Ελληνική Επανάστασις 1821, Μέρος ΛΣΤ'

Ιωάννης Καποδίστριας

Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στήν Κέρκυρα τό 1776. Ήταν τό έκτο παιδί από τά δέκα πού έφεραν στόν κόσμο ο κόμης Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας καί η Αδαμαντία Γονέμη. Η οικογένεια Καποδίστρια είχε εγκατασταθεί στήν Κέρκυρα από τίς αρχές τού 17ου αιώνα καί φέρεται νά έχει ρίζες από τήν Κωνσταντινούπολη. Ο Ιωάννης έλαβε τά πρώτα του γράμματα στούς Κορυφούς όπου έμαθε νά μιλά ιταλικά καί γαλλικά. Συνέχισε τίς σπουδές του στήν Ιταλία στήν Ιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου τής Πάδοβα καί επέστρεψε στή γενέτειρά του όπου άσκησε τό επάγγελμα τού ιατρού. Στήν Κέρκυρα, η οποία βρισκόταν υπό γαλλική κατοχή, ασχολήθηκε μέ τήν πολιτική, βρισκόμενος πάντα σέ στενή συνεργασία μέ τόν πατέρα του. Η χριστιανική ανατροφή, η αγάπη γιά τήν πατρίδα, τό ήθος, η ευγένεια, η αφιλοκερδία καί η τεράστια μόρφωση πού απόκτησε διαμόρφωσαν τήν προσωπικότητά του, η οποία έμελλε νά τόν καταστήσει ως τόν σημαντικότερο πολιτικό πού είχε ποτέ η νεώτερη Ελλάδα.

Πατέρας καί γιός εναντιώθηκαν στή γαλλική κατοχή, μέ αποτέλεσμα νά συλληφθούν από τούς Γάλλους καί νά οδηγηθούν στίς φυλακές τής Κέρκυρας. Όταν τά Επτάνησα περιήλθαν στούς Ρώσους, ο Αντώνιος καί ο Ιωάννης Καποδίστριας απελευθερώθηκαν καί αγωνίστηκαν γιά τήν αυτονομία τών Ιονίων Νήσων. Τό 1800 ανακηρύχθηκε η Επτάνησος Πολιτεία, υπό τήν επικυριαρχία τής Υψηλής Πύλης καί τήν εγγύηση τής τσαρικής Ρωσίας. Η Επτάνησος Πολιτεία ήταν τό πρώτο ελληνικό κρατίδιο πού δημιουργήθηκε μετά από τήν κατάλυση τής ελληνικής αυτοκρατορίας τού Βυζαντίου τό 1453. Τή διακυβέρνηση τήν ανέλαβαν οι ευγενείς μέ τήν καθιέρωση συντάγματος πού ονομάσθηκε "Βυζαντινόν".

Τό 1809, ο Ιωάννης Καποδίστριας προσκλήθηκε στήν Αγία Πετρούπολη γιά νά ενταχθεί στή ρωσική διπλωματική υπηρεσία. Εκεί γνώρισε τήν οικογένεια τού Σκαρλάτου Στούρτζα καί συνδέθηκε φιλικά μέ τή θυγατέρα του Ρωξάνδρα Στούρτζα. Η ικανότητα καί η εντιμότητα τού νεαρού κόμη είχαν ως αποτέλεσμα τήν άνοδό του στή πολιτική σκηνή τής Ρωσίας. Ο τσάρος, σέ αναγνώριση τής αξίας του, τού ανέθεσε τήν αποστολή τής ενώσεως τών ελβετικών καντονίων, ώστε νά τά αποσπάσει από τήν επιρροή τής Γαλλίας. Ο Καποδίστριας συνέταξε τό πρώτο ελβετικό σύνταγμα καί οργάνωσε εσωτερικά τήν ανεξάρτητη πλέον Ελβετία. Γιά τήν προσφορά του στό ελβετικό κράτος τού απονεμήθηκαν πολλοί τίτλοι από τούς Ελβετούς καί όλα τά δικαιώματα τού Ελβετού πολίτη. Οι Ελβετοί, τόν ανακήρυξαν εθνικό ήρωα καί πρός τιμήν του ανήγειραν προτομές σέ διάφορες πόλεις.

Στή συνέχεια τοποθετήθηκε στή ρωσική πρεσβεία τής Βιέννης. Στή Βιέννη υπήρχε σημαντική ελληνική παροικία καί ο Καποδίστριας βρήκε πρόσφορο έδαφος γιά νά ιδρύσει τή Φιλόμουσο Εταιρεία, η οποία σάν φανερό σκοπό είχε τή συγκέντρωση χρημάτων από τούς ξενιτεμένους Έλληνες γιά πολιτιστικά θέματα αλλά σάν κρυφό σκοπό είχε τήν αφύπνιση τών Ελλήνων γιά τήν αποτίναξη τού τουρκικού ζυγού.

Η αποφασιστικότητά του στήν ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή καί ο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης τού Αυστριακού Μέττερνιχ, ανέβασαν τόν Καποδίστρια πιό ψηλά στήν ρωσική ιεραρχία καί τελικά τό 1815 ο τσάρος τού ανέθεσε τό Υπουργείο Εξωτερικών. Η επιτυχία του, ως επικεφαλής τής εξωτερικής πολιτικής τής παντοδύναμης Ρωσίας, ήταν μεγάλη καί ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Σύμφωνα μέ τόν Διονύσιο Κόκκινο, δέν υπήρξε πράξη πολιτική διεθνούς σημασίας εκείνης τής εποχής γιά τήν οποία νά μήν έχει λόγο ο Ιωάννης Καποδίστριας. Μετά τή συντριβή τού Ναπολέοντα, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις τής εποχής επιχείρησαν τή διάλυση τής Γαλλίας, ο Καποδίστριας αντιστάθηκε μέ σθένος καί τελικά κατάφερε νά διατηρήσει τήν ακεραιότητα τής Γαλλικής Δημοκρατίας.

Ο Υπουργός Εξωτερικών τής Ρωσίας προσπάθησε σέ συνεργασία μέ τόν Ρώσo πρεσβευτή στήν Κωνσταντινούπολη Στρογγάνωφ νά υπερασπιστεί τά δικαιώματα τών Χριστιανών υπηκόων τής οθωμανικής αυτοκρατορίας τόσο τών Ρωμιών όσο καί τών Σέρβων, οι οποίοι μέ τήν καθοδήγηση τού Καραγεώργη είχαν εξεγερθεί καί είχαν απελευθερώσει τό Βελιγράδι. Ο Καποδίστριας βρισκόταν σέ μία διαρκή αντιπαλότητα μέ τήν άλλη μεγάλη διπλωματική προσωπικότητα τής εποχής, τόν Υπουργό Εξωτερικών τής φιλότουρκης Αυστρίας Μέττερνιχ. Ο Μέττερνιχ, αδιαφορώντας γιά τά δεινά τών λαών επεδίωκε νά διατηρήσει τήν ακεραιότητα τών μοναρχικών καθεστώτων τής Ευρώπης καί είχε πρωτοστατήσει στήν ίδρυση τής Ιεράς Συμμαχίας. "Οι περιπλοκές πού μπορεί νά προκύψουν στήν Ανατολή δέν μπορούν κάν νά υπολογιστούν. Εκεί, πέρα από τά ανατολικά σύνορά μας, 300 ή 400 χιλιάδες πρόσωπα κρεμασμένα, ξεκοιλιασμένα, παλουκωμένα, δέν μετρούν διόλου (cela ne compte guere) διότι αυτά γίνονται έξω από τόν πολιτισμό μας (hors de la civilization)."

Ο τσάρος Αλεξάνδρος Α' περιέβαλε μέ απόλυτη εμπιστοσύνη τόν Καποδίστρια, αλλά η ατολμία καί η αναποφασιστικότητα απέναντι στό ελληνικό ζήτημα είχαν απογοητεύσει τόν υπουργό του πού διαρκώς σκεφτόταν τούς βασανισμένους αδελφούς του. Τό 1819, ο Καποδίστριας συνάντησε στήν Κέρκυρα τούς σημαντικότερους οπλαρχηγούς τής σκλαβωμένης Ελλάδος. Στόν Εθνικό Μυστικό Δείπνο πού ακολούθησε, οι Ρωμιοί οπλαρχηγοί θέλησαν νά περιγράψουν στόν συμπατριώτη τους τήν τραγική κατάσταση τής πατρίδος τους, προσδοκώντας νά ακούσουν από τό στόμα τού υψηλόβαθμου στελέχους τής ρωσικής διπλωματίας τήν ανακοίνωση ότι η Ρωσία θά τούς βοηθούσε νά αποτινάξουν τόν τουρκικό ζυγό. Ο Καποδίστριας τούς μίλησε μέ τά σκληρά λόγια τής πραγματικότητας. Ο τσάρος δέν ήταν διατεθειμένος νά βοηθήσει τούς ομόδοξους Έλληνες γιά νά μήν διαταράξει τίς σχέσεις του μέ τήν παντοδύναμη Αγγλία καί τήν πανούργα Αυστρία. Δέν έπρεπε νά περιμένουν ουδεμία βοήθεια από τίς ευρωπαϊκές δυνάμεις πού ενδιαφέρονταν μόνο γιά τά οικονομικά τους συμφέροντα.

Η απάντηση τών οπλαρχηγών ήταν συγκινητική. "'Ε λοιπόν, εάν η Ρωσία μάς εγκατέλειψεν, ο Θεός δέν θά μάς εγκαταλείψει. Αφού οι ισχυροί τής γής μάς θέτουν ενώπιον τόσον απελπιστικού διλήμματος, θά υψώσομε τήν σημαίαν τού Σταυρού καί εάν δέν κατορθώσομεν νά ελευθερωθώμεν από τούς Τούρκους, τουλάχιστον όμως θά αποθάνομεν ως αντάξιοι τών πατέρων μας."

Τήν Κυριακή τού Πάσχα εκείνης τής χρονιάς, ο Καποδίστριας κάλεσε όλους τούς οπλαρχηγούς γιά τό πασχαλινό γεύμα καί ευχήθηκε γιά τήν μελλοντική ελευθερία τής Ελλάδος. Ο Κολοκοτρώνης έβγαλε τήν πλάτη από τό ψητό αρνί καί τήν έδωσε μέ τά χέρια στόν Καποδίστρια λέγοντάς του: "Έτσι τρώγουν τά παλληκάρια τά ψητά κρέατα." Τότε ο Καποδίστριας ύψωσε τό ποτήρι καί είπε στόν Γέρο τού Μοριά: "Εφέτος κάνομε Πάσχα εδώ εις τούς Κορφούς καί τού χρόνου εις τόν Μοριά." Ο Κολοκοτρώνης απάντησε: "Μέ φιλεύεις αρνί ψητό καί εγώ θά σέ φιλέψω τόν μόσχον τόν σιτευτόν εις τήν πατρίδα μου!"

Μεγάλη σημασία είχε η προσπάθεια τού Καποδίστρια γιά τήν τήρηση αυστηρής ουδετερότητας από τίς Δυνάμεις πού απάρτιζαν τήν Ιερά Συμμαχία, κατά τήν έναρξη τής ελληνικής επανάστασης. Η Ιερά Συμμαχία, μέ τήν καθοδήγηση τού Μέττερνιχ, είχε καταστείλει τίς εξεγέρσεις πού είχαν ξεσπάσει στό βασίλειο τής Νεάπολης (Napoli) καί στό Πεδεμόντιο (Piemonte). Άν οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσιζαν καταστολή γιά τήν ελληνική επανάσταση, τότε αυτή θά έσβηνε πρίν καλά καλά ξεκινήσει. Η παντοδυναμία τής Ιεράς Συμμαχίας ήταν καί ο λόγος γιά τόν οποίο ο Καποδίστριας είχε αρνηθεί κατηγορηματικά νά αναλάβει τήν ηγεσία τής Φιλικής Εταιρείας όταν επανειλημμένα τού είχε προταθεί.

«Στίς 12 Μαΐου 1821 οι σύνεδροι στό Laibach υπέγραψαν κοινή διακήρυξη, όπου τονιζόταν η σταθερή απόφαση όλων τών αρχηγών τών κρατών νά καταστέλλουν μέ όλα τά μέσα ακόμα καί μέ τή βία, κάθε ανταρσία, νά καταπνίγουν τίς συνομωσίες, τίς κοινωνικές αναταραχές καί τίς επαναστάσεις, πού θά έβαζαν σέ κίνδυνο τήν ησυχία καί τήν ειρήνη τού ευρωπαϊκού χώρου. Η ομόφωνη υπογραφή από όλους τούς συνέδρους τού κειμένου αυτής τής διακηρύξεως αποτελούσε νίκη τής αυστριακής πολιτικής καί κυρίως νίκη τού εμπνευστού καί συντάκτη της.

Ήταν όμως ασυγκρίτως μεγαλύτερο τό διπλωματικό επίτευγμα καί η λαμπρή νίκη πού επέτυχε ο Καποδίστριας, μέ μία καταπληκτική αγόρευση. Διαφοροποίησε, μέ αναντίρρητα επιχειρήματα, τά κινήματα τής Ισπανίας καί τής Ιταλίας από τά ελληνικά. Στίς χώρες αυτές ήταν κινήματα αντικαθεστωτικά. Τά ελληνικά κινήματα δέν ήταν αντικαθεστωτικά. Ήταν εθνικοαπελευθερωτικά. Ένας λαός πολιτισμένος, πού είχε διδάξει στόν κόσμο τίς υψηλές έννοιες τής Δημοκρατίας καί τής Ελευθερίας, στέναζε επί αιώνες κάτω από τήν απάνθρωπη δουλεία τών Τούρκων. Επομένως, είχαν κάθε δικαίωμα νά επαναστατήσουν γιά νά αποτινάξουν τή σκλαβιά καί νά αποκτήσουν τήν ποθητή ελευθερία τους. Η έκκλησή τους πρός τούς ισχυρούς τής γής ήταν κραυγή ελευθερίας. Επομένως δέν μπορούσαν νά ταυτίσουν τά δύο αυτά γεγονότα. Δέν μπορούσαν νά τά αντιμετωπίσουν μέ τόν ίδιο τρόπο.

"Αι τυφλαί βιαιοπραγίαι τής Πύλης έσπρωχναν τούς Έλληνας εις απεγνωσμένην αντίστασιν. Ο αγών τών Ελλήνων αποτελεί άμυνα εναντίον τής τουρκικής θηριωδίας καί τών συνεχιζομένων σφαγών." Επομένως η νομιμότητα βρισκόταν μέ τό μέρος τών Ελλήνων. Εκείνοι πού αποτελούσαν απειλή γιά τήν ειρήνη τής Ευρώπης ήταν οι Τούρκοι. Όχι οι Έλληνες. Ουσιαστικά τό θέμα είχε πάρει διαστάσεις πολέμου τού Ισλάμ εναντίον τού Χριστιανισμού. Τά χριστιανικά κράτη τής Ευρώπης είχαν χρέος νά επέμβουν θετικά καί νά προστατεύσουν τούς χριστιανικούς πληθυσμούς τών επαναστατημένων περιοχών τής Ελλάδος καί τών Ηγεμονιών τής Μολδοβλαχίας από τούς διωγμούς καί τίς βιαιότητες τών αλλοθρήσκων.»

Ελένη Κούκκου - Ιωάννης Καποδίστριας Ρωξάνδρα Στούρτζα

Ο Καποδίστριας αποχώρησε από τήν πολιτική σκηνή τής Ρωσίας τό 1822. Προηγουμένως είχε μάταια προσπαθήσει νά πείσει τόν τσάρο νά κηρύξει τόν πόλεμο στήν οθωμανική αυτοκρατορία. "Τό νά ελπίζωμεν ότι μέ τάς διαπραγματεύσεις θά αναγκάσωμεν τούς Τούρκους νά συμπεριφερθούν πρός τούς Χριστιανούς κατά τρόπο ανθρώπινο καί λογικό, αυτό σημαίνει ότι περιφρονούμεν τήν πείραν αιώνων καί ότι αγνοούμε τήν δική μας πείρα. Μόνον μέ τήν δύναμιν τών όπλων ημπορούμεν νά ειρηνεύσωμεν τήν Ανατολήν. Ένας πόλεμος τής Ρωσσίας εναντίον τής Τουρκίας θά έσωζε τούς χριστιανικούς πληθυσμούς από τήν αιμοβόρον μανίαν τών Τούρκων."

Ο επιτυχημενος διπλωμάτης εγκατέλειψε τή λαμπρή σταδιοδρομία καί τά μέγαρα τής Αγίας Πετρούπολης καί εγκαταστάθηκε στήν Ελβετία ζώντας μία ασκητική ζωή μακρυά από τίς κοσμικές συγκεντρώσεις καί τή χλιδή τών δεξιώσεων. Ο Metternich, όταν έμαθε ότι ο Καποδίστριας αυτοεξορίστηκε στή Γενεύη θά έλεγε θριαμβευτικά στόν στρατηγό Μαίτλαντ, Βρετανό διοικητή τών Επτανήσων, "Στρατηγέ μου, η αρχή τού κακού ξεριζώθηκε, ο κόμης Καποδίστριας ετάφη γιά τό υπόλοιπο τής ζωής του."

Όμως ο Καποδίστριας δέν σταμάτησε ούτε στό ελάχιστο τή δράση του γιά τή σωτηρία τής μοναδικής του αγαπημένης. Δουλεύοντας ακατάπαυστα προσπάθησε νά ξεσηκώσει τή συμπάθεια της Ευρώπης γιά τήν επαναστατημένη Ελλάδα καί νά δυναμώσει τό φιλελληνικό κίνημα Ταξίδευε συχνά στό Παρίσι γιά νά συναντήσει τά μέλη τού γαλλικού φιλελληνικού κομιτάτου, τό οποίο είχε τήν πιό σημαντική δράση στήν Ευρώπη. Βρισκόταν σέ επαφή μέ τόν βασιλιά τής Βαυαρίας Λουδοβίκο, τόν Ρώσο πρεσβευτή στό Λονδίνο Lieven, τόν Γάλλο πολιτικό Μαρτινιάκ (Jean Baptiste de Martignac), τόν πάμπλουτο Ελβετό Τραπεζίτη Εϋνάρδο καί πολλές άλλες εξέχουσες προσωπικότητες τής εποχής. Συμβούλευε τούς αγωνιζόμενους Έλληνες μέ τούς οποίους διατηρούσε καθημερινή αλληλογραφία, όπως γιά παράδειγμα τόν Γεώργιο Σισίνη, πρόεδρο τής Γ' Εθνοσυνέλευσης, στόν οποίο συνέστησε νά αποδεχθεί τούς όρους τής συνθήκης τού Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827). Όσοι φιλέλληνες επρόκειτο νά κατέβουν στήν Ελλάδα, συναντούσαν προηγουμένως τόν Καποδίστρια γιά νά τούς καθοδηγήσει γιά τίς ενέργειές τους.

Ο άλλοτε πανίσχυρος υπουργός εξωτερικών τής Ρωσίας, άν καί μπορούσε νά εγκατασταθεί σε ένα μεγαλοπρεπές μέγαρο, προτίμησε νά νοικιάσει ένα φτωχικό διαμέρισμα δύο δωματίων στή Γενεύη καί νά ξοδεύει ελάχιστα χρήματα γιά τίς προσωπικές του ανάγκες. Μπορεί νά φανταστεί κανείς τήν έκπληξη τών πάμπλουτων Ευρωπαίων φίλων του όταν στίς συναντήσεις μαζί του έπρεπε νά στριμωχτούν στό μικρό δωμάτιο μέ τήν φτωχική επίπλωση γιά νά συζητήσουν μαζί του! "Σάς φαίνεται ίσως παράδοξον κυρία, τό ότι κατοικώ ενταύθα. Αλλά θά πρέπει νά αναγνωρίσετε ότι εφ' όσον κρούω τάς θύρας τών Δυνάμεων νά ελεήσουν τούς πεινώντας καί σφαζομένους αδελφούς μου, δέν μού επιτρέπεται νά δαπανώ μαζί μέ τόν υπηρέτην μου περισσότερα τών πέντε φράγκων ημερησίως."

Τό καλοκαίρι τού 1827 υπέβαλε τήν παραίτησή του στόν τσάρο πασών τών Ρωσιών Νικόλαο καί ετοιμάστηκε γιά τό μεγάλο ταξείδι τής επιστροφής. Προηγούμενως αρνήθηκε ευγενικά τήν ισόβια σύνταξη τών 60000 φράγκων πού τού χορήγησε ο τσάρος, μέ τό σκεπτικό ότι έπρεπε νά είναι τελείως αποκομμένος από τή Ρωσία γιά νά μήν βρίσκουν τροφή οι εχθροί του καί κυρίως οι Άγγλοι νά διαδίδουν ότι ο Κυβερνήτης τής Ελλάδος είναι έρμαιο ξένων συμφερόντων. Στή Ρωξάνδρα Στούρτζα, πού αποχαιρέτησε διά αλληλογραφίας, συνέστησε νά συνεχίσει νά συγκεντρώνει χρήματα γιά τήν εξαγορά όσων ελληνόπουλων βρίσκονταν στά σκλαβοπάζαρα τής Αιγύπτου. Στούς πλούσιους Έλληνες τής Μόσχας καί τής Οδησσού έγραφε: "Σώστε τό Έθνος! Άν είστε Χριστιανοί, άν είστε Έλληνες, άν αγαπάτε τό Έθνος σας καί τούς εαυτούς σας, απλώστε γενναιόδωρα τό χέρι σας."

Πρώτος σταθμός ήταν τό Λονδίνο, όπου εκεί ήλπιζε νά αποκομίσει δάνειο γιά τίς ανάγκες τής διακυβέρνησής του αλλά καί νά άρει τυχόν αμφιβολίες πρός τό πρόσωπό του από τήν βρετανική ηγεσία. Δυστυχώς όμως ο Κάνιγκ δέν υπήρχε στή ζωή καί ο νέος πρωθυπουργός τόν υποδέχθηκε μέ αφάνταστη ψυχρότητα, ενώ ο βασιλιάς Γεώργιος Δ' τόν υποδέχθηκε μέ εχθρότητα. Άφησε τόν Καποδίστρια νά περιμένει μέ τίς ώρες σέ μία αίθουσα υποδοχής στήν οποία δέν υπήρχε ούτε κάθισμα. Όταν μπήκε ο βασιλιάς τής Αγγλίας μέ πρόχειρη ενδυμασία τόν αγνόησε επιδεικτικά καί αμέσως αποχώρησε από τήν αίθουσα υποδοχής.

Η παραμονή τού Καποδίστρια στό Λονδίνο συνοδεύτηκε καί μέ άρθρα μίσους από τίς αγγλικές εφημερίδες πού τόν παρουσίαζαν ως πράκτορα τών Ρώσων. "Η βρετανική κυβέρνηση δέν πρέπει καί δέν θά επιτρέψει σέ έναν άνθρωπο πού είναι Ρώσος στά αισθήματα καί στήν συμπεριφορά νά διοικεί τά συμφέροντα τής Ελλάδος. Η επέμβαση τής Αγγλίας στήν υπογραφή τής Συνθήκης τού Λονδίνου έγινε γιά νά εμποδίσουμε τούς Ρώσους νά εγκαταστήσουν βάσεις στό Αιγαίο. Η Τουρκία δέν πρέπει μέ κανέναν τρόπο νά σακατευθεί."

Η υποδοχή τού κυβερνήτη τής Ελλάδος από τήν αγγλική κυβέρνηση άρμοζε σέ υποδοχή υπηρέτη καί συμβόλιζε τόν τρόπο πού θά μεταχειριζόταν η Αγγλία τήν Ελλαδα στά επόμενα χρόνια. Η πολυπόθητη ανεξαρτησία τής Ελλάδος τελικά διήρκησε όσο διήρκησε η παρουσία τού Καποδίστρια στά πολιτικά πράγματα. Μετά τήν δολοφονία τού αγνού πατριώτη, η Ελλάδα θά μετατρεπόταν σέ υπηρέτη τής Μεγάλης Βρετανίας καί ουσιαστικά θά έχανε τήν ανεξαρτησία γιά τήν οποία οι Έλληνες είχαν χύσει ποτάμια αίματος.

«Ο Καποδίστριας έδινε μεγάλους διπλωματικούς αγώνες γιά τήν αναγνώριση τής Ελλάδος ως ανεξάρτητο κράτος. Στήν Ευρώπη συναντούσε τεράστιες αντιδράσεις από διπλωμάτες πού ήθελαν τήν Ελλάδα κάτω από τόν οθωμανικό ζυγό. Πολλοί από αυτούς αμφισβητούσαν τήν ελληνικότητα τών Ελλήνων λόγω τών ξενικών επιδράσεων πού είχαν τόσα χρόνια δεχθεί. Νά λοπόν τί απάντησε στίς 17 Σεπτεμβρίου 1827, στόν Άγγλο υφυπουργό Πολέμου Ουίλλμοτ Όρτον στό ερώτημα "Τί θά πρέπει νά εννοήσουμε σήμερα όταν μιλάμε γιά τήν Ελλάδα;" Ο Καποδίστριας απάντησε:

"Τό Ελληνικόν Έθνος αποτελείται από ανθρώπους, οι οποίοι από τήν άλωση τής Κωνσταντινουπόλεως δέν έπαυσαν νά ομολογούν τήν πιστότητά τους στήν ορθόδοξη πίστη τους, δέν σταμάτησαν ποτέ νά ομιλούν τήν γλώσσα τών πατέρων τους, τήν ελληνική, καί παρέμειναν ακλόνητοι υπό τήν πνευματική ή κοσμική δικαιοδοσία τής εκκλησίας τους, σέ οποιοδήοτε μέρος τής τουρκοκρατουμένης πατρίδας τους καί άν ευρίσκονταν."

Καί στό ερώτημα γιά τό ποιά θά έπρεπε νά είναι τά γεωγραφικά σύνορα τής Ελλάδος, απήντησε: "Τά σύνορα τής Ελλάδος, εδώ καί τέσσερις αιώνες, από τήν πτώση τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έχουν οροθετηθεί από ακλόνητα δικαιώματα, τά οποία ούτε ο χρόνος, ούτε οι ανυπολόγιστες συμφορές από τούς Τόυρκους, ούτε η πολεμική κατάκτηση κατόρθωσαν ποτέ νά παραγράψουν. Χαράχθηκαν δέ αυτά τά σύνορα από τό 1821 από τό αίμα τό ελληνικό, πού χύθηκε στίς σφαγές τών Κυδωνιών, τής Κύπρου, τής Χίου, τής Κρήτης, τών Ψαρών, τού Μεσολογγίου καί στίς πολυάριθμες ναυμαχίες καί πεζομαχίες, στίς οποίες δοξάσθηκε τούτο τό έθνος. Τά πραγματικά σύνορα τής Ελλάδος ήταν εκείνα πού περιέγραψε ο Έλλην γεωγράφος Στράβων: από τήν Πελοπόννησο ως τήν Μακεδονία καί τήν Ήπειρο ως τούς Άγιους Σαράντα, από τά νησιά τού Ιονίου καί τού Αιγαίου πελάγους ως καί τήν Μικρά Ασία. Αυτά ήταν τά ιστορικά καί φυσικά σύνορα τής Ελλάδος, τά οποία οι Ελληνες είχαν ιερό χρέος νά διεκδικήσουν.

Αυτό τό ιερό καί απαραβίαστο χρέος δέν επέτρεπε στήν Ελλάδα νά περιορίσει ή νά σμικρύνει καί στό ελάχιστο τά όρια τής χώρας της. Άν τά ωμά συμφέροντα τών ισχυροτέρων χωρών τήν αναγκάσουν νά σιγήσει αυτό τό χρέος, τότε οι Έλληνες θά έχουν δικαίωμα νά αναρωτηθούν: Άραγε οι μεσίτριες Δυνάμεις φθάνουν στό σημείο νά αναγκάσουν τούς Έλληνες νά εγκαταλείψουν τούς ομογενείς αδελφούς τους στόν βάρβαρο οθωμανικό ζυγό;

Οι προστάτριες Δυνάμεις, όσο καί άν θέλουν νά σταματήσουν τόν πόλεμο, σύντομα θά καταλάβουν ότι η ειρήνευση τής Ανατολής δέν θά μπορέσει ποτέ νά γίνει στερεά καί διαρκής, εάν δέν στηρίζεται στή βάση τής γεωγραφικής δικαιοσύνης, καί ας μή νομίζουν ότι είναι δυνατόν νά πραγματοποιηθεί μονάχα μέ τή δύναμη τών διαπραγματεύσεων!"»

Ελένη Κούκκου - Ιωάννης Καποδίστριας Ρωξάνδρα Στούρτζα

Άφιξη τού Κυβερνήτη στήν Ελλάδα (6 Ιανουαρίου 1828)

Στίς 6 Ιανουαρίου 1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποβιβάστηκε στό Ναύπλιο, έπειτα από μία βασανιστική παραμονή επτά εβδομάδων στήν Αγκώνα, όπου περίμενε τό αγγλικό πλοίο πού θά πραγματοποιούσε τή μετακίνησή του. Ο Καποδίστριας ήταν ο πρώτος ηγέτης τής ελεύθερης πλέον Ελλάδος μετά τόν αυτοκράτορα Κωνσταντινό ΙΑ' Παλαιολόγο. Οι στιγμές ήταν συγκλονιστικές. Η υποδοχή πού επιφυλάχθηκε στόν νέο ηγέτη ήταν εντυπωσιακή. Πλήθη λαού έτρεχαν νά τόν συναντήσουν καί νά τόν προϋπαντήσουν ως Μεσσία. Αλλά όπως καί ο Μεσσίας έτσι καί ο Καποδίστριας θά φορούσε στέφανον εξ ακανθών, θά ανέβαινε τό δικό του Γολγοθά, καί θά σταυρωνόταν τρία χρόνια αργότερα στήν ίδια πόλη. "Είμαι έτοιμος νά προσφέρω καί τήν τελευταία ρανίδα τού αίματός μου, αρκεί αυτή νά συντελέσει στήν απελευθέρωση τής Ελλάδος, στήν πλήρη ανεξαρτησία τού ελληνικού κράτους, στή μόρφωση τών Ελληνοπαίδων καί στήν ευτυχία τού ελληνικού λαού."

Αφού ζήτησε από τούς δύο φρούραρχους Θεόδωρο Γρίβα καί Γιαννάκη Στράτο νά σταματήσουν τίς μεταξύ τους εχθροπραξίες, παρέλαβε τά κλειδιά τού Παλαμηδίου καί τής Ακροναυπλίας. Στή συνέχεια ο Κυβερνήτης συνοδευόμενος από τούς Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό, Ανδρέα Μουστοξύδη καί Σταμάτη Βούλγαρη απέπλευσε μέ προορισμό τήν Αίγινα όπου θά εγκαθιστούσε τήν έδρα τής πρώτης ελληνικής κυβέρνησης. Τό αγγλικό πολεμικό πλοίο πού τόν μετέφερε συνοδευόταν από ένα ρωσικό πλοίο καί ένα γαλλικό, τά οποία είχαν υψώσει τήν ελληνική σημαία ως ένδειξη αναγνώρισης τού ελληνικού κράτους. Η υποδοχή ήταν επίσης θριαμβευτική καί παλλαϊκή, όπως θά ήταν καί σέ όλες τίς πόλεις καί τά χωριά τά οποία θά υποδέχονταν τόν Καποδίστρια. "Είδα πολλά εις τήν ζωήν μου, αλλά σάν τό θέαμα όταν έφθασα εδώ εις τήν Αίγιναν, δέν είδα τί παρόμοιο ποτέ, καί άλλος νά μήν τό ιδεί. Ζήτω ο Κυβερνήτης, ο σωτήρας μας, ο ελευθερωτής μας, εφώναζαν γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες μέ λαβωματιές πολέμου, ορφανά γδυτά κατεβασμένα από τές σπηλιές. Δέν ήτον τό συναπάντημά μου φωνή χαράς, αλλά θρήνος. Η γή εβρέχετο από δάκρυα. Εβρέχετο η μυρτιά καί η δάφνη τού στολισμένου δρόμου από τόν γιαλό ως τήν εκκλησία. Ανατρίχιαζα. Μού έτρεμαν τά γόνατα, η φωνή τού λαού μού έσχιζε τήν καρδιά μου. Μαυροφορεμένες, γέροντες μού ζητούσαν νά αναστήσω τούς αποθαμένους τους, μανάδες μού έδειχναν εις τό βυζί τά παιδιά τους καί μού έλεγαν νά τά ζήσω, καί ότι δέν τούς απέμεναν παρά εκείνα καί εγώ."

Η πομπή τών επισήμων οδηγήθηκε στήν εκκλησία τής Παναγίας τής Αίγινας, όπου έγινε δοξολογία μέ τή βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Ο Θεόφιλος Καΐρης εκφώνησε λόγο πρός τιμή τού Κυβερνήτη: "Ουκ άρξω εγώ, ουκ άρξει ο υιός μου εν υμίν. Κύριος άρξει υμών, Κύριος κυβερνήσει υμάς. Όσοι είδετε τήν γήν τής γεννήσεώς σας πυρποληθείσαν καί καταστραφείσαν, τούς γεννήτορας σφαγέντας έμπροσθέν σας, τά φίλτατά σας από τάς αγκάλας σας αρπαγέντα καί αιχμαλωτισθέντα, όσοι εγίνατε θύματα τής παρανομίας καί τής αναρχίας τών ιδίων αδελφών σας, ακούσατε καί χαίρετε, Χαίρετε διότι παύουσιν εις τό εξής τά δεινά μας. Διότι θέλομεν ιδή τήν δικαιοσύνην ισχύουσαν, τούς νόμους ενεργούμενους, τήν κακίαν τιμωρούμενην, τήν αρετήν βραβευομένην καί ευδαιμονούσαν εις τά έσω, τροπαιούχον καί θριαμβεύουσαν εις τά έξω. Τήν πίστιν όχι πενθούσαν αλλά λαμπροφορούσαν καί χαίρουσαν..."

«Συνοδούς δέ κατά τήν παρούσαν περιήγησιν είχε τόν Γενικό Γραμματέα (Σπυρίδωνα Τρικούπη), τόν Κολοκοτρώνην, τόν Νικήταν, τόν χαράξαντα τό σχέδιον τής πόλεως Πατρών μηχανικόν Βούλγαρην, τούς δύο ιδιαιτέρους αυτού γραμματείς καί τούς δύο νεωτέρους συντάκτας. Προηγείτο δέ οδηγός ο κύριος τών ταχυδρομικών ίππων, φορών ένδυμα ελληνικόν χρυσοπόρφυρον καί αναβαίνων ίππον υψαύχενα. Καί διά τούτον οι συρρέοντες εις προϋπάντησιν τού Κυβερνήτου, συνειθισμένοι εις τάς πολυτελείς καί πομπικάς παρατάξεις τών πασάδων καί τάς χρυσοϋφάντους στολάς τών τετυφωμένων καπιταναίων καί κοτζαμπασίδων, εκλαμβόντες τόν κοκκινοφόρον καί κυδρούμενον ταχυδρόμον αντί τού Κυβερνήτου, προσεκύνουν αυτόν πίπτοντες εις έδαφος.

Δέν εννόουν πώς ήτο δυνατόν αρχηγός έθνους νά αναβαίνη ίππον κυφαγωγόν, ουχί ζωηρότερον τού πώλου τού Ιησού, καί νά φορή ένδυμα ως οι πολλοί. Αλλ' ουδέ αψίδες ή θριαμβικά τόξα ανηγείροντο ως σήμερον, ουδέ μουσικαί επαιάνιζον, ουδέ πυροτεχνήματα εξηκοντίζοντο εις ουρανούς, καθόσον αι επιδείξεις αύται, γινόμεναι επιμελεία καί αξιώσει τών αρχών, διαθρύπτουσι μέν τήν ματαιότητα, βλάπτουσιν όμως τους ηγέτας τών εθνών, αποκρύπτουσαι τό αληθές φρόνημα. Οι δέ λαοί ακούοντες απροσδοκήτως ότι ήρχετο ο Κυβερνήτης, έτρεχον αυθόρμητοι εις προϋπάντησιν αυτού, ουχί κράζοντες γεγωνυία τή φωνή Ζήτω! αλλά κλαίοντες σφραγιζόμενοι διά τού σημείου τού σταυρού, καί βάλλοντες μετανοίας καί καίοντες λιβανωτόν καί ευλογούντες τόν Θεόν, τόν σώσαντα αυτούς υπό τής δουλείας καί τής ολεθριωτέρας αναρχίας.

Ιδών δέ ο Κολοκοτρώνης ότι ο λαός προσεκύνει τόν ταχυδρόμον Καρδαράν, πλησιάσας είπε:

- "Τό πράγμα υπερεξοχώτατε, δέν πάγει καλά. Πρέπει ο κόσμος νά γνωρίση τόν Κυβερνήτη του."

- "Καί τί θέλεις νά κάμω;"

- "Νά βάλ' η υπερεξοχότης σου τήν στολήν σου."

Καί πεζεύσας εις μικράν τινα καί σκιεράν κοιλάδα, ανέλαβε τήν στολήν αυτού, πενιχροτέραν καί τής τών δασονόμων τής αντιβασιλείας.»

Ιστορικαί Αναμνήσεις υπό Νικολάου Δραγούμη, 1874

Ο Καποδίστριας αμέσως διαπίστωσε ότι η κατάσταση τής χώρας ήταν τραγική καί ουσιαστικά δέν υπήρχε ούτε κυβέρνηση ούτε κράτος. Η ύπαιθρος ήταν εγκαταλελειμμένη καί ερημωμένη, τά νησιά δεινοπαθούσαν από τήν πειρατεία καί στίς πόλεις επικρατούσε αναρχία. Βασίλευε τό δίκαιο τού ισχυροτέρου μέ τούς προεστούς νά σφετερίζονται τά δημόσια έσοδα καί τούς ληστές νά γδύνουν τούς φτωχούς χωρικούς. Τά παιδιά πέθαιναν από τήν πείνα καί τό κρύο, τό εμπόριο είχε υποκατασταθεί από τό λαθρεμπόριο καί τά δημόσια ταμεία ήταν άδεια. Ο στρατός ήταν απείθαρχος καί αναποτελεσματικός. Οι φρουρές πού είχε αφήσει ο Κιουταχής είχαν τόν έλεγχο τών μεγάλων πόλεων τής Στερεάς καί ο Ιμπραήμ, παρά τήν καταστροφή τού στόλου του, δέσποζε ακόμα στήν Πελοπόννησο: "Από Καλαμάτας μέχρι Ναυπλίου, ούτε χωρίον υπάρχει έν, ούτε κώμη, ούτε πόλις μέ στέγασμα τό παραμικρόν. Εκτεταμένοι αμπελώνες αποκεχερσωμένοι, κοιλάδες πολύωροι, άλλοτε μέν σιτοπληθείς, σήμερον δέ άφοροι καί καταλελιμνασμένοι υπό τής πλημμύρας τών ποταμών, χιλιάδες οικογενειών αναζητούσιν τάς εαυτών εστίας ανά μέσον τών ερήμων καί τών συντριμμάτων.

Είναι καιροί που πρέπει νά φορούμε όλοι ζώνη δερματένια καί νά τρώμε ακρίδες καί μέλι άγριο. Κατεβαίνω πολεμιστής είς τό στάδιον, θά πολεμήσω ως κυβέρνησις, δεν λαθεύομαι τόν έρωτα τών προνομίων πού είναι φυτευμένες είς ψυχές πολλών, τά ονειροπολήματα τών λογιωτάτων, ξένων πρακτικής ζωής, τό φιλύποπτο, κυριαρχικό καί ανήμερο αλλοεθνών ανδρών. Η νίκη θά είναι δική μας εάν βασιλεύση εις τήν καρδίαν μας μόνο τό αίσθημα τό ελληνικό. Ο φιλήκοος τών ξένων είναι προδότης."

Ο Καποδίστριας, προκειμένου νά στηρίξει τήν οικονομία της χώρας, πέτυχε τή σύναψη δανείου από τή Γαλλία καί τή Ρωσία αφού στό Δημόσιο Ταμείο βρήκε μόνο μερικά γρόσια. Ο Υπουργός Οικονομικών Παναγιώτης Λιδωρίκης όταν τόν είχε ρωτήσει ποιό είναι τό αποθεματικό τού κράτους, είχε απαντήσει: "Όχι μόνον χρήματα δέν έχομεν εις τό Ταμείον, αλλά ούτε κάν υπήρξε ποτέ Ταμείον." Ο πρώτος Κυβερνήτης έθεσε καί τά τελευταία υπολείμματα τής προσωπικής του περιουσίας στή διάθεση τού Έθνους. Ήταν από τούς ελάχιστους Έλληνες πολιτικούς πού έχουν υπάρξει, ο οποίος μπήκε πάμπλουτος στήν πολιτική καί εξήλθε πάμφτωχος. "Ελπίζω ότι όσοι εξ' υμών συμμετάσχουν εις τήν Κυβέρνησιν θέλουν γνωρίσει μεθ' εμού ότι εις τάς παρούσας περιπτώσεις, όσοι ευρίσκονται εις δημόσια υπουργήματα δέν είναι δυνατόν νά λαμβάνουν μισθούς αναλόγως μέ τόν βαθμό τού υψηλού υπουργήματός των καί μέ τάς εκδουλεύσεις των, αλλ' ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει νά αναλογούν ακριβώς μέ τά χρηματικά μέσα, τά οποία έχει η Κυβέρνησις εις τήν εξουσίαν της. Εφ'όσον τά ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν διά νά ζήσω, αρνούμαι νά εγγίσω μέχρι καί τού οβολού τά δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις τό μέσον ερειπίων καί ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν."

Ήταν από τούς ελάχιστους Έλληνες πολιτικούς πού είχε βαθιά πίστη καί ήταν αμέμπτου ηθικής. "Γλυκοφιλούσα Μαριάμ τόν Υιόν σου αίτησαι υπέρ εμού τού δούλου σου Ιωάννου, βραβεύσαι, μετά σοφίας κυβερνάν τόν ευσεβή λαόν σου καί βασιλείας μέ Αυτού τυχείν δι' έλεός Του." Ήταν από τούς ελάχιστους Έλληνες πολιτικούς πού αγαπούσε μέ πάθος τό Έθνος του, διεκδικούσε όλα τά κλεμμένα εδάφη καί μισούσε μέ τό ίδιο πάθος τόν Τούρκο κατακτητή. "Ζητώμεν τήν Θεσσαλίαν τήν Μακεδονίαν, προστιθεμένων δέ καί τών νήσων τού τε Αιγαίου καί τής ελάσσονος Ασίας."

Ο Κυβερνήτης ίδρυσε Εθνικό Νομισματοκοπείο καί καθιέρωσε τόν φοίνικα ως εθνικό νόμισμα, αντικαθιστώντας τό τουρκικό γρόσι. Καθιέρωσε φορολογικό σύστημα, τό οποίο ήταν ιδιαίτερα σκληρό γιά τίς πλούσιες τάξεις τών κοτζαμπάσηδων τού Μοριά καί τών εφοπλιστών τής Ύδρας. Μέ τή βοήθεια τού φίλου του τραπεζίτη Εϋνάρδου, προχώρησε στή σύσταση τής Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας μέ ψήφισμα, τό οποίο έγινε στίς 2 Φεβρoυαρίου 1828. Επικεφαλής τής τράπεζας τέθηκε ο Γεώργιος Σταύρου από τά Ιωάννινα.

Στόν τομέα τής Δικαιοσύνης ο Κυβερνήτης παρέλαβε επίσης χάος. Ο Μιχαήλ Σούτσος Υπουργός τής Δικαιοσύνης ανέφερε: "Δέν υφίστανται ούτε δικαστήρια, ούτε δικασταί." Οργάνωσε τή Δικαιοσύνη καί μέ ψήφισμα όρισε ότι τά "δικαστήρια ακολουθούν τούς νόμους τών αυτοκρατόρων, περιεχομένους εις τήν Εξάβιβλον τού Κωνσταντίνου Αρμενοπούλου ή Πρόχειρον." Γιά τά εμπορικά ζητήματα θά ίσχυε ο γαλλικός Εμπορικός Κώδικας. Μέ τό ψήφισμα Περί Διοργανισμού τών Δικαστηρίων έθεσε τίς βάσεις τής Ελληνικής Δικαιοσύνης καί δημιούργησε τό θεσμό τού εισαγγελέα ως δημόσιου συνηγόρου καθορίζοντας τήν κατάστασή του καί τίς αρμοδιότητές του. Συγκρότησε επίσης ειρηνοδικεία στίς μεγάλες πόλεις καί πρωτοδικεία στίς έδρες τών νομών. Στίς 3 Φεβρουαρίου 1828, ο Καποδίστριας ψήφισε κατασταλτικά μέτρα κατά τής πειρατείας, η οποία έπρεπε επιτέλους νά παταχθεί διά παντός. Τήν αποστολή αυτή ανέλαβε ο Ανδρέας Μιαούλης μέ τή φρεγάτα "Ελλάς" καί άλλα μικρότερα πολεμικά πλοία καί τήν έφερε εις πέρας μέσα σέ λίγες εβδομάδες. Τό κύρος τού Καποδίστρια καί η απόλυτη εμπιστοσύνη στό πρόσωπό του επανέφερε τούς πειρατές στήν υπηρεσία τού Έθνους καί τούς ενέταξε στόν ελληνικό στρατό.

Στόν τομέα τής Εθνικής Παιδείας ο Καποδίστριας έδωσε ιδιαίτερη σημασία, αφού πρώτο του μέλημα μετά τήν απελευθέρωση τής Ελλάδος ήταν νά λάβουν τά ελληνόπουλα τή μόρφωση πού τούς άρμοζε. Ίδρυσε τά αλληλοδιδακτικά σχολεία, στά οποία οι καλύτεροι μαθητές αναλάμβαναν νά διδάξουν τούς υπολοίπους ελλείψει διδακτικού προσωπικού. Όσοι αρίστευαν στή βασική εκπαίδευση είχαν τό δικαίωμα νά εγγραφούν στή Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων καί στό Πρότυπον Σχολείον τριετούς εκπαίδευσης. Στήν Αίγινα ίδρυσε ορφανοτροφείο καί όρισε υπεύθυνη τή Μαντώ Μαυρογένους. Τά πρώτα ορφανά πού εγκαταστάθηκαν στά δωμάτια τού ορφανοτροφείου είχαν εξαγοραστεί από τά σκλαβοπάζαρα τής Αιγύπτου μέ δωρεές πλουσίων Ελλήνων τού εξωτερικού καί φιλελλήνων. Στή συνέχεια ίδρυσε Εθνική Βιβλιοθήκη, Εθνικό Τυπογραφείο, Εκκλησιαστική Σχολή στόν Πόρο, Ελληνική Ταχυδρομική Υπηρεσία καί Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στήν Αίγινα, τό οποίο φρόντισε ο Ανδρέας Μουστοξύδης. Κατασκευάσθηκαν ναυπηγεία στό Ναύπλιο καί στόν Πόρο καί μέ τήν Εθνική Στατιστική Υπηρεσία διενήργησε τήν πρώτη απογραφή τού ελληνικού πληθυσμού.

Τήν ανοικοδόμηση τής Τριπολιτσάς, τών Πατρών, τού Μεσολογγίου καί άλλων μεγάλων πόλεων τήν ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Σταμάτης Βούλγαρης. "Μετά τήν επιτυχίαν τού έργου σας κύριε Βούλγαρη, τής βάσει σχεδίου ανοικοδομήσεως τής Τριπολιτσάς, σάς παρακαλούμεν νά εκδηλώσετε παρόμοιον ενδιαφέρον καί διά τήν πόλιν τών Πατρών. Οι μέν Τούρκοι καί Άραβες τήν έχουν ήδη εγκαταλείψει, αφήσαντες ερείπια επί ερειπίων, οι δέ πολίται αυτής, επανερχόμενοι καί αναζητούντες τάς εστίας των, παρακαλούν τήν Κυβέρνησιν νά τούς στείλη μηχανικούς διά νά χαράξουν τάς γραμμάς βάσει τών οποίων οι πολίται σήμερον μέν θά κτίσουν καλύβας, αύριον, Θεού ευδοκούντος, οικίας καί πλατείας καί πόλιν ολόκληρον."

Η Τριπολιτσά είχε κατεδαφιστεί από τά θεμέλια από τόν Ιμπραήμ καί οι κάτοικοι είχαν στείλει επιστολή στόν Γραμματέα τής Επικρατείας Σπυρίδωνα Τρικούπη μέ τήν έκκληση νά φροντίσει γιά τήν ανοικοδόμηση τής πόλης τους: "Άμα έφθασε ο Ιμβραχήμ έλαβε τόν πέλεκυν εις τάς χείρας καί ως μαινόμενος πρώτος αυτός ώρμησεν εις έν μέρος τού φρουρίου συνεπομένων καί πολλών στρατιωτών καί εκρήμνισεν έν μέρος κατ' εκείνην τήν ημέραν. Εις τόσην μανίαν ήλθεν, ώστε καί τάς βρύσεις καί δύο εκκλησίας έξω τής πόλεως θολωτάς δι' υπονόμων ανέστρεψε καί καθ' όλας τάς ημέρας έκαιε σποράδην καί οικίας. Κρημνίζων δέ μέρος τού φρουρίου, τάς οικίας καί λοιπά, τά κατεδάφισε μετ' ήχου τών τυμπάνων καί μετά τόν χαλασμόν αυτών έκαμε τήν συνήθη προσευχήν πρός τόν Μωάμεθ. Τοιαύτα είναι τά μνημεία, τά οποία ο θηριώδης ούτος βάρβαρος αφήνει εις τήν γήν."

Ακούραστος ο Κυβερνήτης συνέχισε τό έργο του. Η λάμπα τού δωματίου του έσβηνε στίς 4 μετά τά μεσάνυκτα καί άναβε στίς 7 τό πρωΐ. Η διατροφή του ήταν άσχημη καί είχε αδυνατίσει τόσο ώστε η υγεία του άρχισε νά κλονίζεται. Ο γιατρός τού είχε συστήσει νά βελτιώσει τή διατροφή του καί εκείνος τού είχε απαντήσει ότι θά τό έκανε μονάχα όταν σιγουρευόταν ότι καί τό τελευταίο ελληνόπουλο θά είχε τροφή νά φάει. Ο Μακρυγιάννης έγραφε ότι ο Κυβερνήτης τρώει σέ τέσσερεις ημέρες μία κότα.

Φρόντισε γιά τήν ανάπτυξη τής γεωργίας καί τής κτηνοτροφίας ιδρύοντας Γεωργική σχολή στήν Τίρυνθα. Εισήγαγε τό γεώμηλο (πατάτα) στήν Ελλάδα καί τό πρώτο φορτίο πατάτες διέταξε νά τό μοιράσουν στούς φτωχούς χωρικούς. Εκείνοι όμως αδιαφόρησαν γιά τό παράξενο αυτό "μήλο" καί αρνήθηκαν νά τό παραλάβουν. Όταν ο Κυβερνήτης περιέφραξε τίς αποθήκες πού φυλάσσοταν τό παράξενο φορτίο καί έβαλε φρουρά, τότε οι χωρικοί άρχισαν νά κλέβουν τίς πατάτες, ώσπου στό τέλος δέν έμεινε ούτε μία στίς αποθήκες τού Ναυπλίου.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας προχώρησε στή διοικητική διαίρεση τής Ελλάδος ορίζοντας τούς ακόλουθους νομούς ή θέματα: Αργολίς, Αχαΐα, Ήλις, Μεσσηνία, Λακωνία καί Αρκαδία γιά τήν Πελοπόννησο καί Σποράδες καί Κυκλάδες γιά τά ελεύθερα νησιά τού Αιγαίου Πελάγους. Συγκέντρωσε όλες τίς εξουσίες καί έγινε ο απόλυτος άρχων συνεπικουρούμενος από τό "Πανελλήνιον", ένα σώμα αποτελούμενο από είκοσι επτά μέλη. Είχε καταλάβει από τήν προηγούμενη εμπειρία στήν Ελλάδα ότι τούς παραστάτες (βουλευτές) πού εκλέγονταν, τούς ήλεγχαν απολύτως οι κοτζαμπάσηδες καί οι νοικοκυραίοι τής Ύδρας. Επακόλουθο τής καταστάσεως πού είχε προκύψει από τίς τρείς προηγούμενες εθνικές συνελεύσεις ήταν η ακυβερνησία, τό χάος καί ο εμφύλιος σπαραγμός. Μέ δικτατορικές αντιλήψεις καί αυταρχικό τρόπο θεώρησε ότι εξυπηρετούσε καλύτερα τά συμφέροντα τού ελληνικού λαού.

«Εντός ελαχίστου χρόνου ο Καποδίστριας επαρουσίασε πρωτοφανές έργον. Ίδρυσε τήν Σχολήν Ευελπίδων καί εδημοσίευσε κανονισμόν στρατολογίας. Συγχρόνως ερρύθμισε δι' ειδικής υπηρεσίας, τήν οποίαν εγκατέστησε στόν Πόρον, τήν μισθοτροφοδοσίαν τού Στρατού καί μετέτρεψε τάς ομάδας τών ατάκτων ενόπλων εις τακτικό στρατό μέ οργάνωσι, τάξι καί πειθαρχίαν.

Στήν ανύπαρκτον πολιτεία έδωσε υπόστασι μέ τήν συστηματικήν οργάνωσιν καί έμεσον λειτουργία τού κράτους, εις όλους τούς τομείς τής δημοσίας δραστηριότητος π.χ. έκανε αποκέντρωσι, διήρεσε τήν Πελοπόννησο εις εννέα τμήματα, τάς νήσους τού Αιγαίου εις έξη καί ετοποθέτησε τούς Επιτρόπους τής Κυβερνήσεως. Έκοψεν εθνικόν νόμισμα. Ίδρυσε τήν ταχυδρομικήν υπηρεσίαν καί εξεπόνησε τόν κανονισμόν τών ταχυδρομείων, τών οποίων αρχικώς ελειτούργησαν ένδεκα γραφεία καί μία κεντρική διεύθυνσις, στό Ναύπλιο. Έκτισε τό ορφανοτροφείο στήν Αίγινα, πού μέχρι χθές ακόμη εχρησιμοποίουν ως φυλακή. Ίδρυσε τήν περίφημη Γεωργική Σχολή Τϊρυνθος. Επραγματοποίησε απογραφή όλων τών κατοίκων, τών εκκλησιών, τών μοναστηριών κ.τ.λ.

Έκτισε σχολεία εις όλας τάς επαρχίας, βιβλιοθήκας, εκκλησιαστικό φροντιστήριο καί μουσείον φυσικών επιστημών. Εδημιούργησε ελληνικό καί γαλλικό τυπογραφείο στήν Αίγινα καί λιθογραφείον. Ωργάνωσε τήν απονομήν δικαιοσύνης καί εδημοσίευσε τόν κανονισμόν τών δικαστηρίων. Ίδρυσε ναυπηγεία στό Ναύπλιο καί στόν Πόρον, ενώ στή Σύρο έθεσε εις λειτουργίαν ασφαλιστική εταιρεία. Στήν Τράπεζα πού έκανε κατέβαλε εκ τής περιουσίας του 25.000 τάληρα. Εσχεδίασε καί κατεσκεύασε δρόμους π.χ. Μεθώνης - Πύλου κ.τ.λ.

Ο πάμπλουτος Καποδίστριας κατέστη πάμπτωχος, διότι εχρηματοδότει ο ίδιος τήν συγκρότησι τού κράτους. Διά νά αγοράσωμεν σίτον από τήν Μάλτα υπεθήκευσε τά κτήματά του στήν Κέρκυρα. Αυτός πρώτος εισήγαγε στήν Ελλάδα τήν καλλιέργεια τής πατάτας.»

Ιωάννης Καποδίστριας, Ολίγα διά τόν άνδρα από τόν Κωνσταντίνο Πλεύρη

Γρήγορα άρχισε νά εκδηλώνεται δυσαρέσκεια από τόν απλό λαό, τήν οποία υποδαύλιζαν οι παραγκωνισμένοι πολιτικοί Μαυροκορδάτος καί Κωλέττης καί οι μέχρι πρότινος παντοδύναμοι προεστοί καί πρόκριτοι. Οι φόροι πού επέβαλλε στούς πάλαι ποτέ ισχυρούς τής σκλαβωμένης Ελλάδος προκάλεσαν αντιδράσεις. Οι αντιδράσεις έγιναν πιό έντονες στήν Ύδρα τών Κουντουριώτηδων καί στή Μάνη τών Μαυρομιχάληδων, οι οποίοι αντί νά προσφέρουν στό νεοσχηματιζόμενο ελληνικό κράτος, ζητούσαν χρήματα ως πολεμικές αποζημιώσεις! Η δυσαρέσκεια ενός μέρους τών Ελλήνων κατά τού κυβερνήτη μεγάλωσε περαιτέρω όταν είδαν κυβερνητικά αξιώματα νά καταλαμβάνονται από τούς δύο αδελφούς του Βιάρο καί Αυγουστίνο. Ιδιαίτερα η Ύδρα έγινε τό κέντρο τής αντιπολίτευσης κατά τού Κυβερνήτη καί εκεί σημειώθηκαν τά πρώτα στρατιωτικά κινήματα. Μία μελανή σελίδα τής ελληνικής ιστορίας θά γραφόταν τρία χρόνια αργότερα, όταν ο Ανδρέας Μιαούλης θά καταλάμβανε τόν ναύσταθμο τού Πόρου καί θά ανατίναζε τή φρεγάτα "Ελλάς" καί τήν κορβέτα "Ύδρα", τά δύο πιό σημαντικά πλοία του ελληνικού στόλου.

«Αγαπητέ μου Φίλε!

Μού γράφετε νά μή σάς ξεχνώ ποτέ στίς προσευχές μου. Καί νά θερμαίνω μέ αυτές τή θέση πού κατέχετε στή σκέψη μου καί στήν καρδιά μου. Καί μού επαναλαμβάνετε ακόμη μία φορά ότι καί σείς, μέ τίς δικές σας προσευχές, θερμαίνετε τή θέση πού κατέχω καί εγώ μέσα στή δική σας σκέψη καί στή δική σας καρδιά! Θεέ μου, πώς θά ήταν δυνατόν νά μή θερμαίνω, νά μή φλογίζω μέ τίς ικετήριες εκκλήσεις μου στόν Θεό αυτή τή θέση πού κατέχετε μέσα στή σκέψη μου καί μέσα στήν καρδιά μου;

Αυτή τή θέση πού δέν μπόρεσε καί δέν θά μπορέσει ποτέ τίποτα στή ζωή μου νά τήν αλλάξει; Αγωνιώ όμως γιά σάς. Από τά λίγα λόγια πού μού γράφατε κατάλαβα τίς αγωνίες, τίς πικρίες καί τούς πόνους πού δοκιμάζετε, τόσο από τούς ξένους όσο καί από τούς δικούς μας. Η σκέψη ότι ημπορεί κάποιος νά σάς κάνει κακό μέ αναστατώνει, μέ γεμίζει μέ μαύρα σύννεφα αγωνίας, μού βουρκώνει τά μάτια, μού συνθλίβει τήν ψυχή. Τίς περισσότερες ώρες στέκω ή μπροστά στίς εικόνες τού Χριστού καί τής Παναγίας καί τούς ικετεύω νά σάς προφυλάξουν από τούς κινδύνους πού σάς κυκλώνουν ή μπροστά στήν προσωπογραφία σας, όπου καί σάς μιλώ μέ τίς ώρες καί τό νοιώθω ότι μού απαντάτε.

Έμαθα ότι δέν δέχεσθε μέ κανένα τρόπο νά σάς φρουρούν. Ότι αρνείσθε νά σάς συνοδεύουν σωματοφύλακες. Γνωρίζοντας τήν γενναιότητα καί τήν ακεραιότητα τού χαρακτήρα σας, ήμουν σίγουρη γιά τήν άρνησή σας. Γιατί όμως δέν σκέπτεσθε ότι η δυστυχισμένη πατρίδα μας σάς εξέλεξε ως πρώτο Κυβερνήτη της καί σάς έχει απόλυτη ανάγκη γιά τή σωτηρία της, από τόσους εχθρούς, ξένους καί ιδικούς μας, πού επιβουλεύονται, μέ άλλους καταχθόνιους τρόπους, τήν ελευθερία καί τήν ανεξαρτησία της; Γιατί δέν συλλογίζεσθε τόν δυστυχισμένο λαό της πού είσθε τό μόνο πρόσωπο στό οποίο, μέ τή σοφή διαίσθησή του, έχει στηρίξει όλες τίς ελπίδες του καί τά όνειρά του επάνω σας, δικαιολογημένα; Αυτόν τόν λαό πού σάς λατρεύει κυριολεκτικά, πού σάς φωνάζει "πατέρα", πού σάς βλέπει ως τό μοναδικό σωτήρα του από τή σκληρή εκμετάλλευση τών παλαιών αρχόντων του; Οι χιλιάδες τά ελληνόπουλα, πού τούς προσφέρατε τήν πατρική σας στοργή, προστασία, αγάπη, μόρφωση, σχολεία, μουσική, τέχνες, δέν σάς συγκλονίζουν; Δέν σκέπτεσθε ότι θά μείνουν ορφανά, χωρίς πατέρα;»

Ελένη Κούκκου - Ιωάννης Καποδίστριας Ρωξάνδρα Στούρτζα

Τελευταίες στρατιωτικές επιχειρήσεις (1829)

Τό 1828, ο τσάρος Νικόλαος Α' κήρυξε τόν πόλεμο κατά τής Τουρκίας. Η ανόητη απόφαση τού σουλτάνου νά κλείσει τά Στενά τού Ελλησπόντου καί νά αποκλείσει τήν μόνη διέξοδο τής Ρωσίας πρός τό νότο, έδωσε στόν τσάρο τήν αφορμή πού ήθελε γιά νά επιτεθεί στήν κλονιζόμενη οθωμανική αυτοκρατορία. Πανικόβλητος ο Μέττερνιχ προσπάθησε μέ όλους τούς τρόπους νά αποτρέψει τόν ρωσοτουρκικό πόλεμο πού πλέον μέ μαθηματική ακρίβεια οδηγούσε τήν Ελλάδα στήν ανεξαρτησία της. Πράγματι τά ρωσικά στρατεύματα προήλασαν δυτικά πρός τίς επαρχίες τής Μολδοβλαχίας καί ανατολικά πρός τόν Πόντο χωρίς νά συναντήσουν σοβαρή αντίσταση.

Γιά τούς Έλληνες ο ρωσοτουρκικός πόλεμος ήταν μάννα εξ ουρανού. Τόν περίμεναν τόσα χρόνια, όταν ζούσαν μέ τούς θρύλους τής καθόδου τού ξανθού γένους καί τής εκδίωξης τών μουσουλμάνων (πρακτόρων όλον Ισμαήλ). "Τό δέ ξανθόν γένος άμα μετά τών πρακτόρων όλον Ισμαήλ τροπώσουν τήν Επτάλοφον επάρουν μετά τών προνομίων." Τά ελληνικά τακτικά στρατεύματα επωφελήθηκαν από αυτήν τήν εξέλιξη καί κατάφεραν σημαντικές νίκες κατά τών τουρκικών καθ' όλη τή διάρκεια τού 1828, όπως ήδη έχουμε περιγράψει. Ο Μαιζών έδιωξε οριστικά τούς Άραβες από τήν Πελοπόννησο καί οι πολεμικές επιχειρήσεις τού 1829 πλέον διαγράφονταν μέ καλούς οιωνούς. Ο Αμβρακικός Κόλπος είχε απαλλαγεί από τήν παρουσία τών τουρκικών πλοίων καί η ορεινή Ναυπακτία μέχρι τό Καρπενήσι ανέπνεε αέρα ελεύθερο καί ελληνικό.

Στίς αρχές Ιανουαρίου 1829, ο Μαχμούτ πασάς συνοδευόμενος από τόν Καρυοφίλμπεη καί τόν Μεχμέτ Δεβόλη ξεκίνησε από τό Ζητούνι γιά νά υποτάξει εκ νέου τήν Ανατολική Στερεά. Η εκστρατεία σχεδιάστηκε σέ συννενόηση μέ τόν Ομέρ πασά τής Εύβοιας, ο οποίος τόν διαβεβαίωσε ότι θά πραγματοποιούσε παράλληλη επίθεση πρός τίς θέσεις τών Ελλήνων. Ο Ομέρ πασάς δέν μπόρεσε νά κινηθεί λόγω τής κακοκαιρίας καί ο Μαχμούτ πασάς προήλασε μόνος του στή Βοιωτία χωρίς νά συναντήσει ισχυρή αντίσταση. Οι διασκορπισμένες ελληνικές δυνάμεις έκοψαν τίς γραμμές επικοινωνίας τού τουρκικού στρατού καί όσες εφοδιοπομπές προσπάθησαν νά ακολουθήσουν έπαθαν πανωλεθρία. Η βαρυχειμωνιά έφερε σέ ακόμα πιό δύσκολη θέση τόν Μαχμούτ πασά, ο οποίος αποφάσισε νά επιτεθεί στό χωριό Μαρτίνο, όπου είχε οχυρωθεί η ΣΤ' χιλιαρχία τού Βάσου Μαυροβουνιώτη.

Στίς 29 Ιανουαρίου 1829 ξεκίνησε η μάχη τού Μαρτίνου. Οι άνδρες τού Μαυροβουνιώτη άφησαν τούς Τούρκους νά μπούν στό χωριό από τήν κεντρική οδό, τήν οποία είχαν αφήσει επίτηδες ανοικτή. Οι Τούρκοι ανύποπτοι προχώρησαν στό εσωτερικό, όταν ξαφνικά άνοιξαν τά παράθυρα τών σπιτιών καί άρχισαν νά δέχονται βροχή τίς σφαίρες. Η ταραχή τών Τούρκων μετατράπηκε σέ πανικό όταν κατάλαβαν ότι όλοι οι δρόμοι διαφυγής από τό χωριό ήταν κλεισμένοι μέ πέτρες. Τό κάθε σοκάκι τού χωριού αποτελούσε μία θανάσιμη παγίδα γιά τούς Τούρκους πού υποχωρούσαν πανικόβλητοι. Ο Μαχμούτ πασάς έχασε 300 άνδρες καί εν μέσω βαρυτάτου χειμώνα αναγκάστηκε νά επιστρέψει στό Ζητούνι. Ο Καποδίστριας, γιά νά στερεώσει τήν άμυνα τής Ανατολικής Στερεάς, έστειλε επιπλέον τήν Ε' χιλιαρχία τού Νικόλαου Κριεζώτη καί τήν Ζ' χιλιαρχία τών Θεσσαλομακεδόνων τού Τσάμη Καρατάσου.

Τόν Μάρτιο τού ίδιου έτους απελευθερώθηκε η Βόνιτσα καί ο Κραβασαράς (Αμφιλοχία), μέ αποτέλεσμα νά διακοπεί η επικοινωνία τών τουρκικών φρουρών τής Δυτικής Στερεάς μέ τά Ιωάννινα. Η καλή συμπεριφορά τών Ελλήνων πρός τούς Τούρκους αιχμαλώτους καί η ομαλή μεταφορά τους πρός τήν Πρέβεζα, όπως αυτοί ζητούσαν, χαρακτήρισε τίς τελευταίες στρατιωτικές επιχειρήσεις τής επανάστασης. Οι Τούρκοι δέν αγωνίζονταν μέχρι εσχάτων καί παρέδιδαν τά κάστρα τους έχοντας εμπιστοσύνη ότι θά τηρηθούν οι συνθήκες παράδοσης. Καθώς, ο πασάς τών Ιωαννίνων Κιουταχής αναχωρούσε γιά τόν βορρά γιά νά λάβει μέρος στίς επιχειρήσεις τού τουρκικού στρατού κατά τών Ρώσων, δέν φαινόταν στόν ορίζοντα άλλος ικανός Τούρκος στρατηγός, ο οποίος θά μπορούσε νά ανατρέψει τίς επιτυχίες τών ελληνικών στρατευμάτων.

Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας διαδέχθηκε τόν Τσώρτς, ο οποίος ήρθε σέ ανοικτή ρήξη μέ τόν Κυβερνήτη, καί ανέλαβε τό έργο τής εκκαθάρισης τών τουρκικών στρατευμάτων από τή Δυτική Στερεά. Ο Αυγουστίνος έδωσε εντολή στήν Α' χιλιαρχία τού Κίτσου Τζαβέλλα νά αποκλείσει τή Ναύπακτο. Σέ επικουρία του έστειλε τή Β' χιλιαρχία τού Χριστόδουλου Χατζηπέτρου καί τά σώματα τών Σπυρομίλιου, Βάγια, Πιέρη, Χατζηχρήστου, Καλλέργη, Μαστραπά, Ρούκη καί Νικόλαου Τζαβέλα. Στόν κόλπο τής Ναυπάκτου είχε καταπλεύσει η φρεγάτα "Ελλάς" τού Μιαούλη μαζί μέ ψαριανά μπρίκια υπό τήν αρχηγία τού Κωνσταντίνου Νικοδήμου. Ο αποκλεισμός τής Ναυπάκτου έγινε ασφυκτικός. Στό μεταξύ οι Αλβανοί πού αποτελούσαν τή φρουρά τού Αντιρρίου παραδόθηκαν. Η συνθήκη παράδοσης τηρήθηκε μέχρι τό τελευταίο γράμμα καί οι Έλληνες φρόντισαν γιά τή μεταφορά τών αιχμαλώτων μέχρι τήν Αυλώνα, καταβάλοντάς τους αποζημιώσεις γιά όλα τά υπάρχοντα πού εγκατέλειψαν στό φρούριο τού Αντιρρίου.

Η παράδοση τού Αντιρρίου καί η τήρηση τής συνθήκης έπεισαν τόν φρούραρχο τής Ναυπάκτου Κιόρ Ιμπραήμ πασά νά συνθηκολογήσει. Μέ μεσολάβηση τού Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, πρώην υπαλλήλου τού ρωσικού προξενείου τών Πατρών, υπογράφηκε στίς 11 Απριλίου 1829 η συνθήκη παράδοσης, παρουσία καί τού ίδιου τού Κυβερνήτη πού είχε έρθει νά εποπτεύσει από κοντά τίς στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η τουρκική φρουρά εγκατέλειψε τήν πόλη στίς 18 Απριλίου καί μεταφέρθηκε στήν Πρέβεζα μέ ελληνικά πλοία όπως είχε συμφωνηθεί. Στήν πόλη τής Ναυπάκτου υψώθηκε η σημαία τού Σταυρού ύστερα από 400 χρόνια ενετοτουρκικής κατοχής.

Μετά τήν απελευθέρωση τής Ναυπάκτου σειρά είχε τό Μεσολόγγι. Πόσα μάτια δέν δάκρυσαν από αυτούς πού είχαν λάβει μέρος στήν θρυλική έξοδο τού 1826! Τρία χρόνια μετά τό ολοκαύτωμα τού Μεσολογγίου, 4000 άνδρες διέτρεξαν τήν αντίστροφη πορεία τής εξόδου. Κινήθηκαν από τή Ναύπακτο πρός τό Μεσολόγγι καί τό Ανατολικό (Αιτωλικό) καί βρέθηκαν έξω από τά τείχη τής Ιερής Πόλης τών Ελλήνων. Η τουρκική φρουρά, μέ τή μεσολάβηση τού Γεωργίου Βαρνακιώτη, υπέγραψε χωρίς δεύτερη σκέψη τήν παράδοση τής πόλης στίς 2 Μαΐου 1829. Μεσολογγίτες κάτοικοι όμως δέν υπήρχαν γιά νά έρθουν νά ξαναβρούν τίς εστίες τους.

Στήν Ανατολική Στερεά η κατάσταση ήταν πιό δύσκολη γιά τόν Δημήτριο Υψηλάντη. Ο Ομέρ τής Εύβοιας διατηρούσε ανοικτούς τούς δρόμους επικοινωνίας μέ τή Θήβα καί τήν Αθήνα. Οι Έλληνες παρά τήν κατάληψη ολόκληρης σχεδόν τής Ρούμελης δέν μπορούσαν νά σταματήσουν τίς τουρκικές ενισχύσεις πού συνέχιζαν νά καταφθάνουν από τή Λάρισα καί τή Λαμία διά μέσου τών Θερμοπυλών. Ο Δημήτριος Υψηλάντης, μέ υπαρχηγούς τούς Ιωάννη Ρούκη, Διονύσιο Ευμορφόπουλο, Γιαννάκη Στράτο καί Ζάχο Μήλιο καί έχοντας στή διάθεσή του 1700 άνδρες, επιχείρησε τήν κατάληψη τής Θήβας. Στίς 21 Μαΐου 1829 επιτέθηκε στούς Τούρκους πού κατείχαν τή θέση Πυρί, αλλά δέν κατάφερε νά τούς απωθήσει. Ο Καποδίστριας έστειλε γιά ενίσχυση τό ιππικό τού Χατζηχρήστου καί ο Υψηλάντης τό μόνο πού κατάφερε ήταν νά καταλάβει τήν ερειπωμένη καί εγκαταλελειμμένη πόλη τών Θηβών. Οι Τούρκοι συνέχισαν νά κρατούν τίς θέσεις πού είχαν οχυρώσει έξω από τήν πόλη, αψηφώντας τίς δυνάμεις τού Υψηλάντη καί προκαλώντας ανησυχία στόν Καποδίστρια πού αγωνιζόταν διπλωματικά νά συμπεριλάβει τή Στερεά Ελλάδα εντός τών συνόρων τού ελληνικού κράτους.

Στίς 2 Ιουνίου 1829, ο Ομέρ πασάς τής Εύβοιας ξεκίνησε μέ 2000 στρατιώτες γιά νά ενισχύσει τούς Τούρκους τών περιχώρων τής Θήβας. Στή θέση Ανηφορίτης τόν περίμεναν οι χιλιαρχίες τών Νικολάου Κριεζώτη καί Γεωργίου Δυοβουνιώτη, καθώς καί τμήματα τών Γιαννάκη Ράγκου, Βασίλη Μπούσγου, Ψαροδήμου καί Τόλιου Λάζου. Ο Ομέρ πασάς αιφνιδιάστηκε καί αναγκάστηκε νά υποχωρήσει ατάκτως, αφήνοντας στό πεδίο τής μάχης περισσότερους από 50 νεκρούς. Οι Έλληνες όμως αμέλησαν νά αποκλείσουν τούς Τούρκους τής Εύβοιας, μέ αποτέλεσμα οι τελευταίοι νά συνεχίσουν νά κυκλοφορούν ελεύθερα καί νά επικοινωνούν μέ τούς Τούρκους τής Θήβας.

Οι μάχες συνεχίστηκαν καί τούς επόμενους μήνες. Στίς 21 Ιουνίου οι Τούρκοι τής Χαλκίδας επιτέθηκαν κατά τών Ελλήνων στή θέση Μακροβούνι καί σκότωσαν τόν πεντακοσίαρχο Μήτρο Λιακόπουλο. Μερικές ημέρες αργότερα οι Τούρκοι τών Αθηνών επιτέθηκαν στή Χασιά αλλά αποκρούστηκαν από τόν χιλίαρχο Βάσο Μαυροβουνιώτη μέ επιτυχία. Οι απώλειες τών Τούρκων ήταν 250 νεκροί καί τραυματίες. Οι Τούρκοι παρά τήν μεγάλη φθορά σέ έμψυχο υλικό (1000 νεκροί σύμφωνα μέ τόν Κασομούλη) καί τήν έλλειψη ενισχύσεων από τήν Κωνσταντινούπολη συνέχισαν μέ πείσμα νά κρατούν τίς θέσεις τους, καθ' όλη τή διάρκεια τού καλοκαιριού τού 1829 καί επιχειρούσαν διαρκώς νά στέλνουν πολεμικό υλικό καί τρόφιμα στά κάστρα πού διατηρούσαν υπό τόν έλεγχό τους.

«Οι εις Χαλκίδαν Οθωμανοί Ουμέρπασιας, Οσμάνμπεγης ουτζιάκαγας, κατατροπωθέντες τήν 2αν Ιουνίου 1829 από τά όπλα τών Χιλιάρχων Γκριζιώτου καί Δυοβουνιώτου, Δ' καί Ε' χιλιαρχιών, καί από λόχους τού Ράγκου καί Τόλιου Λάζου, αφού έχασαν 400 μαχητάς καί εκινδύνευσεν καί ο Ουμέρπασιας νά συλληφθή, έμενον εις μεγάλην αμηχανίαν καί ακινησίαν. Οι εν τή Θήβα κλαίγοντες τούς 250 άνδρας, ταίς 3 σημαίαις καί τούς ίππους, τά οποία έχασαν εις τάς 22 Ιουνίου από τόν Χατζηχρίστον, δέν τολμούσαν νά εξέλθουν ένα βήμα εκτός τών χαρακωμάτων. Οι εν τή Αττική παρομοίως, κατανικηθέντες εγκαίρως μέ τήν άφιξίν μας, τήν 6η Ιουλίου από τόν αρχηγόν Βάσον καί τούς περί αυτού εις τόν Άγιον Ιωάννην Χασιών, αφού άφησαν 300 νεκρούς έξωθεν τού οχυρώματος, 2 κανόνια καί μίαν γρανάταν, διακοπείσαν η ανταπόκρισίς των μέ τούς εν τή Χαλκίδι, δέν τολμούσαν νά έβγουν εκτός τών Αθηνών καί τού Μενιδίου.

Εκλεχθέντες έως 500 πεζοί μέ τούς ιππείς μαζί, έχοντες τόν Χ'' Χρίστον επί κεφαλής καί τόν Ευμορφόπουλον, μετέβησαν εις τό Μεσοβούνι, αλλά μέ τήν διαταγήν ότι θάνατος παρέξει τόν όστις ήθελεν κοιτάξει επί τής συμπλοκής νά ωφεληθή από τά λάφυρα, παρά μόνον νά φονεύη. Φθάσαντες διά νυκτός εκεί, ετοποθετήθησαν εντός ενός ρεύματος, τό οποίον ήτον πλησίον τού δρόμου, ιππείς καί πεζοί. Κατά συγκαιρίαν τό πρωΐ καθ' ήν ώραν έχυνεν ο ήλιος τάς πρώτας ακτίνας του, εφάνησαν καί οι Οθωμανοί, οίτινες προείπομεν ότι έμελλον νά συνοδεύσουν τούς ιππείς. Η ενέδρα εδιευθύνθη εξαίρετα.

Τήν στιγμήν καθ' ήν εφάνησαν οι Οθωμανοί ερχόμενοι εκ Χαλκίδος, έως 30 Έλληνες, τό δέλεαρ, έσυρεν τήν προσοχήν τών Οθωμανών. Οι Οθωμανοί πεζοί καί ιππείς, ακράτητοι, ορμήσαντες κατ' αυτών χωρίς τινα υποψίαν, άμα έφθασαν πλησίον τού ρεύματος, δέκα βήματα σχεδόν, καί είδον τό έξαφνον, σφοδρόν καί εκδικητικόν πύρ τών Ελλήνων κατ' αυτών, καί τό ιππικόν αναπτυχθέν καί ως τά ξεφτέρια (γεράκια) ορμήσαντες ξιφήρεις, όλοι ομού μέ φωνάς καί αλαλαγμούς "επάνω των, επάνω των", εκπλαγέντες οι Οθωμανοί, χωρίς νά κοιτάξουν οπίσω πρός τήν Θήβαν, αφού οι Έλληνες ιππείς καί πεζοί ερρίφθησαν εν τώ μέσω των καί τούς διέσχιζαν, ανακατωμένοι Έλληνες καί Οθωμανοί, πεζοί καί ιππείς όλοι εμού, οι μέν ιππείς σφαζόμενοι από Έλληνες οι δέ πεζοί μόνον τήν σωτηρίαν ζητούντες διευθυνόμενοι δρομαίως καί αυθαιρέτως πρός τήν Χαλκίδαν, μεταξύ τού κονιορτού καί τού καπνού βοηθούμενοι από τάς ακτίνας τού ηλίου, αίτινες εμπόδιζον τήν όρασιν τών Ελλήνων νά διακρίνουν τούς εχθρούς, διωκόμενοι έως 3/4 τής ώρας, αφού άφησαν εις τό πεδίον έως 150 φονευμένους κατέφυγον εις τό χωρίον Σπαχήδες (Άρμα Βοιωτίας).»

Ενθυμήματα Στρατιωτικά τής Επαναστάσεως τών Ελλήνων - Κασομούλη

Ο Αλβανός Ασλάν μπέης Μουχουρδάρης ξεκίνησε από τή Λάρισα επικεφαλής 1500 ανδρών γιά νά ενισχύσει τή φρουρά τών Αθηνών. Ο Τσάμης Καρατάσος αμέλησε νά οργανώσει τήν άμυνά του στά στενά τών Θερμοπυλών, μέ αποτέλεσμα οι Τουρκαλβανοί νά εισέλθουν στήν Ακρόπολη χωρίς απώλειες. Ο Καποδίστριας ανησύχησε γιά αυτή τήν εξέλιξη καί αφού φρόντισε γιά τήν αποστολή εφοδίων καί μισθών στούς άνδρες τού στρατάρχη Υψηλάντη έθεσε υπό τάς διαταγάς του όλες τίς διαθέσιμες χιλιαρχίες τής Ανατολικής Στερεάς.

Ο Δημήτριος Υψηλάντης, πού είχε μεταφέρει τό αρχηγείο του στο χωριό Κουτουμουλάς (Κορώνεια Βοιωτίας), πληροφορήθηκε τήν πρόθεση τού Ασλάν μπέη νά επιστρέψει εσπευσμένα στή Θεσσαλία γιά νά συνεχίσει τήν πορεία του πρός τό ρωσικό μέτωπο. Ο Φαναριώτης πρίγκηπας επέλεξε τά χωριά Πέτρα καί Βρασταμίτες (Υψηλάντης Βοιωτίας) στούς πρόποδες τού Ελικώνα, γιά νά εμποδίσει τό πέρασμα τού Ασλάν μπέη. Οι ελληνικές δυνάμεις αποτελούνταν από τή φρουρά τού Υψηλάντη, μέ επικεφαλής τόν Σπυρομήλιο, τή Β' χιλιαρχία τού Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, τή Γ' χιλιαρχία τού Στράτου, τή Δ' χιλιαρχία τού Γεωργίου Δυοβουνιώτη, τήν Ε' χιλιαρχία τού Νικόλαου Κριεζώτη, τή Ζ' χιλιαρχία τού Τόλιου Λάζου, τά σώματα τού Διονυσίου Ευμορφόπουλου, τού Γεωργίου Σκουρτανιώτη, τού Καρατάσου, τού Σουλιώτη Γιάννη Μπαϊρακτάρη καί τό ιππικό τού Χατζηχρήστου. Τό σύνολο τών δυνάμεων τού Υψηλάντη ήταν περίπου 3000 άνδρες. Τήν οργάνωση τών οχυρώσεων στήν Πέτρα τήν ανέλαβε ο πεντακοσίαρχος Κούστιας Μάκος. Σύμφωνα μέ τόν Κασομούλη κατασκευάσθηκαν έξι ταμπούρια, τά οποία έφραξαν τό στενό πέρασμα απ' όπου ήταν αναγκασμένος νά διαβεί ο τουρκικός στρατός.

Στίς 10 Σεπτεμβρίου 1829 εμφανίστηκε από μακρυά ο τουρκικός στρατός πού πλησίαζε μέ αργό ρυθμό πρός τό χωριό Πέτρα, ενισχυμένος μέ πυροβολικό καί ισχυρό ιππικό. Ο Ασλάν μπέης οργάνωσε τούς στρατιώτες του καί τό πρωΐ τής 12ης Σεπτεμβρίου έδωσε εντολή στό σύνολο τού στρατού νά κινηθεί κατά τών ελληνικών οχυρωμάτων. Οι αλαλαγμοί καί οι ήχοι από τά τουμπερλέκια καί τίς σάλπιγγες έσχισαν τόν αέρα. Οι Τουρκαλβανοί τρέχοντας κατάφεραν νά πλησιάσουν σέ απόσταση αναπνοής από τά ταμπούρια τών Ελλήνων. Τό οχύρωμα τού Σκουρτανιώτη κινδύνεψε περισσότερο από όλα τά άλλα. Οι στιγμές ήταν κρίσιμες. Οι άνδρες όμως τού Σκουρτανιώτη πού ήταν όλοι από τά Δερβενοχώρια τής Βοιωτίας απέκρουσαν στήν αρχή μέ πυροβολισμούς καί μετά μέ τά σπαθιά τους όσους Τουρκαλβανούς επιχείρησαν νά καταλάβουν τίς θέσεις τους. Η γενναία αντίστασή τους έδωσε καιρό στίς εφεδρείες τών Δυοβουνιώτη, Μαμούρη, Σπυρομήλιου, Ψαροδήμου καί Κριεζώτη νά τρέξουν νά τόν βοηθήσουν καί νά απωθήσουν τούς εχθρούς πού εγκατέλειψαν τήν προσπάθεια, αφήνοντας δύο σημαίες μαζί μέ 100 πτώματα τών συντρόφων τους.

Η μάχη είχε κριθεί υπέρ τών Ελλήνων. Οι Τούρκοι, μέσω τού γραμματικού του Υψηλάντη Φιλήμωνα, παρέδωσαν όλα τά κάστρα τής Στερεάς μέχρι τήν Βουδουνίτσα, εκτός από τά κάστρα τών Αθηνών καί τής Εύβοιας. Ο πλούσιος αριστοκράτης Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε ξεκινήσει τήν επανάσταση καί ο αδελφός του Δημήτριος τήν τερμάτιζε μέ αυτή τήν λαμπρή νίκη πού έδιωχνε οριστικά τούς μωαμεθανούς κατακτητές από τήν πολυβασανισμένη Ρούμελη. Η νικηφόρα μάχη τής Πέτρας έκλεισε μία σειρά από εκατοντάδες άν όχι χιλιάδες μικρές καί μεγάλες μάχες πού έδωσαν οι Έλληνες κατά τή διάρκεια τού εννιαετούς πολέμου. Τά εννέα χρόνια πολέμου αποτίναξαν τήν κατοχή καί τή δουλεία πεντακοσίων χρόνων. Όσοι αιώνες καί άν περάσουν δέν θά ξεχάσουν ούτε καί οι απόγονοι τών Θρακιωτών, τών Μικρασιατών, τών Ποντίων, τών Κωνσταντινουπολιτών καί τών Κυπρίων ότι καί τά δικά τους εδάφη στενάζουν κάτω από τό σπαθί τού ίδιου κατακτητή. Όσοι αιώνες καί άν περάσουν δέν θά ξεχάσουμε τό ολοκαύτωμα τού Πόντου καί τή γενοκτονία τού λαού μας στή Μικρά Ασία.

«1500 εχθροί υπό τήν οδηγίαν τού Ασλάμπεη Μουχουρδάρη, ευρόντες τήν δίοδόν τών Θερμοπυλών ελευθέραν, φυγόντων τών φυλασσόντων αυτήν Ελλήνων, εισέβαλαν δι' αυτής, καί διελθόντες τήν Λεβαδείαν, καί αφήσαντες εκεί καί αλλού φρουράς, μετέβησαν εις Αθήνας ατουφέκιστοι καθ' όλην τήν πορείαν. Ο ρωσσικός πόλεμος ηνάγκασε τήν Πύλην βλέπουσαν τόν δεινόν εχθρόν όχι μακράν τής Αδριανουπόλεως ν' ανακαλέση εν τάχει πανταχόθεν τά στρατεύματά της εις ιδίαν υπεράσπισιν· τούτου χάριν, απεστάλησαν οι περί τόν Ασλάμπεην ίνα συνοδεύσωσιν εις Λάρισσαν τούς εν Θήβαις καί Αττική εκτός τών φρουρούντων τήν ακρόπολιν τών Αθηνών.

Ο δέ Υψηλάντης, συγκεντρώσας εκ νέου 2300 στρατιώτας κατέλαβε τήν μεταξύ Θηβών καί Λεβαδείας θέσιν της Πέτρας· δι' αυτής ήλθαν νά διαβώσι συσσωματωμένοι επί τής επανόδου των οι εχθροί, καί ιδόντες τούς Έλληνας κατέχοντας αυτήν παρεστρατοπέδευσαν τήν 10ην Σεπτεμβρίου 1829. Ήσαν δέ 5000 τακτικοί καί άτακτοι, πεζοί καί ιππείς, έλκοντες τέσσαρα κανόνια. Πρός τά χαράγματα δέ τής 12ης άφησαν μικράν φρουράν εν τώ στρατοπέδω, τό ωχύρωσαν, καί εκίνησαν κατά τών Ελλήνων επί σκοπώ ν' ανοίξωσι τήν οδόν διασκορπίζοντές τους· καί τό μέν ιππικόν αυτών εσχημάτισε δύο γραμμάς καί ετοποθετήθη κάτωθεν τής Πέτρας, οι δέ τακτικοί, διαιρεθέντες, ώδευσαν επί τούς προμαχώνας οι μέν τού Στράτου, οι δέ τού Σκουρτανιώτη εις περιστολήν τών εν αυτοίς· κατέλαβαν δέ καί 300 εξ αυτών, εν οίς καί τινες ιππείς, τό παρά τούς προμαχώνας χωρίον τών Βρεστεμιτών υπερασπίζοντες τά νώτα τών πολλών. Τούτων ούτω διατεθέντων, ώρμησαν οι υπό τόν Ασλάμπεην Αλβανοί πρός τό διάσελον εις κυρίευσιν τού επί τής θέσεως εκείνης κειμένου προμαχώνος, αλλ' έτρεξαν εγκαίρως εις βοήθειαν αυτού οι χιλίαρχοι Δυοβουνιώτης καί Κριεζώτης μετά τών πλειοτέρων τών υπ' αυτούς· η επικουρία δέ τούτων καί η γενναία αντίστασις τών εντός τού προμαχώνος εματαίωσαν τά τολμηρά κινήματα τών περί τόν Ασλάμπεην καί τούς ηνάγκασαν νά φύγωσι κακήν κακώς. Συγχρόνως έπεσεν επί τήν εν τώ χωρίω τών Βρεστεμιτών, εχθρικήν δύναμιν καί τήν κατεδίωξεν η υπό τόν Σπύρον Μήλιον φρουρά τού στρατάρχου προκαταλαβούσα υψηλήν τινα θέσιν εκ πλαγίου τού χωρίου.

Οι εχθροί πολλά παθόντες επανήλθαν εις τό στρατόπεδον υπό τήν προστασίαν τού πολυαρίθμου ιππικού μετά δίωρον μάχην καί διενυκτέρευσαν ησύχως· τήν δε επαύριον έστειλαν πρός τόν Υψηλάντην τόν ίππαρχον αιτούμενοι ελευθέραν δίοδον· κατά πρότασιν δέ αυτού έστειλε καί ο Υψηλάντης τόν γραμματέα του Φιλήμονα εις τό τουρκικόν στρατόπεδον, όπου υπεγράφη τήν 13ην σύμβασις λέγουσα ν' αφεθή η δίοδος τού εχθρού ελευθέρα, ν' απολυθώσιν όλοι οι αιχμάλωτοι Έλληνες καί Τούρκοι, νά συναναχωρήσωσιν αι κατέχουσαι τήν πόλιν τής Λεβαδείας, τό Χάνι τού Κατοίκου, τό Τουρκοχώρι καί τήν Φοντάναν τουρκικαί φρουραί, διατηρουμένων επί τής Ανατολικής Ελλάδος μόνων τών εν τή ακροπόλει τών Αθηνών καί εν τή Βοδωνίτση, καί ν' ανταλλαχθώσι καί όμηροι εις πίστωσιν τών συνομολογηθέντων.

Εν ώ δέ διήρχοντο οι Τούρκοι εν σιωπή καί κατηφεία, αποχαιρετώντες διά παντός τήν χθες δούλην Ελλάδα, απεχαιρέτων αυτούς καί οι ελευθερωταί της Έλληνες εν αλαλαγμώ καί αγαλλιάσει, σαλπίζοντες καί τυμπανίζοντες. Η μάχη τής Πέτρας είναι η τελευταία τού υπέρ ανεξαρτησίας τής Ελλάδος εννεαετούς πολέμου.»

Ιστορία τής Ελληνικής Επαναστάσεως, Σπυρίδων Τρικούπης

Η Ελλάς ανεξάρτητο κράτος

Στά διπλωματικά πεπραγμένα τής Ευρώπης, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος τού 1828 έφερε μερική ρήξη στίς σχέσεις τών τριών Προστάτιδων Δυνάμεων. Η δυσμενής γιά τήν οθωμανική αυτοκρατορία νέα πραγματικότητα δέν άρεσε καθόλου στήν Αγγλία καί έτσι η Γηραιά Αλβιώνα προσπάθησε μέ κάθε μέσο νά εξομαλύνει τίς σχέσεις της μέ τήν Πύλη. Αρχικά επεδίωξε νά πείσει τή Γαλλία νά ενώσουν τίς δυνάμεις τους κατά τής Ρωσίας, η οποία προήλαυνε ανενόχλητη μέχρι τίς πύλες τής Αδριανούπολης. Στή συνέχεια, σέ μία προσπάθεια κατευνασμού τού σουλτάνου, ο Βρετανός πρωθυπουργός δούκας του Ουέλινγκτον (Arthur Wellesley, Duke of Wellington) πρότεινε στόν Γάλλο πρέσβη νά περιοριστούν τά όρια τού νέου ελληνικού κράτους στήν Πελοπόννησο καί η Ελλάδα νά παραμείνει φόρου υποτελής στήν Τουρκία πού θά είχε καί δικαίωμα συμμετοχής στήν εκτελεστική εξουσία τής Ελλάδος. Η κυβέρνηση Μαρτινιάκ απέρριψε τίς αγγλικές προτάσεις μέ τό επιχείρημα ότι ήταν αντίθετες μέ τήν ιουλιανή συνθήκη τού Λονδίνου καί αντιπρότεινε νά σταλεί αγγλογαλλική δύναμη στήν Πελοπόννησο, γιά νά εκδιωχθούν οι Άραβες.

Η Ρωσία καί η Γαλλία είχαν συμφωνήσει γιά τά σύνορα τού νεοσύστατου κράτους, υιοθετώντας τή γράμμη Βόλου - Άρτας καί αποδίδοντας στήν Ελλάδα ολόκληρη τή Στερεά, τήν Εύβοια, τή Σάμο, ενώ συζητούσαν ακόμα καί γιά τήν Κρήτη. Στό ζήτημα τών συνόρων βρήκαν τή σθεναρή αντίσταση τού Άμπερντιν, υπουργού εξωτερικών τής Αγγλίας, ο οποίος ζητούσε από τούς εταίρους του τά ελληνικά σύνορα νά φθάνουν μέχρι τόν Ισθμό ώστε νά μήν συμπεριληφθεί στό ελληνικό κράτος η Αιτωλοακαρνανία, πού βρισκόταν απέναντι από τά υπό αγγλική κατοχή Επτάνησα. Γιά τήν Κρήτη, η Αγγλία δέν δεχόταν κουβέντα. "Η βρετανική κυβέρνηση ουδέποτε θά επιτρέψει νά περιέλθει η σπουδαία αύτη νήσος εις τό κράτος τού Καποδίστρια ή σέ οιανδήποτε άλλη δύναμη."

Στίς 10 Μαρτίου 1829 εγίνε νέα διάσκεψη στό Λονδίνο γιά τό ελληνικό ζήτημα. Οι πρεσβευτές τής Γαλλίας καί τής Ρωσίας επανέλαβαν τίς θέσεις τους γιά τή συνοριακή γραμμή Βόλου - Άρτας. Έπειτα από μακρές συζητήσεις καί αμοιβαίες υποχωρήσεις υπογράφηκε τό πρωτόκολλο τού Λονδίνου πού υιοθετούσε τίς θέσεις τών Γάλλων καί τών Ρώσων αλλά έβαλε καί όρους πού δέν επιθυμούσαν οι Έλληνες όπως ήταν η επικυριαρχία τού σουλτάνου στό νέο κράτος, ο ετήσιος φόρος υποτέλειας πού έφθανε τά 1.500.000 γρόσια καί οι αποζημιώσεις πρός τούς μουσουλμάνους γιά τίς περιουσίες πού εγκατέλειπαν. Ο Άγγλος διαπιστευμένος στήν ελληνική κυβέρνηση, κοινοποίησε τό πρωτόκολλο τού Λονδίνου στόν Κυβερνήτη καί απαίτησε τήν άμεση ανάκληση τών ελληνικών στρατευμάτων από τή Στερεά. Ο Καποδίστριας αντέκρουσε τόν εκπρόσωπο τής αγγλικής κυβέρνησης μέ τό επιχείρημα ότι δέν μπορούσε νά υπάρξει αποζημίωση στούς μουσουλμάνους, αφού οι εθνικές γαίες ήταν υποθηκευμένες από τά πρώτα αγγλικά δάνεια καί δέν μπορούσε νά ανακαλέσει στρατεύματα πού δέν εξουσίαζε, διότι οι ντόπιοι πληθυσμοί τής Στερεάς ήταν αυτοί πού είχαν πάρει τά όπλα καί πολεμούσαν τούς Οθωμανούς κατακτητές: "οι εντόπιοι πληθυσμοί υπερασπίζοντες τά μεταξύ τού κόλπου τού Βώλου καί τού Αμβρακικού." Στή συνέχεια χαρακτήρισε τό πρωτόκολλο αντίθετο μέ τό πνεύμα τής ιουλιανής συνθήκης τού Λονδίνου, προσπαθώντας νά κερδίσει χρόνο μέχρι οι ελληνικές επιτυχίες στή Στερεά Ελλάδα καί οι ρωσικές στό μέτωπο τής Θράκης νά βελτιώσουν περισσότερο τίς συνθήκες υπέρ τής Ελλάδος.

Στό μεταξύ έλαβε χώρα η Δ' Εθνοσυνέλευση τών Ελλήνων, η οποία ξεκίνησε στό αρχαίο θέατρο τού Άργους στίς 11 Ιουλίου 1829. Σέ αυτή συμμετείχαν 236 πληρεξούσιοι. Προηγήθηκε δοξολογία στόν ναό τής Παναγίας, στήν οποία παραβρέθηκαν όλοι οι πληρεξούσιοι πού έδωσαν τόν εξής όρκο: "Ορκίζομαι εν ονόματι τής Αγίας Τριάδος καί τής Πατρίδος, μήτε νά προβάλω μήτε νά ψηφίσω τι εναντίον τών συμφερόντων τού Έθνους, κινούμενος από ιδιοτέλειαν ή πάθος, νά μήν αποβλέπω εις πρόσωπον, καί νά μή παραβλέπω τό νόμιμον καί τό δίκαιον."

Στή Δ' Εθνική Συνέλευση μεταξύ άλλων εγκρίθηκαν ψηφίσματα πού αφορούσαν τή δημόσια διοίκηση καί τήν εξωτερική πολιτική τού Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος εξουσιοδοτήθηκε νά συνεχίσει τίς διαπραγματεύσεις του μέ τίς Προστάτιδες Δυνάμεις, σχετικά μέ τήν αναγνώριση τής ανεξαρτησίας τής Ελλάδος καί τόν καθορισμό τών συνόρων της. Τό σώμα πού είχε δημιουργήσει ο Καποδίστριας, τό Πανελλήνιον καταργήθηκε καί στή θέση του συστάθηκε η Γερουσία. Αποφασίστηκε η αγορά πλοίων γιά τήν ενίσχυση τού πολεμικού στόλου, η σύναψη εξωτερικού δανείου ύψους εξήντα εκατομμυρίων φράγκων, η απογραφή τών εθνικών κτημάτων καί η προστασία τών αρχαιοτήτων σέ όλη τήν επικράτεια.

Ο σουλτάνος όσο πιεζόταν μόνο διπλωματικά γιά τήν εξεύρεση λύσης στό ελληνικό ζήτημα, παρέμενε αδιάλλακτος. Όσο όμως διαρκούσε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος μέ τίς συνεχείς ήττες τού οθωμανικού στρατού, άρχισε νά εμφανίζει σημεία υποχώρησης. Η αλαζονεία πού επέδειχνε στούς πρέσβεις τών Μεγάλων Δυνάμεων έδωσε τή θέση της στή διαλλακτικότητα καί όταν οι Ρώσοι στρατιώτες πλησίασαν τήν Αδριανούπολη, ο λύκος μετατράπηκε σέ αρνάκι καί δέχτηκε χωρίς προϋποθέσεις τούς όρους τής συνθήκης τής 6ης Ιουλίου 1827. Ο Καποδίστριας πού είχε δηλώσει μερικά χρόνια πρίν ότι η πείρα αιώνων δείχνει ότι μόνο μέ τή δύναμη τών όπλων θά σώζονταν οι χριστιανικοί πληθυσμοί από τήν αιμοβόρο μανία τών Τούρκων, έβγαινε αληθινός. Εάν δέν υπήρχε η Αγγλία, η Ρωσία θά είχε καταλάβει διά περιπάτου τήν Κωνσταντινούπολη καί η οθωμανική αυτοκρατορία πού είχε διαπράξει αμέτρητες γενοκτονίες κατά τών Χριστιανών, θά είχε καταρρεύσει. Εάν δέν υπήρχε η Αγγλία, η Αγία Σοφία θά λειτουργούσε πάλι σάν Ορθόδοξη Εκκλησία. Εάν δέν υπήρχε η Αγγλία, ο δικέφαλος αετός θά κυμάτιζε πάλι στά τείχη τής Πόλης. Εάν δέν υπήρχε η Αγγλία, οι χριστιανικοί πληθυσμοί θά συνέχιζαν νά κατοικούν στή Μικρά Ασία.

Στίς 14 Σεπτεμβρίου 1829, ο εκπρόσωπος τής Υψηλής Πύλης υπέγραψε τή συνθήκη τής Αδριανουπόλεως, αποδεχόμενος τήν ανεξαρτησία τής Ελλάδος. Ο Ρώσος πρίγκηπας Alexey Fyodorovich Orlov αξίωσε νά συμπεριληφθεί στή συνθήκη καί η συνοριακή γραμμή Βόλου - Άρτας, πού τόσο πολύ επιθυμούσε ο Καποδίστριας. "Ομολογούσα η Υψηλή Πύλη τήν τελείαν αυτής συγκατάθεση εις τά ωρισμένα εν τή τού Λονδίνου συνθήκη μεταξύ τής Ρωσίας, τής Μεγάλης Βρετανίας καί τής Γαλλίας, συναποδέχεται καί τήν πράξιν τής 10ης Μαρτίου 1829, εκ συμφώνου μεταξύ τών αυτών τούτων Δυνάμεων αποφασισθείσαν επί τή βάσει τής ειρημένης συνθήκης." Μέ τή συνθήκη τής Αδριανουπόλεως, εξασφαλιζόταν οριστικά η πολυπόθητη ανεξαρτησία τής Ελλάδος μέ τήν συμπερίληψη τής Στερεάς καί τής Εύβοιας εντός τών συνόρων της.

Οι εκπρόσωποι τών Μεγάλων Δυνάμεων συνέχισαν τίς διαβουλεύσεις τους καί στίς 3 Φεβρουαρίου 1830 υπόγραψαν στό Λονδίνο Πρωτόκολλο μέ τό οποίο αναγνωριζόταν η εθνική κυριαρχία τής Ελλάδος. "Η Ελλάς θέλει σχηματίσει έν κράτος ανεξάρτητον, καί θέλει χαίρει όλα τά δίκαια, πολιτικά, διοικητικά καί εμπορικά, τά προσπεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησίαν." Τό άρθρο 3 τού πρωτοκόλλου όριζε ότι η ελληνική κυβέρνηση θά ήταν μοναρχική καί κληρονομική καί ο ηγεμόνας δέν θά έπρεπε νά ανήκει σέ μία από τίς τρείς δυνάμεις πού είχαν υπογράψει τήν συνθήκη τής 6ης Ιουλίου 1827. Τό άρθρο 5 προέβλεπε χορήγηση πλήρους αμνηστείας από τήν Οθωμανική Πύλη καί από τήν Ελληνική Κυβέρνηση. Δυστυχώς δέν αναγνωριζόταν η κυριαρχία τής Ελλάδος δυτικά τού Αχελώου ποταμού, όπως επέμενε η Αγγλία νά γίνει, γεγονός πού προκάλεσε τήν έντονη διαμαρτυρία τού Καποδίστρια. Στίς 3 Φεβρουαρίου 1830 τερματιζόταν οριστικά η Ελληνική Επανάσταση καί ξεκινούσε επίσημα η ύπαρξη τού μικρού ελληνικού κράτους, ύστερα από τήν ανυπαρξία τεσσάρων αιώνων. Όμως η Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή η απελευθέρωση καί τών υπολοίπων κατεχομένων εδαφών, άρχισε νά σιγοκαίει στίς καρδιές τών Ελλήνων. Τό Πρωτόκολλο διορθώθηκε στίς 14 Σεπτεμβρίου 1831 καί η συνοριακή γραμμή έφθασε στό σημείο πού αγωνίστηκε μέ τόση επιμονή ο Κυβερνήτης, δηλαδή στή νοητή γραμμή Βόλου - Άρτας.

Επίλογος

Γιά τή δημιουργία αυτού τού αφιερώματος στήν Ελληνική Επανάσταση, αφορμή στάθηκε μία εκπομπή σέ ιδιωτικό κανάλι, η οποία εξιδανίκευε τήν τουρκοκρατία, τή βαρβαρότητά της καί τόν ρατσισμό της. Τό έργο αυτό αποτελεί απάντηση στήν τηλεκατεύθυνση τών συνειδήσεων καί ένα φόρο τιμής στούς εκατοντάδες χιλιάδες Ρωμιούς πού σκοτώθηκαν μαχόμενοι γιά τά σπίτια τους ή χάθηκαν στά σκλαβοπάζαρα, πολεμώντας γιά μία ελεύθερη καί ανεξάρτητη πατρίδα. Αφιερώνεται σέ όλους εκείνους στούς οποίους δέν γίνεται καί ούτε πρόκειται νά γίνει καμμία αναφορά στά τουρκοκάναλα τής αηδίας καί τής προπαγάνδας. Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στούς εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πού έδωσαν τή ζωή τους γιά νά πάψουμε νά είμαστε μία πολυπολιτισμική κοινωνία χωρίς σύνορα καί χωρίς σημαία. Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στούς εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πού χάθηκαν γιά νά μπορέσει η πατρίδα τους νά γίνει ένα μονοεθνικό κράτος μέ κυρίαρχο τόν Ελληνικό Πολιτισμό καί τήν Ορθοδοξία. Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στούς εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πού σταμάτησαν τή βάρβαρη μουσουλμανική κατοχή καί επανέφεραν τίς αρχές τού ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στόν Κρητικό δάσκαλο πού έγδαραν ζωντανό οι Τούρκοι στό Μεγάλο Κάστρο, στόν Κλέφτη από τίς Λιβανάτες πού σάπισε στίς τρομερές φυλακές τής Πόλης, στόν ονειροπόλο Θεσσαλό πού έσπειρε τόν σπόρο τής Ελευθερίας καί στραγγαλίστηκε στίς φυλακές τού Βελιγραδίου, στόν μονόχειρα Φαναριώτη αξιωματικό πού αψήφησε τούς ισχυρούς τής γής καί ξεκίνησε τήν επανάσταση στήν Μολδαβία, στόν τσαγκάρη πού πρωτοκτύπησε τούς μουσουλμάνους τών Πατρών, στόν διάκο από τή Μουσουνίτσα πού προτίμησε τό παλούκι από τήν προδοσία τής πίστης του, στόν Παξινό μπουρλοτιέρη πού έψησαν οι Τούρκοι στή σούβλα έξω από τή Ναύπακτο, στόν νεαρό Μανιάτη πού αποκεφάλισαν οι Τούρκοι τής Εύβοιας, στόν γιατρό από τό Ηράκλειο πού κομμάτιασαν οι Τουρκοκρητικοί, στόν πλούσιο τραπεζίτη από τίς Σέρρες πού ξεκίνησε τήν επανάσταση στή Μακεδονία, στόν μητροπολίτη Μαρώνειας πού σκοτώθηκε γιά τήν ελευθερία τής Θράκης, στόν Χιώτη ηγούμενο τής Μονής τού Αγίου Μηνά πού ανασκολοπίστηκε στό κοντάρι στό οποίο υψωνόταν η εικόνα τής Αναστάσεως, στή νεαρή Χιώτισσα πού τής πέταξαν τό κεφάλι τού άνδρα της στά πόδια της προτού τή σύρουν στά σκλαβοπάζαρα τής Αφρικής, στόν σκλάβο τού Βρυώνη πού θυσίασε τήν οικογένειά του γιά νά σωθεί τό Μεσολόγγι.

Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στόν ατρόμητο Σουλιώτη πού σκοτώθηκε πολεμώντας νύκτα μέσα στό τουρκικό στρατόπεδο στό Καρπενήσι, στή γυναίκα από τά Ψαρά πού έσφαξε τά τέσσερα παιδιά της καί στή συνέχεια αυτοκτόνησε γιά νά μήν τήν βιάσουν τά τουρκικά κτήνη, στή Σπετσιώτισσα καπετάνισσα πού διέθεσε όλη της τήν περιουσία γιά τόν αγώνα, στόν αρχιμανδρίτη μπουρλοτιέρη τών ψυχών πού θυσιάστηκε στό Μανιάκι, στόν ασπρομάλλη γέροντα πού τινάχτηκε στό Μεσολόγγι κατά τήν είσοδο τών Τουρκοαιγυπτίων, στόν ήρωα τής Αράχοβας πού πέθανε στό Φάληρο χαμογελώντας καί αστειευόμενος μέ τά παλληκάρια του, στόν Σουλιώτη πού έτρεξε μόνος του μέσα στίς γραμμές τού εχθρού στή μάχη τών Αθηνών γιά νά κομματιαστεί από τούς Τούρκους ιππείς, στόν μοναδικό έντιμο Έλληνα πολιτικό πού εγκατέλειψε τά παλάτια τής Αγίας Πετρούπολης γιά νά οργανώσει τό ελληνικό κράτος καί νά αφήσει τήν τελευταία του πνοή στό λιθόστρωτο τού Ναυπλίου.

Τό έργο αυτό είναι αφιερωμένο στόν Άγγλο ποιητή πού ξεψύχησε στό Μεσολόγγι, στόν Ιταλό κόμη πού αρνήθηκε νά υποχωρήσει στή Σφακτηρία λέγοντας ότι ήρθε νά πεθάνει γιά τήν Ελευθερία τής Ελλάδος, στόν Γερμανό αξιωματικό πού σκοτώθηκε στή μάχη τού Πέτα, στόν Ελβετό τυπογράφο πού χάθηκε μαζί μέ τήν οικογένειά του στήν έξοδο τού Μεσολογγίου, στόν Κορσικανό πού αποκεφάλισαν οι Τούρκοι στήν Κρήτη, στόν Άγγλο πλοίαρχο πού σκοτώθηκε στό Αιτωλικό, στόν πάμπλουτο Ελβετό τραπεζίτη πού έσωσε από τήν πείνα χιλιάδες ορφανά καί στούς χιλιάδες ανώνυμους Έλληνες καί Φιλέλληνες πού βασανίστηκαν καί χάθηκαν γράφοντας μέ τό αίμα τους τίς λέξεις ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ.

"Πατρίς, νά μακαρίζης γενικώς όλους τούς 'Ελληνες, ότι θυσιάστηκαν διά σένα νά σ' αναστήσουνε, νά ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ελεύτερη πατρίδα, οπού ήσουνε χαμένη καί σβυσμένη από τόν κατάλογον τών εθνών."

Πυξίδα μας ας γίνουν τά λόγια τού Μοραΐτη κλέφτη πού πέρασε τή ζωή του κυνηγημένος σάν τό αγρίμι από τούς αλλόφυλους εκείνης τής εποχής. Πυξίδα μας ας γίνουν οι αρχές τίς οποίες διατήρησαν εκείνες οι σκλαβωμένες γενιές πού βίωσαν τή μωαμεθανική εισβολή καί κατοχή. Μία κατοχή τήν οποία δυστυχώς προβλέπεται πώς θά ζήσουν οι γενιές πού θά ακολουθήσουν μέ τίς ευλογίες τού πολιτικού μας συστήματος καί τήν συμπαράσταση τής ευρωπαϊκής ένωσης καί τού αναρχικού παρακράτους.

«Παιδιά μου! Εις τόν τόπο τούτο, όπου εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν καί εδημιουργούσαν τόν παλαιό καιρό άνδρες σοφοί καί άνδρες μέ τούς οποίους δέν είμαι άξιος νά συγκριθώ καί ούτε νά φθάσω τά ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα νά σάς ιδώ παιδιά μου εις τήν μεγάλη δόξα τών προπατόρων μας, καί έρχομαι νά σάς ειπώ, όσα εις τόν καιρό τού αγώνος μας, καί πρό αυτού καί ύστερον από αυτόν, ο ίδιος επαρατήρησα καί από αυτά νά κάμομε συμπερασμούς καί διά τήν μέλλουσαν ευτυχίαν σας, μολονότι ο Θεός μόνον ηξεύρει τά μέλλοντα.

Καί διά τούς παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν καί ποία δόξα καί τιμήν έχαιραν κοντά εις τά άλλα έθνη τού καιρού των, οποίους ήρωας στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, διά ταύτα σάς λέγουν καθ' ημέραν οι διδάσκαλοί σας καί οι πεπαιδευμένοι σας. Εγώ δέν είμαι αρκετός. Σάς λέγω μόνον, πώς ήταν σοφοί, καί από εδώ επήραν καί εδανείσθησαν τά άλλα έθνη τήν σοφία των. Θά σάς ειπώ μόνον ολίγα όσον ηξεύρω διά τήν θρησκείαν των.

Εις τόν τόπον, τόν οποίον κατοικούμεν, εκατοικούσαν οι παλαιοί Έλληνες, από τούς οποίους καί ημείς καταγόμεθα καί ελάβαμε τό όνομα τούτο. Αυτοί διέφεραν από ημάς εις τήν θρησκείαν, διότι επροσκυνούσαν τές πέτρες καί τά ξύλα. Αφού ύστερα ήλθεν εις τόν κόσμο ο Χριστός, οι λαοί όλοι επίστευσαν εις τό Ευαγγέλιό του, καί έπαυσαν νά λατρεύουν τά είδωλα. Δέν επήρεν μαζί του ούτε σοφούς, ούτε προκομένους, αλλ' απλούς ανθρώπους χωρικούς καί ψαράδες, καί μέ τή βοήθεια τού Αγίου Πνεύματος έμαθαν όλες τές γλώσσες τού κόσμου, οι οποίοι μολονότι όπου καί άν εύρισκαν εναντιότητες, καί οι βασιλείς καί οι τύραννοι τούς κατέτρεχαν, δέν ημπόρεσε κανένας νά τούς κάμη τίποτα. Αυτοί εστερέωσαν τήν πίστη.

Οι παλαιοί Έλληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις τήν διχόνοια καί ετρώγονταν μεταξύ τους καί έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι καί τούς υπόταξαν. Ύστερα ήρθαν καί οι μουσουλμάνοι καί έκαμαν ό,τι ημπορούσαν διά ν' αλλάξη ο λαός τήν πίστιν του. Έκοψαν γλώσσες εις πολλούς ανθρώπους, αλλ' εστάθη αδύνατο νά τό κατορθώσουν. Τόν ένα έκοπταν, ο άλλος τό Σταυρό του έκαμε. Σάν είδε τούτο ο σουλτάνος, διόρισε έναν βιτσερέ (αντιβασιλέα), έναν πατριάρχη καί τού έδωσε τήν εξουσία τής εκκλησίας. Αυτός καί ο λοιπός κλήρος έκαμαν ό,τι τούς έλεγε ο σουλτάνος. Ύστερον έγιναν οι κοτζαμπασήδες εις όλα τά μέρη. Η τρίτη τάξις, οι έμποροι καί οι προκομμένοι, τό καλλίτερο μέρος τών πολιτών, μή υποφέροντες τόν ζυγόν έφευγαν καί οι γραμματισμένοι επήραν τά βιβλία καί έφυγαν από τήν Ελλάδα, τήν πατρίδα των, καί έτσι έμεινε ο λαός, όστις στερημένος από τά μέσα τής προκοπής, εκατάντησεν εις αθλίαν κατάσταση καί αυτή αύξαινε καθ' ημέρα χειρότερα· διότι άν ευρίσκετο μεταξύ τού λαού κανείς μέ ολίγην μάθηση τόν ελάμβανε ο κλήρος, όστις έχαιρε προνόμια, ή εσύρετο από τόν έμπορον τής Ευρώπης ως βοηθός του ή εγίνετο γραμματικός τού προεστού. Καί μερικοί μήν υποφέροντες τήν τυραννίαν τού Τούρκου καί βλέποντες τές δόξες καί τές ηδονές οπού απελάμβανον αυτοί, άφηναν τήν πίστη τους καί εγίνοντο μουσουλμάνοι. Καί τοιουτοτρόπως κάθε ημέρα ο λαός ελίγνευε καί επτώχαινε.

Εις αυτήν τήν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί από τούς φυγάδες γραμματισμένους εμετέφραζαν καί έστελναν εις τήν Ελλάδα βιβλία. Καί εις αυτούς πρέπει νά χρεωστούμεν ευγνωμοσύνη, διότι ευθύς οπού κανένας άνθρωπος από τό λαό εμάνθανεν τά κοινά γράμματα, εδιάβαζεν αυτά τά βιβλία καί έβλεπε ποίους είχαμε προγόνους, τί έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης καί άλλοι πολλοί παλαιοί μας, καί εβλέπαμε καί εις ποίαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε. Όθεν μάς ήλθεν εις τόν νού νά τούς μιμηθούμε καί νά γίνομε ευτυχέστεροι καί έτσι έγινε καί επροόδευσεν η Εταιρεία.

Όταν αποφασίσαμεν νά κάμομε τήν επανάσταση, δέν εσυλλογιστήκαμε ούτε πόσοι είμαστε, ούτε πώς δέν έχομεν άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τά κάστρα καί τάς πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μάς είπε, πού πάτε εδώ νά πολεμήσετε μέ σιτοκάραβα βατσέλα. Αλλά ως μία βροχή έπεσεν εις όλους η επιθυμία τής ελευθερίας μας καί όλοι, καί οι κληρικοί καί οι προεστοί καί οι καπεταναίοι καί οι πεπαιδευμένοι καί οι έμποροι, μικροί καί μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμεν εις αυτό το σκοπό καί εκάμαμε τήν επανάσταση.

Εις τόν πρώτο χρόνον τής Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοιαν καί όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τόν πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, τό παιδί του εκουβαλούσε ψωμί καί μπαρουτόβολα εις τό στρατόπεδον καί εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμεν κυριεύσει καί τήν Θεσσαλίαν καί τήν Μακεδονίαν καί ίσως εφθάναμεν καί έως τήν Κωνσταντινούπολιν. Τόσο τρομάξαμε τούς Τούρκους, οπού άκουγαν Έλληνα καί έφευγαν χίλια μίλια μακρά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός καί ένα καράβι μίαν αρμάδα. Αλλά δέν εβάσταξεν. Ήλθαν μερικοί καί ηθέλησαν νά γενούν μπαρμπέρηδες εις τού κασίδη τό κεφάλι. Μάς πονούσε τό μπαρμπέρισμά τους μά τί νά κάνομε; Είχαμε καί αυτουνών ανάγκη. Από τότε ήρχισεν η διχόνοια καί εχάθη η πρώτη προθυμία καί ομόνοια. Καί όταν έλεγες τόν Κώστα νά δώση χρήματα διά τάς ανάγκας τού έθνους, ή νά πάη εις τόν πόλεμο, τούτος επρόβαλε τόν Γιάννη. Και μ' αυτόν τόν τρόπο κανείς δέν ήθελε νά συνδράμη, μήτε νά πολεμήση. Καί τούτο εγίνετο επειδή δέν είχαμε έναν αρχηγό καί μίαν κεφαλή. Αλλά ένας έμπαινε πρόεδρος έξι μήνες, εσηκώνετο ο άλλος καί τόν έριχνε καί εκάθετο αυτός άλλους τόσους, καί έτσι ο ένας ήθελε τούτο κι ο άλλος τό άλλο. Ίσως όλοι ηθέλαμε τό καλό, πλήν καθένας κατά τή γνώμη του.

Όταν προστάζουνε πολλοί, ποτέ το σπίτι δέν κτίζεται ούτε τελειώνει. Ο ένας λέγει ότι η πόρτα πρέπει νά βλέπη εις τό ανατολικό μέρος, ο άλλος εις τό αντικρυνό καί ο άλλος εις τόν βορέα, σάν νά ήταν τό σπίτι εις τόν αραμπά καί νά γυρίζη καθώς λέγει ο καθένας. Μέ τούτον τόν τρόπο δέν κτίζεται ποτέ τό σπίτι, αλλά πρέπει νά είναι αρχιτέκτων, οπού νά προστάζη πώς θά γενή. Παρομοίως καί ημείς εχρειαζόμεθα έναν αρχηγό καί έναν αρχιτέκτονα, όστις νά προστάζη καί οι άλλοι νά υπακούουν καί νά ακολουθούν. Αλλά επειδή είμεθα εις τέτοια κατάσταση, εξαιτίας τής διχονοίας, μάς έπεσε η τουρκιά επάνω μας καί κοντέψαμε νά χαθούμε καί εις τούς στερνούς επτά χρόνους δέν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Πρέπει νά φυλάξετε τήν πίστη σας καί νά τήν στερεώσετε, διότι όταν επιάσαμε τά άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως καί έπειτα υπέρ Πατρίδος. Όλα τά έθνη τού κόσμου έχουν καί φυλάττουν μία θρησκεία. Καί αυτοί οι εβραίοι, οι οποίοι κατατρέχοντο καί μισούντο καί από όλα τά έθνη, μένουν σταθεροί εις τήν πίστιν τους. Νά μήν έχετε πολυτέλεια, νά μήν πηγαίνετε εις τούς καφενέδες καί εις τά μπιλιάρδα. Νά δοθήτε εις τάς σπουδάς σας καί καλλίτερα νά κοπιάσετε ολίγον, δύο καί τρείς χρόνους καί νά ζήσετε ελεύθεροι εις τό επίλοιπο τής ζωής σας, παρά νά περάσετε τεσσάρους πέντε χρόνους τή νεότητά σας καί νά μείνετε αγράμματοι. Νά ακούετε τάς συμβουλάς των διδασκάλων καί γεροντοτέρων.

Η προκοπή σας καί η μάθησή σας νά μή γενή σκεπάρνι μόνο διά τό άτομό σας, μά νά κοιτάζη τό καλό τής κοινότητος, καί μέσα εις τό καλό αυτό ευρίσκεται καί τό δικό σας. Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας τών περιστάσεων, έμεινα αγράμματος καί διά τούτο σάς ζητώ συγχώρεση διότι δέν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοί σας. Σάς είπα όσα ο ίδιος είδα, άκουσα καί εγνώρισα διά νά ωφεληθήτε από τά απερασμένα καί από τά κακά αποτελέσματα τής διχόνοιας, τήν οποίαν νά αποστρέφεσθε καί νά έχετε ομόνοια. Εμάς μή μάς τηράτε πιά. Τό έργο μας καί ο καιρός μας επέρασε. Καί αι ημέραι τής γενεάς, η οποία σάς άνοιξε τό δρόμο, θέλουν μετ' ολίγον περάσει. Τήν ημέρα τής ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα τού θανάτου μας, καθώς τήν ημέρα τών Αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθεί η νύκτα καί η αυριανή ημέρα. Εις εσάς μένει νά ισάσετε καί νά στολίσετε τόν τόπο οπού ημείς ελευθερώσαμε καί διά νά γίνη τούτο, πρέπει νά έχετε ως θεμέλια τής πολιτείας, τήν Ομόνοια, τήν Θρησκεία, τήν Πατρίδα καί τήν Φρόνιμον Ελευθερία.»

Λόγος Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στήν Πνύκα, 1838

Βιβλιογραφία

Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια, 1971
Φιλαδελφεύς Αλέξανδρος - 25 Μαρτίου 1821, 1900
Ελένη Κούκκου - Ιωάννης Καποδίστριας Ρωξάνδρα Στούρτζα
Ιστορία τού Αλή Πασά, 1896 Τρύφωνος Ευαγγελίδου
Σπύρος Μελάς, Τό Λιοντάρι τής Ηπείρου
Σπύρος Μελάς, Ματωμένα Ράσα
Σπύρος Μελάς, Ο Γέρος τού Μωριά
Επιτομή τής Ιστορίας τής Αναγεννηθείσης Ελλάδος, Αμβρόσιος Φραντζής 1839
Βίοι Παράλληλοι τών επί τής Αναγεννήσεως τής Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών Αναστ. Γούδα
Φωτάκου Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών
Γεωργίου Κηπιάδου Τών Κατά Τό 1821 Εν Τή Νήσω Κύπρω Τραγικών Σκηνών 1888
Απόστολου Δασκαλάκη - Η Μάνη καί η Οθωμανική Αυτοκρατορία 1453-1821
Απόστολου Δασκαλάκη - Η Έναρξις τού Αγώνος τής Ελευθερίας
Βιογραφία Αθανασίου Διάκου, Υπό Σπυρίδωνος Φόρτη 1874
Αθανάσης Διάκος - Αστραπόγιαννος υπό Αριστοτέλους Βαλαωρίτου 1867
Απομνημονεύματα Κωνσταντίνου Διαμαντοπούλου
Διονύσιος Κόκκινος - Η Ελληνική Επανάστασις
Ιστορικαί Αναμνήσεις υπό Νικολάου Δραγούμη, 1874
Επιστολαί Ιωάννου Καποδιστρίου Κυβερνήτου τής Ελλάδος
Επίτομος ιστορία τής ελληνικής επαναστάσεως υπό Γεωργίου Θεοφίλου 1860
Ευβοϊκά ή Ιστορία τής νήσου Ευβοίας υπό τού αρχιμανδρίτου Ναθαναήλ Ιωάννου, 1858
Απομνημονεύματα Φωτάκου 1858
Βίος τού Παπά Φλέσα, Φωτάκου 1868
Ηλία Φωτεινού, Οι άθλοι τής εν Μολδοβλαχία Ελληνικής Επαναστάσεως
Απομνημονεύματα Γερμανού Παλαιών Πατρών Μητροπολίτου
Αφήγησις τού γηραιού αγωνιστού Γκολέμη
Αναστάσιος Γούδας - Στερεοελλαδίτες πολέμαρχοι τού 1821
Τάσος Γριτσόπουλος - Ιστορικά Μελετήματα
Αλεξάνδρου Σούτσου - Η Τουρκομάχος Ελλάς
Έλλη Αλεξίου, Άπαντα Κολοκοτρώνη
Κολοκοτρώνη Ιωάννου (Γενναίου), Ελληνικά Υπομνήματα
Δημήτρης Καλλιέρης, Στό Δρόμο πρός τήν Εθνεγερσία 2006
Κωνσταντίνος Κανάρης - Ν. Μαραθώνιος 1835
Ιωάννης Καποδίστριας Ολίγα διά τόν άνδρα - Κωνσταντίνος Πλεύρης
Η Μάχη τής Αράχωβας υπό τόν Στρατάρχη Καραϊσκάκη Γεωργίου Χαρίτου
Αινιάν Δημήτριος (Έκδοσις Βλαχογιάννη 1903) - Γεώργιος Καραϊσκάκης
Γεώργιος Γαζής, Βιογραφία τών ηρώων Μάρκου Μπότσαρη καί Γεωργίου Καραϊσκάκη
Αλβανοί Αρβανίτες Έλληνες Σαράντου Καργάκου
Ανασκευή τών αναφερομένων περί τού στρατηγού Ανδρούτσου Κάρπος Παπαδοπούλος 1837
Φραγγίστα Επαμεινώνδα Βίος Κατσαντώνη
Φανέρωσις τού εξοχότατου χιλιάρχου καί ιππέος Λάμπρου Κατσώνη
Ο ήρως τού Αιγαίου Γεωργίου Τσοκόπουλου
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων τής Ελληνικής φυλής, 1846
Απομνημονεύματα τού Κολοκοτρώνη, Ρητά τού Κολοκοτρώνη, Εν Αθήναις Εστία 1901
Γιάννη Κορδάτου, Ιστορία τής Νεώτερης Ελλάδας
Κουμουνδουράκη - Τά Ιμπραημικά 1859
Γενική Ιστορία τής Ελληνικής Επαναστάσεως υπό Λάμπρου Κουτσονίκα
Διαφέροντα καί περίεργα τινά ιστορήματα Αλέξη Κουτσαλέξη
Γεώργιος Κρέμος, Μεγάλη Επανάσταση καί Παλιγγενεσία Ελλήνων
Γεώργιος Κρέμος, Ανάλεκτα υπέρ τώ ηρώϊ Αθανασίω Διάκω
Απομνημονεύματα Αλεξάνδρου Κριεζή
Κριτοβουλίδου Ζαμπελίου Ιστορία τών Επαναστάσεων τής Κρήτης
Τάκη Λάππα - Κανάρης
Τάκη Λάππα - Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί
Τάκη Λάππα - Οι μπουρλοτιέρηδες τού 21
Τάκη Λάππα - Ο ήρωας τής Αλαμάνας
Τάκη Λάππα - Τό ναυτικό στήν επανάσταση
Τάκη Λάππα - Νικηταράς ο Τουρκοφάγος
Τάκη Λάππα - Μεσολόγγι
Τάκη Λάππα - Αράχωβα
Αγαπητός Αγαπητός, Εν Πάτραις 1877, Οι Ένδοξοι Έλληνες τού 1821
Δημήτρης Φωτιάδης - Επανάσταση τού 21
Απομνημονεύματα Στρατηγού Μακρυγιάννη
Παναγιώτου Αργυροπούλου, Παπαφλέσσας, Εν Καλάμαις 1912
Δημητρίου Αλεξανδράκου - Ιστορία τής Μάνης, Εν Αθήναις 1892
Μαντώ Μαυρογένους - Αθηνάς Ταρσούλη
Οι Μαυρομιχάλαι
Οι Μεσολογγίται - Κωνσταντίνου Στασινοπούλου, Αθήναι 1926
Ενθυμήματα Στρατιωτικά Κασομούλη
Απομνημονεύματα Δεληγιάννη
Απομνημονεύματα Γενναίου Κολοκοτρώνη
Απομνημονεύματα Σπυρομίλιου
Αρτεμίου Μίχου - Δεύτερη Πολιορκία Μεσολογγίου
Έξοδος Μεσολογγίου - Ευάγγελος Παντελίδης
Αντώνιος Σαχίνης - Βιογραφία Ανδρέου Μιαούλη, 1882
Παπαμιχαλόπουλου - Άλωσις Μονεμβασιάς, 1874
Θωμάς Μπλιάτκας - Ολοκαύτωμα Νάουσας
Καταστροφή τής Ναούσης υπό Φιλιππίδου, 1881
Ναυτικά υπό Αναστασίου Ορλάνδου, 1869
Υπόμνημα Νήσου Ψαρών υπό Κωνσταντίνου Νικοδήμου, 1862
Απομνημονεύματα Σπηλιάδου
Ιστορικά Ελληνικής Παλιγγενεσίας υπό Μιχαήλ Οικονόμου, Εν Αθήναις 1873
Γεώργιος Κολοβός - Ολοκαύτωμα τής Κάσου
Πεθαίνοντας στόν Βόσπορο - Καρκαλέτσης Σταύρος
Παπαδιαμαντόπουλος, Κανακάρης, Ρούφος υπό Κωνσταντίνου Ρουνίου
Παπαδόπουλος, Κάρπος - Ανασκευή τών αναφερομένων περί τού στρατηγού Οδυσσέως
Γεώργιος Καραϊσκάκης υπό Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου, 1867
Παπάζογλου - Η Θεσσαλονίκη κατά τό Μάιο τού 1821
Απομνημονεύματα Περραιβού
Ιστορία Σουλίου - Χριστόφορος Περραιβός
Οι Φιλέλληνες τού 1821 - Μπάμπη Άννινου
Δοκίμιον Ιστορικόν Περί τής Ελληνικής Επαναστάσεως παρά Ιωάννου Φιλήμωνος
Πολιτική Ιστορία τής Ελληνικής Επαναστάσεως - Τάκη Πιπινέλη
Ημερούσια συμβάντα τής αλώσεως τών Ψαρρών υπό τού ιερέως Μικέ Δούκα
Ο στρατηγός Ράγκος - Ιωάννου Ράγκου 1891
Βιογραφία Ρήγα Φεραίου συγγραφείσα υπό Γεωργίου Θεοφίλου 1896
Γεωργίου Σαχτούρη Ιστορικά Ημερολόγια τού Ναυτικού Αγώνος
Διονυσίου Σουρμελή Ιστορία τών Αθηνών 1853
Διονυσίου Σουρμελή Κατάστασις τής Πόλης τών Αθηνών κατά τήν Τουρκοκρατία
Απομνημονεύματα Στέφανου Στεφανόπουλου
Αναγνώστης Στριφτόμπολας - Γεωργίου Στριφτόμπολα
Συνοπτική ιστορία τών υπέρ τής Ελευθερίας γενομένων ναυμαχιών - Μιαούλης, Αντώνιος
Συνοπτική Ιστορία τών τριών ναυτικών νήσων Ύδρας Πετσών καί Ψαρών συγγραφείσα υπό Πέτρου Ομηρίδου
Τά κατά τήν αναγέννησιν τής Ελλάδος - Ανδρέου Μάμουκα
Τά Κατά Βαρνακιώτην υπό Κάρπου Παπαδοπούλου, Εν Μεσολογγίω 1861
Τά Σπετσιωτικά υπό Αναργύρου Χατζηανάργυρου, Αθήνησι 1861
Τά ηρωϊκά θαύματα τών Σουλιωτών καί Σουλιωτιδών υπό Σαλαπάντα
Σπυρίδων Τρικούπης - Ελληνική Επανάστασις
Διηγήσεις εκ τής Ελληνικής Ιστορίας υπό Γεωργίου Τσαγρή
Βίος Παππανικολή εκ Ψαρών υπό Γεωργίου Παπασδώτου, Εν Ερμουπόλει 1865
Γιάννη Βλαχογιάννη Κλέφτες τού Μοριά, 1935
Χρήστου Βυζαντίου - Ο Τακτικός Στρατός
Χιακόν Αρχείον Ιωάννου Βλαχογιάννη, 1924
Άσματα Δημοτικά τής Ελλάδος Εκδοθέντα υπό Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου Λευκαδίου 1852
Οι Τριφύλιοι (Αρκαδινοί) στόν Αγώνα τού 21- Στάθης Παρασκευόπουλος Διδάσκαλος
Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους - Εκδοτική Αθηνών
Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους - Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος
Σαράντος Καργάκος - Η Ιστορία από τήν σκοπιά τών Τούρκων
Γεωργίου Κριεζή - Ιστορία τής Νήσου Ύδρας
Προεπαναστατική Ελλάδα καί οσμανικό κράτος - Νεοκλής Σαρρής
Τουρκοκρατούμενη Ελλάς Κωνσταντίνου Σάθα, Αθήνησι 1869
Η κατά τόν ΙΖ' Αιώνα Επανάστασις τής Ελληνικής Φυλής Κωνσταντίνου Σάθα, 1865
Ιστορία τού Νέου Ελληνισμού - Απόστολος Βακαλόπουλος
Άπαντα γιά τόν Καραϊσκάκη - Εκδόσεις Μέρμηγκα
Ζαφειρόπουλος Ιωσήφ Αρχιερείς καί προύχοντες στή φυλακή τής Τρίπολης κατά τό 1821
Γ. Λάϊου, Ανέκδοτες επιστολές καί έγγραφα τού 1821
Μαυρόλυκοι (Τουρκοκρατία), Πετσάλης Διομήδης
Ελληνικός όρθρος: Τό χρονικό τού μεγάλου σηκωμού, Πετσάλης Διομήδης
Περάνθης Μιχαήλ - Ο Δαίμονας (Η ζωή τού Οδυσσέα Ανδρούτσου)
Περάνθης Μιχαήλ - Σουλιώτες
Ελληνικά Χρονικά, Ιάκωβος Μάγερ Μεσολόγγι


Blaquiere Edward Narrative of a second visit to Greece, 1825
Briefe eines Augenzeugen der griechische Revolution, Kantakuzenos
Chateaubriand, Itineraire de Paris a Jerusalem 1811
Codrington Edward, Memoir of the Life of the Admiral
Comstock John, History of the Greek revolution
Der Hellenen Freiheitskampf im Jahre 1822, Kampfgenossen des Generals Grafen von Normann
Deutsche Philhellenen in Griechenland 1821-1822, ed. Karl Dieterich, Hamburg, 1929
Finlay George, History of the Greek revolution
Forbin Voyage dans le Levant
Gamba Pietro, A narrative of Lord Byron's last journey to Greece, 1825
GevinusAufstand und wiedergeburt von Griechenland
Gordon Thomas, History of the Greek revolution
Graviere, La station de Levant
Green, Sketches of the war in Greece
Howe Samuel Gridley, An historical sketch of the Greek revolution
Jourdain Memoires historiques et militaires, Paris 1828
La catastrofe di Mesolongi, Napoli 1830
Les femmes Grecques aux dames Francaise, Recit de leurs malheurs, Bruxelles 1827
Miller Jonathan, The Condition of Greece in 1827 and 1828
Millingen Julius, Memoirs of the Affairs in Greece, London 1831
Mittheilungen aus der Geschichte und Dichtung der Neu Griechen, 1825
Narrative of a journey in the Morea, by Sir William Gell, London 1825
Pieri Mario Storia del Risorgimento della Grecia, Milano 1858
Pouqueville, Histoire de la Regeneration de la Grece
Pouqueville, Voyage de la Grece
Pradt L' intervention armee pour la pacification de la Grece, Paris 1828
Prokesch Osten, Geschichte des Abfalls der Griechen, Wien 1867
Raffenel, Histoire des evenements de la Grece
Raybaud Maxime, Memoirs sur la Grece, Paris 1824
Stanhope Leicester, Greece in 1823 and 1824
Swan Charles, Journal of a Voyage up the Mediterranean, London 1826
The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression. by David Brewer
Voyage du sieur Paul Lucas, fait par ordre du roy dans la Grece, 1712

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής
Φιλική Εταιρεία
Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792 - 1828)
Μολδοβλαχία
Γιωργάκης Ολύμπιος
Σφαγές στήν Κωνσταντινούπολη
Γρηγόριος Δικαίος - Παπαφλέσσας
Μάρτιος 1821
Μοριάς - Έκρηξη Επανάστασης
Καλαμάτα - Καρύταινα
Πάτρα - Επανάσταση καί σφαγές
Αναδρομή στήν Κλεφτουριά - Κολοκοτρωνέϊκο
Γέρος τού Μοριά - Η ζωή του
Λεβίδι - Θάνατος τού Στριφτόμπολα
Η μάχη στό Βαλτέτσι (12 Μαΐου 1821)
Ρούμελη καί αρματολίκια
Έναρξη τής Επανάστασης στή Φωκίδα
Λιβαδειά - Ξεσηκωμός
Αθανάσιος Διάκος - Η ζωή του
Επανάσταση στήν Αττική
Η μάχη τής Αλαμάνας (23 Απριλίου 1821)
Άνθιμος Γαζής - Επανάσταση στό Πήλιο
Επανάσταση στή Μακεδονία
Επανάσταση στήν Εύβοια
Δυτική Στερεά - Έναρξη τού Αγώνα
Κεράσοβο Ευρυτανίας (10 Μαϊου 1821)
Ανδρίτσος, ο πατέρας τού Οδυσσέα
Oδυσσεύς Aνδρούτσος
Χάνι τής Γραβιάς (18 Μαΐου 1821)
Ο Αγώνας στή θάλασσα - Ψαρά
Σπέτσες
Ύδρα
Τό Ναυτικό στήν επανάσταση - Ναύαρχος Ιάκωβος Τομπάζης
Πυρπόληση δίκροτου στήν Ερεσό από τόν Παπανικολή (27 Μαΐου 1821)
Έπαχτος - Αποτυχία τού μπουρλοτιέρη Παξινού
Σάμος - Λυκούργος Λογοθέτης
Μπουμπουλίνα
Πολιορκία τού Ναυπλίου
Μάχη τού Ξεριά στό Άργος (25 Aπριλίου 1821)
Άλωση Μονεμβασιάς (23 Ιουλίου 1821)
Άλωση Νεοκάστρου (7 Αυγούστου 1821)
Προεπαναστατική Κρήτη
Δασκαλογιάννης
Επανάσταση στήν Κρήτη
Εισβολή τών Τούρκων στά Σφακιά
Μάχη στά Δολιανά (18 Μαΐου 1821)
Συνέλευση τών Καλτεζών
Άφιξη τού Δημητρίου Υψηλάντου
Πολιτική Κατάστασις κατά τό πρώτο έτος τής Επαναστάσεως
Μάχη τού Λάλα (13 Ιουνίου 1821)
Καταστροφή τού Γαλαξειδίου (23 Σεπτεμβρίου 1821)
Πολιορκία τής Τριπολιτσάς
Μάχη τής Γράνας
Πτώση τής Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821)
Σούλι
Αλή πασάς καί Σούλι
Τό Σούλι έπεσε
Σούλι καί Επανάσταση
Μάχη τής Άρτας (13 Νοεμβρίου 1821)
Ανατολική Στερεά Ελλάδα
Μάχη στά Βρυσάκια
Μάχη στά Βασιλικά - Φοντάνα (25 Αυγούστου 1821)
Καταστροφή τής Κασσάνδρας (30 Οκτωβρίου 1821)
Πολιτικοί: Η κατάρα τού τόπου
Παράδοση τού Ακροκόρινθου (14 Ιανουαρίου 1822)
Θάνατος Ηλία Μαυρομιχάλη (12 Ιανουαρίου 1822)
Τό τέλος τού Αλή πασά
Οι Σουλιώτες νικούν τόν Χουρσίτ (Ιούνιος 1822)
Μάχη τού Πέτα (4 Ιουλίου 1822)
Μάχες στήν Πάτρα (1822)
Θάνατος τού Βαλέστ στήν Κρήτη (14 Απριλίου 1822)
Ολοκαύτωμα τής Νάουσας (13 Απριλίου 1822)
Οδυσσέας καί Άρειος Πάγος
Παράδοση τής Ακροπόλεως στούς Έλληνες (10 Ιουνίου 1822)
Πολιτική τών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων
Κάθοδος τού Δράμαλη πασά
Καταστροφή τού Δράμαλη (Δερβενάκια)
Πτώσις τού Ναυπλίου (30 Νοεμβρίου 1822)
Μαύρα Λιθάρια Κορινθίας (5 Ιανουαρίου 1823)
Πρώτη πολιορκία Μεσολογγίου (1822)
Νίκη τών Ελλήνων στό Σοβολάκο (Άγιο Βλάση)
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Φιλέλληνες
Καπάκια τού Ανδρούτσου
Ναυτικός Αγώνας (1822)
Ναυμαχία τών Πατρών (20 Φεβρουαρίου 1822)
Ανδρέας Μιαούλης (1769 - 1835)
Ολοκαύτωμα τής Σαμοθράκης
Σφαγή τής Χίου (30 Μαρτίου 1822)
Ανατίναξη τής τουρκικής ναυαρχίδας
Κωνσταντίνος Κανάρης ο μπουρλοτιέρης (1795 - 1877)
Ναυμαχία τών Σπετσών (8 Σεπτεμβρίου 1822)
Μαντώ Μαυρογένους (1796-1840)
Τένεδος, πυρπόληση τουρκικού δίκροτου
Δόμνα Βισβίζη (1784 - 1850)
Τρίτο Έτος τής Ελευθερίας
Δεύτερη Εθνοσυνέλευση στό Άστρος (Απρίλιος 1823)
Τουρκικές επιχειρήσεις (1823)
Ήττες τών Ελλήνων στή Στερεά, τήν Εύβοια καί τή Θεσσαλία
Κρήτη (1823)
Η άποψη τής Τουρκίας
Εκστρατεία τού Μουσταή πασά τής Σκόδρας
Θάνατος τού Μάρκου Μπότσαρη (9 Αυγούστου 1823)
Η μάχη τής Καλιακούδας (28 - 29 Αυγούστου 1823)
Πολιτικές αντιθέσεις στήν Πελοπόννησο (1823)
Άφιξις Βύρωνος εις Μεσολόγγιον (Δεκέμβριος 1823)
Η δίκη τού Καραϊσκάκη
Θάνατος τού λόρδου Βύρωνα (19 Απριλίου 1824)
Εμφύλιος πόλεμος (1824)
Φόνος τού Πάνου Κολοκοτρώνη (13 Νοεμβρίου 1824)
Υποταγή τής Κρήτης (1824)
Ολοκαύτωμα τής Κάσου (7 Ιουνίου 1824)
Καταστροφή τών Ψαρών (21 Ιουνίου 1824)
Μάχες στή Στερεά Ελλάδα(1824)
Ο ελληνικός στόλος υπερασπίζεται τή Σάμο (Ναυμαχία Μυκάλης)
Ναυμαχία τού Γέροντα (29 Αυγούστου 1824)
Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στήν Πελοπόννησο ( 1825)
Ήττα στό Κρεμμύδι (7 Απριλίου 1825)
Ήττα στή Σφακτηρία (26 Απριλίου 1825)
Πτώση τού Νεόκαστρου Πύλου (11 Μαΐου 1825)
Δολοφονία Οδυσσέως Ανδρούτσου (5 Ιουνίου 1825)
Ναυμαχία τού Καφηρέα (20 Μαΐου 1825)
Ο Κανάρης στήν Αλεξάνδρεια
Θάνατος Μπουμπουλίνας
Μανιάκι (20 Μαΐου 1825)
Ο Κολοκοτρώνης αναλαμβάνει δράση (Μάχη τής Δραμπάλας)
Μάχη τών Μύλων Ναυπλίου (13 Ιουνίου 1825)
Μάχη τών Τρικόρφων (23 Ιουνίου 1825)
Ο Ιμπραήμ καίει τόν Μοριά
Αίτηση γιά αγγλική προστασία
Καταστροφή τής Γαστούνης
Έναρξη δεύτερης πολιορκίας τού Μεσολογγίου
Καταστροφή τής Ανατολικής Στερεάς (1825)
Εποποιία τού Μεσολογγίου
Έξοδος Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826)
Γ' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου
Γεγονότα στό εξωτερικό (1826)
Ο Καραϊσκάκης αρχιστράτηγος τής Ρούμελης
Άλωση τών Αθηνών (3 Αυγούστου 1826)
Μάχη τού Χαϊδαρίου (6 - 8 Αυγούστου 1826)
Πολιορκία τής Ακρόπολης (1826 - 1827)
Ο Ιμπραήμ δηώνει τήν Πελοπόννησο (Απρίλιος 1826)
Μάχη Βέργας καί Διρού (1826)
Μάχη τού Πολυάραβου (26 Αυγούστου 1826)
Τά Ιβραημικά, Έπος Ιστορικόν υπό Δ. Κουμουνδουράκη, 1859
Κλεφτοπόλεμος κατά τού Ιμπραήμ
Εκστρατεία τού Καραϊσκάκη
Μάχη Αράχωβας (18 - 24 Νοεμβρίου 1826)
Μάχη Αραχώβης υπό Δημητρίου Αινιάνος
Μάχη στό Τουρκοχώρι Ελάτειας (7 Δεκεμβρίου 1826)
Μάχη στό Δίστομο (17 Ιανουαρίου 1827)
Γ' Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας (1827)
Γενοκτονία στήν Πελοπόννησο
Οι προσκυνημένοι
Μάχη στό Μέγα Σπήλαιο (24 Ιουνίου 1827)
Μάχη Καματερού (27 Ιανουαρίου 1827)
Μάχη Καστέλλας (30 Ιανουαρίου 1827)
Καραϊσκάκης εναντίον Κιουταχή (1827)
Θάνατος Καραϊσκάκη (23 Απριλίου 1827)
Μάχη Ανάλατου (24 Απριλίου 1827)
Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827)
Ναυμαχία Ναβαρίνου (8/20 Οκτωβρίου 1827)
Στρατιωτικές επιχειρήσεις (1828)
Ιωάννης Καποδίστριας
Άφιξη τού Κυβερνήτη στήν Ελλάδα (6 Ιανουαρίου 1828)
Τελευταίες στρατιωτικές επιχειρήσεις (1829)
Η Ελλάς ανεξάρτητο κράτος
Επίλογος
Βιβλιογραφία

------------------ Youtube channel -------------- Books and movies -------------- www.agiasofia.com -----------------