουργιά καί τού Δυοβουνιώτη υποχώρησαν ψηλότερα. Σκοτώθηκε μονάχα ο Σουλιώτης Μπούχλας. Ο Ανδρούτσος μέ τούς κλεισμένους στό χάνι καρτερούσαν τή σειρά τους. Φοβερά ψύχραιμος κι ατάραχος, είπε στούς συντρόφους του, νά μή ρίξει κανείς.

Mπροστά από τό ασκέρι, ο Αλβανός πασάς εβαλε έναν μπεχτασή δερβίση, ο οποίος προχώρησε πρός τό χάνι. Όταν σταμάτησε σέ απόσταση βολής από τό χάνι, ο Χασάν ντερβίσης σκόρπισε μέ τό χέρι του δεξιά καί αριστερά άμμο, ψέλνοντας τό ντονά (προσευχή) γιά νά διαλυθούν οι εχθροί του σάν τήν άμμο. Ο Ανδρούτσος μίλησε μαζί του στά τούρκικα καί αφού αντάλλαξαν βρισιές τόν σημάδεψε καί τόν πυροβόλησε μέ τό καριοφίλι του στό μέτωπο.

Βλέποντας νεκρό τόν ντερβίση τους, οι Τουρκαλβανοί σκύλιασαν καί όρμησαν νά πατήσουν τό χάνι. Μά τά καριοφίλια τών κλεισμένων ξερνούσαν φωτιά καί μολύβι. Η πρώτη σειρά έπεσε κάτω από τά βόλια. Ο Βρυώνης διέταξε δεύτερη επίθεση. Τά τουμπερλέκια βαρούσανε καί οι μπαϊρακτάρηδες ανέμιζαν τά μπαϊράκια τους. Μά τό χάνι συνέχισε νά ξερνάει κεραυνούς κι αστροπελέκια. Καί η δεύτερη σειρά σωριάστηκε στό χώμα. Νέα επίθεση διέταξε ο πασάς. Οι Τουρκαλβανοί δέν έπρεπε νά υποχωρήσουν γι' αυτό είχαν τό αριστερό τους χέρι στό μέτωπο γιά νά μήν βλέπουν τούς εχθρούς καί τό δεξί τους χέρι στό γιαταγάνι. Όρμησαν σάν τυφλοί.

Μερικοί κατόρθωσαν νά φτάσουν στή μάντρα καί τήν έσπρωχναν γιά νά τήν γκρεμίσουν κάτω. Άλλοι προσπάθησαν μέ πέτρες νά βουλώσουν τίς πολεμίστρες. Ένας Τουρκαλβανός πλησίασε σέ μία πολεμίστρα μέ μία βαριά πέτρα. Από μέσα βρισκόταν ο Μουσταφάς, ο πιστός σύντροφος τού Οδυσσέα. Ενώ απ' έξω ο Γκέκας τού Βρυώνη έσπρωχνε τήν πέτρα πρός τά μέσα, ο Γκέκας τού Ανδρούτσου μέ τήν μπούκα τού καριοφιλιού τήν έσπρωχνε πρός τά έξω. Τότε ο Τουρκαλβανός άρπαξε τό όπλο τού Μουσταφά καί τό τράβηξε πρός τά έξω. Ο Οδυσσέας πού παρακολουθούσε τήν πάλη, πήγε σέ διπλανή πολεμίστρα καί πυροβόλησε τόν εχθρό, απελευθερώνοντας έτσι τόν πιστό του σύντροφο.

Ο Βρυώνης παρακολουθούσε τή μάχη από τό ξωκλήσι του Άϊ Θανάση. Ο χαλασμός πού γινόταν στό ασκέρι του από λίγους γκιαούρηδες τόν αναστάτωσε καί τόν εξόργισε. Άρχισε νά βρίζει δεξιά κι αριστερά. Τά απανωτά γιουρούσια πού κάνανε οι δικοί του απλώς γεμίζανε μέ κουφάρια τόν χώρο γύρω από τή μάντρα.

Όλες οι επιθέσεις απέτυχαν. Όλες οι τούρκικες σημαίες έπεσαν στή γή. Οι στρατιώτες τού Αλλάχ έπεφταν τρυπημένοι από τά βόλια κερδίζοντας τή θέση στόν παράδεισο πού τούς είχε τάξει ο δερβίσης τους. Άλλοι μέ τσεκούρια στά χέρια προσπάθησαν νά σπάσουν τήν εξωτερική πόρτα καί άλλοι σκαρφάλωσαν στή μάντρα. Μάταια! Ο Γκούρας τούς έπνιγε μέ τά ίδια του τά χέρια.

Ένας Τούρκος σημαιοφόρος κατόρθωσε νά στήσει τή σημαία μέ τήν ημισέληνο πάνω στόν μαντρότοιχο. Οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι πίστεψαν ότι τό χάνι πατήθηκε καί άρχισαν νά τρέχουν από όλες τίς πλευρές. Ο Γκούρας, κοντά στην πολεμίστρα τού οποίου βρισκόταν τό μπαϊράκι, προσπάθησε βρίζοντας νά σκοτώσει τόν Τούρκο. Τελικά σημάδεψε τό κοντάρι τής σημαίας, μέ αποτέλεσμα νά τό κόψει στά δύο καί η σημαία νά πέσει.

Ο Ανδρούτσος ακούραστος έτρεχε από τό ένα παλληκάρι στό άλλο φωνάζοντας γιά νά τά εμψυχώσει. Ένας Γκέκας κατάφερε νά ανέβει απαρατήρητος στή μεγάλη βελανιδιά όπου είχαν κάνει τή συνέλευση τους οι καπεταναίοι πρίν τή μάχη. Κρυμμένος στήν πυκνή φυλλωσιά τού δέντρου, είδε μέσα στό μικρό δωμάτιο πού ήταν σάν δεύτερος όροφος πάνω από τό χάνι νά ξεπροβάλουν κάθε τόσο δύο καριοφίλια. Ήταν οι δύο Θανάσηδες, ο Σεφέρης, τό παλληκάρι πού πιάστηκε πρώτο στόν χορό, καί ο Καπλάνης, ξακουστός γιά τήν τόλμη του. Από τά βόλια του Αλβανού έπεσαν καί οι δύο νεκροί.

Νέα επίθεση εκ μέρους τών Τουρκαλβανών μέ επικεφαλής τούς πιό γενναίους μπουλουξήδες πού ήταν τά ανήψια τού Ομέρ Βρυώνη. Ήταν η έβδομη επίθεση καί θά είχε καί αυτή τήν ίδια ακριβώς κατάληξη. Ανάμεσα στούς νεκρούς ήταν καί ένας μπέης, ανηψιός τού Ομέρ Βρυώνη. Ο ήλιος βασίλεψε πίσω από τά βουνά καί ο Βρυώνης αποφάσισε νά σταματήσει τήν επίθεση. Έστειλε ένα τάταρη (ταχυδρόμο) στό Ζητούνι γιά νά του στείλουν κανόνια.

Στήν υπηρεσία του ο πασάς είχε έναν Ρωμιό, τόν Χρήστο Παλάσκα. Ο Παλάσκας καταγόταν από τήν Πίνδο καί είχε υπηρετήσει ως αξιωματικός σέ ευρωπαϊκούς στρατούς. Ο Ομέρ Βρυώνης τόν χρησιμοποιούσε ως εκπαιδευτή τών στρατιωτών του καί τόν είχε σέ μεγάλη υπόληψη. Αυτός λοιπόν φώναξε κατά τό βράδυ στόν Ανδρούτσο καί τού είπε περιπαικτικά:

- "Ορέ Αντρούτσο, καλά σ' έχουμε κλεισμένο. Πού θά μας πάς; Αλίμονό σου, ταχειά μάς έρχονται δύο κανόνια απ' τό Ζητούνι καί θά σέ κάνουμε στάχτη. Στάχτη ορέ ούλοι σας θά γενείτε από τά τόπια. Τριακόσια πουγγιά Αντρούτσο τάζει ο Βρυώνης γιά κείνον πού θά πατήσει πρώτος τό χάνι. Δέ θά τό γλυτώσεις τό σουβλί ορέ Δυσσέα."

Καί μήπως καί δέν τόν άκουσαν, επανέλαβε τά λόγια του δύο καί τρείς φορές καί άρχισε νά τραγουδάει:

"Τώρα είναι μάης κι' άνοιξη, τώρα είναι καλοκαίρι,
τώρα φουντώνουν τά κλαδιά κι' ανθίζουν τά λουλούδια.
Τώρα κι' ο ξένος βούλεται στόν τόπο του νά πάγη.
Νύχτα σελώνει τ' άλογο, νύχτα τό καλιγώνει,
φκιάνει ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαματένια."

Ο Οδυσσέας αναγνώρισε τή φωνή τού Παλάσκα γιατί τόν ήξερε από τά Γιάννενα καί κατάλαβε πώς τού έστελνε μήνυμα γιά τίς προθέσεις τού πασά. Ο Ανδρούτσος, βέβαια, έμπειρος όπως ήταν, δέν είχε σκοπό νά περιμένει άλλο στό χάνι, γιατί καί τά πολεμοφόδια τέλειωναν καί η παραμονή τους θά ήταν σκέτη αυτοκτονία. Έτσι, σάν άλλαξαν τά καραούλια καί καθήσανε νά φάνε λίγο ψωμοτύρι καί νά ξαποστάσουν, ο Ανδρούτσος είπε:

- "Γιά ζυγώστε κοντά. Καταπώς βλέπετε τό χάνι άλλο δέ μάς κρατάει. Ο Μπαλάσκας είναι τίμιος καπετάνιος. Όσα μάς χούγιαξε είναι σωστά. Μέ τό τραγούδι του μάς ορμηνεύει μέσα σέ τούτη τή νύχτα νά φύγουμε. Τό πουρνό τά κανόνια θά ξημερωθούν απ΄τό Ζητούνι δώ. Πέντε τόπια άν πέσουν, κουρνιαχτός θά γίνουν ούλα τούτα τά πλιθούρια."

Κανένας δέν έφερε αντίρρηση στά λόγια του. Παρέκει ανοίγουν δύο λάκκους καί θάβουν τούς δύο Θανάσηδες Σεφέρη καί Καπλάνη.

Τό βαθύ σκοτάδι βρήκε τό τουρκικό στρατόπεδο εξαντλημένο από τήν κούραση. Οι Τούρκοι είχαν πέσει σέ βαθύ ύπνο, ξέγνοιαστοι γιατί τά κανόνια πού θά έφταναν από τό Ζητούνι θά τσάκιζαν τούς κλεισμένους στό χάνι. Τό φεγγάρι φώτιζε στό πεδίο τής μάχης τούς κοιμισμένους πού έμοιαζαν σάν πεθαμένοι καί τούς πεθαμένους πού έμοιαζαν σάν κοιμισμένοι. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, καπνίζοντας συνέχεια τό τσιμπούκι του, σκεφτόταν τίς κινήσεις του. Δύο ώρες πρίν ξημερώσει, ξύπνησε τούς συντρόφους του καί τούς ειδοποίησε νά ετοιμαστούν γιά τήν έξοδο.

Τό χάνι είχε δύο αυλόπορτες. Η μία κατά τή δημοσιά καί η άλλη κατά τόν κάμπο. Ο Κομνάς Τράκας, πού ήταν από τήν Αγόριανη καί γνώριζε τά κατατόπια, τούς είπε νά φύγουν από τήν πόρτα τού κάμπου. Από εκεί θά περνούσαν μέσα από τά αθέριστα χωράφια πού τά στάχυα τους ήταν ψηλά καί θά τούς προστάτευαν από τό φως τού φεγγαριού. Όλοι συμφώνησαν μέ τή γνώμη του. Άρχισαν τότε σιγά σιγά χωρίς θόρυβο νά βγάζουν τίς πέτρες πού ήταν πίσω από τήν αυλόπορτα καί νά τίς τοποθετούν σέ μία γωνιά. Σε λίγο η πόρτα ελευθερώθηκε. Έπρεπε όμως νά σιγουρευτούν ότι ο δρόμος ήταν ελεύθερος.

Ο Οδυσσέας, παμπόνηρος σάν τόν ομηρικό ήρωα, πήρε μία κάπα, τής έβαλε μέσα μερικές πέτρες γιά νά βαρύνει καί τήν πέταξε πάνω από τόν μαντρότοιχο γιά νά φανεί πώς κάποιος πηδούσε γιά νά φύγει. Η κάπα έπεσε καί δέν ακούστηκε τίποτε, ούτε ντουφεκιά ούτε φωνή. Γιά νά σιγουρευτεί, έριξε δεύτερη καί τρίτη κάπα. Τίποτα, η ίδια ησυχία. Οι Τούρκοι είχαν πέσει σέ βαθύ ύπνο. Στήν εμπροσθοφυλακή θά πήγαινε ο Παπαντρέας με τόν Μαμούρη μέ σαράντα άντρες. Τό κέντρο θά κρατούσε ο Γκούρας μέ άλλους τόσους καί τήν οπισθοφυλακή θά κρατούσε ο ίδιος ο αρχηγός μέ τούς υπόλοιπους. Ο Ανδρούτσος περίμενε ακόμα μερικά σύννεφα πού είχαν φανεί πάνω απ' τήν Γκιώνα, νά σκεπάσουν τό φεγγάρι.

- "Νά η Παναγιά μέ τήν τσέργα της (βελέντζα)".

Η στιγμή ήταν κατάλληλη. Ο αρχηγός έδωσε τό σύνθημα τής εξόδου. Οι κλεισμένοι βγήκαν από τήν αυλόπορτα μέ τά γιαταγάνια στά χέρια πατώντας πάνω από τά κουφάρια τών Τούρκων καί απομακρύνθηκαν από τό χάνι. Μπροστά βάδιζε ο γιγαντόσωμος Αντρέας Καραπλής ή Πλάτανος. Σέ μικρή απόσταση έπεσαν πάνω στούς Τουρκαλβανούς, οι οποίοι τρόμαξαν μέσα στόν ύπνο τους. Ώσπου νά συνέλθουν, οι επαναστάτες, χάθηκαν σάν τά φαντάσματα μέσα στά ψηλά στάχυα. Ήταν τόσο μεγάλη η αναταραχή στό εχθρικό στρατόπεδο, ώστε οι Τούρκοι πυροβολούσαν στά τυφλά χωρίς νά ξέρουν ποιοι είναι οι δικοί τους καί ποιοί οι Έλληνες.

Ο Οδυσσέας, έτρεχε φωνάζοντας αρβανίτικα δείχνοντας ότι κυνηγούσε αυτούς πού έφευγαν πρός τη βρύση τού Σόντζικα, ενώ οι Έλληνες έφευγαν από τήν αντίθετη κατεύθυνση. Γρήγορα βρέθηκαν στήν ασφάλεια τού βουνού, όπου συνάντησαν τούς Παπακώστα Τζαμάλα καί Απόστολο Γουβέλη. Εκεί μετρήθηκαν καί διαπίστωσαν ότι εκτός από τούς δύο σκοτωμένους Θανάσηδες είχαν καί δύο τραυματίες, τόν Κώστα Καπογιώργη καί τόν Κομνά Τράκα. Μέ τό ξημέρωμα έφθασαν στόν Άϊ-Λιά όπου βρίσκονταν τά σώματα τού Δυοβουνιώτη καί τού Πανουργιά. Οι γεροαρματολοί έτριβαν τά μάτια τους. Δέν περίμεναν ότι θά τούς ξανάβλεπαν. Η χαρά όλων ήταν μεγάλη αφού ταπείνωσαν τά εκλεκτότερα οθωμανικά στρατεύματα καί ταυτόχρονα πήραν εκδίκηση γιά τήν Αλαμάνα καί τόν Διάκο. Ο Ανδρούτσος έγινε η κυρίαρχη μορφή του Αγώνα στήν Ρούμελη. Από τή Γραβιά πήγε στή Μονή Δαδιού (Αμφίκλειας), όπου πρόκριτοι καί οπλαρχηγοί έτρεξαν νά τόν συγχαρούν γιά τή νίκη του.

Ο Ομέρ Βρυώνης μπήκε τό πρωί ο ίδιος στό χάνι καί είδε τό χώρο στόν οποίο δέν μπόρεσαν οι χιλιάδες στρατιώτες του νά κάνουν ζάφτι μερικούς Ρωμιούς. Στή συνέχεια αφού έκαψε τό χάνι, διέταξε νά θάψουν τούς εκατοντάδες σκοτωμένους. Παρέμεινε δέ οκτώ ημέρες στή Γραβιά χωρίς νά τολμήσει νά προχωρήσει γιά τά Σάλωνα καί στή συνέχεια γύρισε πίσω στή Μπουντουνίτσα.