Ελληνική Επανάστασις 1821, Μέρος Θ'

Οι Σπέτσες στήν αρχαιότητα ονομάζονταν Πιτυούσσα ενώ ο αρχικός βυζαντινός συνοικισμός στό νησί ήταν κτισμένος στή θέση Καστέλλι. Τόν 17ο αιώνα, ο πληθυσμός τού νησιού αποτελείτω κυρίως από Αρβανίτες. Στίς αρχές τού 18ου αιώνα ξεκίνησε ο πόλεμος Βενετών καί Τούρκων, ο οποίος κατέληξε στήν πλήρη επικράτηση τών Οθωμανών τόσο στόν Μοριά όσο καί στά νησιά τού Αιγαίου πελάγους. Ως αποτέλεσμα τής λήξης τού πολέμου, οι πληθυσμοί άρχισαν νά μετακινούνται προκειμένου νά αποφύγουν τά αντίποινα από τούς Οθωμανούς πού επανέρχονταν στήν περιοχή μετά από αρκετές δεκαετίες ή καί αιώνες απουσίας. Μετά τήν αιματηρή πτώση τού Ναυπλίου τό 1715, πρόσφυγες από τήν Λακωνία, τήν Κυνουρία, τήν Αργολίδα καί τήν Ερμιονίδα κατέφυγαν στίς Σπέτσες. Η εγκατάσταση τών εποίκων στό νησί, έδωσε ώθηση στήν πληθυσμιακή αύξηση, καί οι Σπετσιώτες από τά μέσα τού 18ου αιώνα, άρχισαν νά ασχολούνται συστηματικά μέ τή θάλασσα. Κατά τήν απογραφή τού 1764, οι Σπέτσες διέθεταν εξήντα πλοία. Η γειτνίαση τους μέ τίς πελοποννησιακές ακτές καί οι οικονομικές σχέσεις μέ τούς εμπόρους τών περιοχών αυτών εξασφάλισαν μιά πλούσια πηγή κεφαλαίων γιά τήν κατασκευή καί τόν εξοπλισμό τού εμπορικού τους στόλου.

Τό 1770 οι Σπετσιώτες ξεσηκώθηκαν μέ τήν εμφάνιση τού ρωσικού στόλου καί συμμετείχαν υπέρ τών Ρώσων στά ορλωφικά. Η επανάσταση όμως πνίγηκε στό αίμα από τίς ορδές τών Τουρκαλβανών οι οποίοι κατέβηκαν από τήν Αλβανία λεηλατώντας καί καίγοντας όσες πόλεις καί χωριά συνάντησαν στό πέρασμά τους.

"Οι δέ νικήσαντες καί θυμού εμπλησθέντες πολλούς ή μάλλον ειπείν πάντας τούς εκεί χριστιανούς ανείλον μαχαίρα. Από τούς οποίους ιδού φανερώνω καί τούς συγγενείς μου, πρώτον τόν πατέραν μου, τόν αδελφό του, καί θείον μου Οικονόμον, τόν αδελφό μου Κωνσταντίνον, τόν θείο μου Παρασκευά Ρογάρην καί επιλοίπους. Τόση άδικος σφαγή έγινεν εις αυτήν τήν δύστηνον χώραν, ώστε οπού αι οικίαι καί δρόμοι εγέμισαν αίμα. Εκκλησίαι, μοναστήρια καί σχολεία κατεσκάφθησαν καί ηφανίσθησαν, άπειρα πλήθη αθλίων χριστιανών δορυάλωτοι καί αιχμάλωτοι γενόμενοι καί εις τά πέρατα τής οικουμένης διασπαρέντες αγεληδόν ως άλογα ζώα απεμπωλούντο." (Τριπολιτσά, αφήγηση τού Αντώνιου Πετρίδη)

Τήν ίδια τύχη είχαν καί οι Σπέτσες οι οποίες καταστράφηκαν ολοκληρωτικά στά τέλη τού 1770. Ίχνη τής επιδρομής είναι εμφανή καί σήμερα στήν πυρπολημένη μητρόπολη (ναός τής Kοίμησης) τού Kαστελλίου. Οι κάτοικοι τού νησιού αναγκάστηκαν νά εγκαταλείψουν τά σπίτια τους βρίσκοντας καταφύγιο κυρίως στά Κύθηρα καί στίς ακτές τής Τσακωνιάς. Εκεί σέ συνεργασία μέ τούς Μανιάτες καί τούς Σφακιανούς ενεπλάκησαν σέ καταδρομικές επιχειρήσεις, προξενώντας μεγάλες ζημιές στό οθωμανικό θαλάσσιο εμπόριο. Γιά νά κατασιγάσει τήν ανεξέλεγκτη δράση τών Σπετσιωτών η Πύλη έστειλε αντιπρόσωπό της στά Κύθηρα μέ προτάσεις αμνηστίας. Οι Σπετσιώτες αποδέχτηκαν τίς προτάσεις καί ο Λαζάρου Ορλώφ μετέβη στό Ναύπλιο όπου κατάφερε νά αποσπάσει αμνηστία, απαλλαγή από φόρους καί αυτονομία γιά τό νησί του. Οι Σπετσιώτες επέστρεψαν στά σπίτια τους τό 1774 καί εγκαταστάθηκαν κυρίως στήν παραλία πρός τή μεριά τού Παλιού Λιμανιού. Μέ τήν πάροδο τών χρόνων τό Παλιό Λιμάνι μετατράπηκε σέ μεγάλη ναυπηγική μονάδα όπου σέ πολλούς ταρσανάδες κατασκευάζονταν μικρά καί μεγάλα σκάφη μέ ξύλα από τά πευκοδάση τού νησιού.

Η ναυτιλιακή ανάπτυξη τών Σπετσιωτών μετά τήν επιστροφή τους στό νησί υπήρξε αλματώδης κυρίως χάρη στήν συνθήκη τού Κιουτσούκ Καϊναρτζή η οποία ανέδειξε τή Ρωσία σάν προστάτιδα δύναμη τού ελληνικού εμπορίου στή Μεσόγειο. Τήν περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν πολλά εμπορικά κέντρα μέ σημαντικότερο τήν Οδησσό ενώ άνθησε τό εμπόριο σιτηρών από τόν Εύξεινο Πόντο πρός τίς χώρες τής Μεσογείου. Η ζήτηση κορυφώθηκε τήν περίοδο τών ναπολεόντειων πολέμων καί τού αποκλεισμού τών ευρωπαϊκών λιμανιών από τόν βρετανικό στόλο. Τήν περίοδο εκείνη, ο στόλος τών Σπετσών, τής Ύδρας καί τών Ψαρών, έχοντας υψωμένη τή ρωσική σημαία στά κατάρτια του, έσπαγε τόν αποκλεισμό καί τροφοδοτούσε μέ σιτηρά τούς Γάλλους καί τούς Ιταλούς ενώ ταυτόχρονα εξόπλιζε τά καράβια του γιά νά αντιμετωπίσει τούς Αλγερινούς καί τούς Τυνήσιους πειρατές.

Με τήν έναρξη τής Ελληνικής Επανάστασης, τά σπετσιώτικα εμπορικά πλοία απετέλεσαν τόν κορμό τού επαναστατικού πολεμικού στόλου, μαζί μέ τόν στόλο τής Ύδρας καί τών Ψαρών. Κορυφαίοι Σπετσιώτες καραβοκύρηδες μυήθηκαν στήν Φιλική Εταιρεία. Γεώργιος Πάνου, Παναγιώτης Μπότασης, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, Αναστάσιος Ανδρούτσος, Θεόδωρος Μέξης, Ανδρέας Χατζηαναργύρου, Ιωάννης Κούτσης, Ηλίας Θερμησιώτης καί Γκίκας Τσούπας ήταν από τούς πρώτους καπετάνιους πού σήκωσαν τήν σημαία τής ελευθερίας στά καράβια τους. Η σημαία τών Σπετσών είχε ζωγραφισμένο τόν Σταυρό νά σκεπάζει τήν ημισέληνο καί τήν επιγραφή "Ελευθερία ή Θάνατος".

"Mην καταδεχθήτε νά μάς αφήσετε εις τόν βυθόν τής απελπισίας, αλλά συνδράμετε μέ όλας τάς ηρωικάς καί γενναίας δυνάμεις σας". Στίς εκκλήσεις τών Πελοποννησίων γιά βοήθεια οι Σπετσιώτες, σέ αντίθεση μέ τούς Υδραίους, δέν δίστασαν ούτε στιγμή. Τη νύκτα τής 2ας πρός τήν 3η Aπριλίου 1821 κατέλαβαν τήν καγκελλαρία (διοικητήριο) καί αφού κατέβασαν τήν ημισέληνο ύψωσαν τή σημαία τού Σταυρού. Tό πρωί τής 3ης Aπριλίου, Kυριακής τών Bαΐων, έγινε δοξολογία μέ όλους τούς ιερείς τού νησιού στόν μητροπολιτικό ναό τού Aγίου Nικολάου, καί όλοι οι Σπετσιώτες, προύχοντες, καραβοκύρηδες καί λαός, ορκίστηκαν νά χύσουν τό αίμα τους γιά τήν πίστη καί τήν πατρίδα. Συγχρόνως μέ τίς Σπέτσες επαναστάτησαν καί τά γειτονικά νησιά Πόρος, Αίγινα καί Κούλουρη (Σαλαμίνα).

H πρώτη πολεμική ενέργεια τών Σπετσών ήταν νά στείλουν τά πλοία τού Γκίκα Τσούπα καί Νικόλα Ράφτη στή Μήλο νά συλλάβουν μία τούρκικη κορβέτα, ένα μπρίκι καί ένα μεταγωγικό (τρανσπόρτο) γεμάτο ασκέρια. Μάλιστα τήν κορβέτα πού ήταν πανίσχυρη μέ 26 κανόνια τήν κατέλαβαν μέ ρεσάλτο σκοτώνοντας καί τούς 90 Τούρκους ναύτες πού είχε σάν πλήρωμα. Τήν ίδια τύχη είχε καί ένα τουρκικό πλοίο στήν Κίμωλο, όπου τό πλήρωμά του κατεσφάγη. Στή συνέχεια οι πρόκριτοι τών Σπετσών έστειλαν πλοία γιά νά συμμετέχουν στήν πολιορκία τού Ναυπλίου καί τής Μονεμβασιάς ενώ στό τέλος Απριλίου σπετσιώτικα καράβια μετέφεραν ενισχύσεις στόν κόλπο τού Ναβαρίνου.

Ύδρα

Τά βυζαντινά νομίσματα πού έχουν βρεθεί στήν Ύδρα μαρτυρούν τήν παρουσία πληθυσμών στό νησί τήν περίοδο τής βυζαντινής αυτοκρατορίας. Μετά τό 1460 άρχισαν νά καταφθάνουν στήν Ύδρα οι πρώτες ομάδες καταδιωκωμένων Αλβανών καί Ελλήνων πού προσπαθούσαν νά γλιτώσουν από τούς Tούρκους, οι οποίοι μετά τήν πτώση τής Kωνσταντινούπολης κατέκτησαν διά πυρός καί σιδήρου τήν Πελοπόννησο καί τήν Βόρειο Ήπειρο.

O τόπος άγονος καί ξερός ώθησε τούς πρόσφυγες πρός τήν θάλασσα. Tό πρώτο πλοίο ναυπηγήθηκε τό 1657, από έναν αυτοδίδακτο ναυπηγό ονόματι Σακελλαρίου. Aκολούθησαν τρεχαντήρια, λατινάδικα, καραβοσαΐτες καί αργότερα τά σαχτούρια. Στήν Ύδρα, σέ μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, κατέφυγαν καί άλλοι καταδιωκόμενοι Χριστιανοί. Ήρθαν από τήν Ήπειρο, οι αδελφοί Ζερβαίοι από τούς οποίους κατάγονται οι Kουντουριώτηδες, από τήν Εύβοια οι Kριεζήδες καί οι Bουδούρηδες, από τά Bουρλά τής Σμύρνης οι Tομπάζηδες, από τήν Aργολίδα οι Oικονόμου καί πολλοί άλλοι.

Tό 1656 η Ύδρα λεηλατήθηκε από τούς Aλγερινούς πειρατές καί πολλά γυναικόπαιδα χάθηκαν στά σκλαβοπάζαρα τής Αφρικής. Aυτό τό γεγονός έκανε τούς Yδραίους νά οπλίσουν τά πλοία τους μέ μικρά κανόνια. Tό 1770, κατά τή διάρκεια τού ρωσοτουρκικού πολέμου, η Πελοπόννησος ξεσηκώθηκε. Από τά νησιά μόνον οι Σπέτσες ύψωσαν αμέσως τή ρωσική σημαία. H Ύδρα διαβλέποντας τήν εξέλιξη αρνήθηκε τή συμμετοχή. Mέχρι τότε η Ύδρα κυβερνιόταν από τούς ιερείς. O ναύαρχος Oρλώφ ώρισε διοικητή τής Ύδρας Pώσο αξιωματικό. Kι όταν αργότερα οι Pώσοι έφυγαν εγκαταλείποντας τούς χριστιανικούς πληθυσμούς στήν σφαγή καί τήν ερήμωση, η εξουσία τής Ύδρας έμεινε στά χέρια τών προκρίτων καί τών καπεταναίων.

Η συνθήκη τού Kιουτσούκ Kαϊναρτζή τό 1774 καί οι ναπολεόντιοι πολέμοι έφεραν πλούτο στήν Ύδρα όπως άλλωστε στίς Σπέτσες καί τά Ψαρά. Oι Yδραίοι ναυτικοί μέ ρωσική σημαία στά καράβια τους μετέφεραν σιτάρι από τόν Εύξεινο Πόντο στή Mασσαλία, στό Λιβόρνο καί στή Γένουα, διασπώντας τόν αποκλεισμό τού Νέλσονα. Tά πλοία τους εκείνη τήν εποχή έφθασαν τά 200. Tό πρίν από ενάμιση αιώνα ασήμαντο χωριουδάκι τών καταδιωκομένων έγινε μία μεγάλη πόλη, μέ μεγαλοπρεπείς οικίες γεμάτες ακριβά έπιπλα καί σκεύη, περσικά χαλιά ενώ οι γυναίκες τής Ύδρας φορούσαν πανάκριβα κοσμήματα καί μεταξωτά υφάσματα.

Χωρίς τήν Ύδρα δέν ήταν δυνατόν νά υπάρξη επανάσταση, διότι δέν υπήρχε περίπτωση νά υπάρξη ελληνικός πολεμικός στόλος μόνο μέ τήν συμμετοχή τών Ψαρών καί τών Σπετσών. Καί χωρίς στόλο η επανάσταση ήταν καταδικασμένη. Η Ύδρα διέθετε περισσότερα πλοία από όσα διέθεταν όλα τά υπόλοιπα νησιά τού Αιγαίου. Ήταν καλύτερα οπλισμένα μέ μεγαλύτερα τό τρικάταρτο τού Λαλεχού καί τό δικάταρτο τού Μιαούλη τά οποία έφεραν από δεκαοκτώ κανόνια τό καθένα.

Οι πρόκριτοι (νοικοκυραίοι) όμως τού νησιού ήταν διστακτικοί. Ο πλούτος τους ήταν πολύ μεγάλος γιά νά τόν διακυβεύσουν ενώ ήταν νωπές ακόμα οι μνήμες από τίς αποτυχίες τών ορλωφικών καί τού Λάμπρου Κατσώνη, οι οποίες είχαν φέρει συμφορές σέ όσους είχαν σηκώσει κεφάλι. Μάλιστα τήν εποχή τού ρωσοτουρκικού πολέμου τού 1807 είχαν υπάρξει δύο στρατόπεδα στήν Ύδρα. Τό τουρκόφιλο μέ επικεφαλής τόν Γεώργιο Βούλγαρη καί τόν Ανδρέα Βόκο (Μιαούλη) καί τό ρωσόφιλο μέ επικεφαλής τούς Κουντουριώτηδες, τόν Αναστάσιο Κοκκίνη, τόν Δημήτριο Τσαμαδό, τόν Νικόλαο Γιακουμάκη (Τομπάζη), καί τόν Νικόλαο Οικονόμου. Καί τότε είχαν επικρατήσει οι τουρκόφιλοι, οι οποίοι δέν ήλπιζαν ποτέ ότι θά μπορούσε τό Γένος νά απαλλαγεί από τήν οθωμανική τυραννία.

Τή σπίθα στήν Ύδρα τήν άναψε ο Αντώνιος Οικονόμου. Έδρασε μέ ταχύτητα καί ως άλλος Παπαφλέσσας έβαλε μπουρλότο στήν διστακτικότητα τών πλουσίων προκρίτων τού νησιού. Ο Οικονόμου είχε χάσει τό καράβι του, πού αποτελούσε καί τήν όλη του περιουσία, σέ ναυάγιο έξω από τό Γιβραλτάρ. Απελπισμένος, πήγε στήν Κωνσταντινούπολη όπου τόν μύησε στό μυστικό τής Φιλικής Εταιρείας ο Παπαφλέσσας. Εκείνος ήταν πού τού μετέδωσε τήν ορμή καί τήν φλόγα τής επανάστασης καί έτσι ο Οικονόμου γυρίζοντας στήν Ύδρα, αντί νά φροντίσει νά κατασκευάσει καινούργιο σκαρί, άρχισε τά επαναστατικά του κηρύγματα.

Μέ τόν Οικονόμου συνεργάστηκαν όχι οι ηλικιωμένοι πρόκριτοι, αλλά τά παιδιά τους, όπως ήταν ο γιός τού Γκίκα καί ο γιός τού Κριεζή καί μαζί συγκρότησαν ένα σώμα από 500 ένοπλους άνδρες. Ενώ οι πρόκριτοι συνεδρίαζαν στήν καγκελλαρία, ο τόπος έβραζε. Τή νύκτα τής 28ης Μαρτίου κήρυκες τού Οικονόμου όρμησαν στούς δρόμους φωνάζοντας "Στ' άρματα! Στ' άρματα". Οι καμπάνες στίς εκκλησίες κτυπούσαν χαρμόσυνα, μεταδίδοντας τό σύνθημα τής επανάστασης απ' άκρη σ' άκρη.

"- Οι αδελφοί μας Πελοποννήσιοι εσήκωσαν τήν επανάστασιν καί ημείς εδώ σαπίζομεν εις τήν αργίαν, διότι οι προεστοί μάς εμποδίζουν νά κινηθώμεν."

Τά σπετσιώτικα πλοία στό λιμάνι τής Ύδρας μέ τούς απεσταλμένους τους επιτάχυναν τίς εξελίξεις. Πλήθος λαού έτρεχε στούς δρόμους, έτοιμο νά κτυπήσει όσους θά έφερναν αντιρρήσεις στήν εξέγερση. Οι πρόκριτοι δέν τόλμησαν νά βγούν από τά σπίτια τους. Ο Οικονόμου πέταξε από τήν καγκελλαρία τόν διορισμένο από τούς Τούρκους διοικητή Νικόλαο Κοκοβίλα καί ανέλαβε τήν διοίκηση τού νησιού. Άρχισε αμέσως στρατολογία τόσο γιά τήν ξηρά όσο καί γιά τήν θάλασσα.

Χρήματα όμως δέν υπήρχαν γιά νά δοθούν στίς οικογένειες τών στρατολογούμενων. Ο Οικονόμου απαίτησε καί πήρε από τούς δημογέροντες Λάζαρο Κουντουριώτη, Δημήτριο Τσαμαδό, Βασίλειο Μπουντούρη, Γκίκα Γκιώνη καί άλλους περίπου 130 χιλιάδες τάλληρα. Αλλά δέν πήρε μόνο χρήματα. Οι πρόκριτοι τού ανεγνώρισαν καί τήν αρχηγία τής Ύδρας, αλλά καί τών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Δέν θά τού συγχωρούσαν ποτέ όμως αυτή τήν κίνηση η οποία ονομάστηκε από πολλούς "πραξικόπημα" τού Οικονόμου.

Στίς 18 Απριλίου 1821, τά τρία ναυτικά νησιά απηύθυναν στούς κατοίκους τών άλλων νησιών κοινή προκήρυξη μέ τήν οποία τούς καλούσαν νά συμμετάσχουν σέ ένα πόλεμο, ο οποίος δέν είχε σκοπό τήν λεηλασία τών οθωμανικών πλοίων, αλλά τήν ανεξαρτησία τού Έθνους. Κατόπιν έδωσαν οδηγίες σέ όλους τούς ναύτες νά μήν επιτίθενται επ΄ουδενί σέ πλοία τά οποία έχουν ευρωπαϊκή σημαία. Στό προσκλητήριο αυτό ανταποκρίθησαν όλα τά νησιά πλήν τής Σύρου, Τήνου, Νάξου καί Θήρας (Σαντορίνης), όπου διέμεναν Ρωμιοί πού είχαν φραγκέψει καί ζούσαν μέ μία σχετική άνεση κάτω από τήν προστασία τού πάπα.

Τά ελληνικά πλοία ξεχύθηκαν στό Αρχιπέλαγος (Αιγαίο Πέλαγος), αλλά πρέπει νά σημειωθεί ότι όπως καί οι άνδρες στήν στεριά έτσι καί αυτοί στή θάλασσα δέν διακρίνονταν γιά τό πειθαρχικό τους πνεύμα. Πολλές φορές μεθούσαν ή έκαναν πλιάτσικο ή δολοφονούσαν τούς αιχμαλώτους. Εξαίρεση ήταν οι Ψαριανοί οι οποίοι γενικώς σέβονταν τούς κανόνες τού πολέμου καί τούς νόμους τού νησιού τους. Στίς 28 Απριλίου 1821 κοντά στίς Οινούσες, οι Υδραίοι πλοίαρχοι Λάζαρος Πινότσης καί Γεώργιος Σαχτούρης συνέλαβαν ένα τουρκικό καράβι, τό οποίο μετέφερε τό νεοδιορισμένο στήν Αίγυπτο μολλά Γιαζιτζή ζαντέ Μεχμέτ Εφέντη, μέ τά χαρέμια του καθώς καί άλλους πλούσιους μουσουλμάνους πού πήγαιναν γιά προσκύνημα στή Μέκκα. Μαζί τους κουβαλούσαν ολόκληρο θησαυρό από διαμάντια, μαργαριτάρια πού κόστιζαν περίπου έξι εκατομμύρια γρόσια. Οι επιβάτες σφαγιάστηκαν, ο σεϊχουλισλάμης κρεμάστηκε από τό κατάρτι τού καραβιού τού Πινότση, ενώ ο θησαυρός λαφυραγωγήθηκε από τά πληρώματα.

Όταν τά καράβια γύρισαν στήν Ύδρα, ο Οικονόμου μέ αυστηρό τρόπο απαίτησε νά δωθούν τά λάφυρα γιά τό κοινό τού αγώνος ταμείο. Οι ναύτες αρνήθηκαν νά συμμορφωθούν καί ήρθαν σέ έντονη ρήξη μέ τόν Οικονόμου ο οποίος έχασε τά λαϊκά ερείσματα καί βρέθηκε στό έλεος τών νοικοκυραίων (δημογερόντων), οι οποίοι δέν έχασαν καθόλου τόν καιρό τους. Έστειλαν τόν Αντώνιο Κριεζή, τόν Λάζαρο Παναγιώτα καί τόν Θεόφιλο Δρένια νά μπλοκάρουν τήν καγκελλαρία καί νά τόν συλλάβουν.

Ο Οικονόμου αντέδρασε άμεσα καί σκότωσε τόν Παναγιώτα καί τόν Δρένια. Αλλά είχε απομείνει απελπιστικά μόνος, έχοντας στό πλευρό του μόνο λίγους πιστούς συντρόφους. Παρά ταύτα κατάφερε νά ξεφύγει καί νά περάσει απέναντι στήν ακτή, όπου βρήκε καταφύγιο στό Κρανίδι. Τελικά οι Κουντουριώτηδες κατάφεραν νά στείλουν ανθρώπους οι οποίοι καί δολοφόνησαν τόν Οικονόμου τόν Δεκέμβριο τού 1821.