Λέξεις με δύο -ρρ-.

Πηγή: Ορθογραφία και ορθοέπεια

https://www.facebook.com/orthografiakaiorthoepeia/posts/1788324671197281/

Κατά τη σύνθεση είτε με αχώριστα μόρια είτε με συνδυασμό λέξεων, όταν το β΄συνθετικό αρχίζει από -ρ-, παρατηρείται σε μερικές περιπτώσεις διπλασιασμός του. Πιο συγκεκριμένα, το -ρ - αυτό διπλασιάζεται εφόσον ισχύουν ταυτοχρόνως :

α. Η καταληκτική συλλαβή του α΄ συνθετικού να περιέχει τα φωνήεντα ε, ο ή σχεδόν πάντα τα α, ι, υ. Τέτοια πρώτα συνθετικά είναι οι προθέσεις της Νέας Ελληνικής κατά, μετά, παρά, από, αντί, ή της Αρχαίας Ελληνικής διά, επί, περί, ή το επίθετο ίσος, τα λόγια αχώριστα μόρια αμφί-, ομο-, και τα λαικά α-, ανα-.

β. Το β΄ συνθετικό είναι λέξη που προέρχεται από την Αρχαία Ελληνική και άρχιζε από - ρ-. Οι πιο συνηθισμένες λέξεις είναι οι εξής:
ρέω ( -ροή, - ροια)

ρήγνυμι (-ραγία, - ραγής, - ρήξη)

ρέπω ( - ροπος, - ροπία, - ροπή)

ρητός ( - ρήση)

ρυθμός ( - ρυθμίζω, - ρύθμιση)

ρίπτω ( - ρίψη)

ροφώ ( - ρόφηση)

ράπτω ( - ράφος, - ραφία)

ρώννυμι ( - ρώστος, - ρωνω, - ρωση)

Για παράδειγμα:

Σύνθεση με πρόθεση ( και ίσος, αμφί, α-, ανα-)

α + -ραγής ( ρήγνυμι) = αρραγής

α + ρώννυμι = άρρωστος

ανά + ριπίζω = αναρρίπιση

αντί + ροπή = αντίρροπος

από + ρυθμός = απορρυθμίζω, απορρύθμιση

από + ροφώ = απορροφώ

από + ρέω = απορρέω, απόρροια

διά + ρήξη ( ρήγνυμι ) = διάρρηξη

επί + ρήμα = επίρρημα

κατά + ρέω = καταρρέω

μετά + ρυθμός = μεταρρυθμίζω

παρά + ρίζα = παράρριζα

περί + ρέω = περιρρέω ( στη φράση περιρρέουσα ατμόσφαιρα)

ίσος + ρέπω = ισόρροπος

αμφί + ρέπω = αμφιρρέπω

ομό + ρυθμός = ομόρρυθμος

ομό + ρίζα = ομόρριζο.

Σύνθεση με συνδυασμό λέξεων:

οξύ + ρύγχος = οξύρρυγχος

(-έτερος) + ρυθμός = ετερόρρυθμος

πλατύ + ρις ( ρινός) = πλατύρρινος

αίμα + - ραγία ( < ρήγνυμι) = αιμορραγία

αίμα + ροΐς = αιμορροΐδα

μηχανή + ράφος (< ράπτω) = μηχανορράφος

ύδωρ + ροή = υδρορροή

άκρο + ρίζα = ακρόρριζο

Επίσης το -ρ - διπλασιάζεται στη σύνθεση με τα εν -, συν-, παν-, και πάλιν-. όπου στην περίπτωση αυτή έχουμε αφομοίωση του τελικού -ν- με το αρχικό - ρ- της επόμενης λέξης:

εν + ρις (ρινός) = έρρινος

συν + ρέω = συρρέω

συν + ράπτω = συρράπτω

συν + ρίζα = σύρριζα

παν + ρήση= παρρησία

πάλιν + ρέω = παλίρροια

Τέλος γράφονται με δύο ρ οι λέξεις οι κληρονομημένες από την αρχαιότητα λέξεις:

θάρρος (θαρραλέος, θαρρετός, θαρρώ, ενθαρρύνω, ενθάρρυνση, ενθαρρυντικός)

αρραβώνας (αρραβωνιάζω, αρραβωνιαστικός. -ιά)

άρρεν (αρρενωπός, αρρενογονία)

πυρρός =κοκκινωπός, πυρρότριχος, πυρρίχιος= είδος αρχαίου χορού

ορρωδώ =κάνω πίσω, διστάζω

καθώς και τα κύρια ονόματα:

Πύρρος

Σέρρες

Τυρρηνία

Δυρράχιο

Δε διπλασιάζεται το -ρ-:

α.Στις λέξεις που είναι σύνθετες με το επίρρημα ξανά και το αχώριστο μόριο ξε-:

ξαναρίχνω

ξεριζώνω

β. Στους ρηματικούς τύπους των παρελθοντικών χρόνων που έχουν πάρει αύξηση:

έριξα

έραψα

Διπλασιάζεται όμως το - ρ- στους παρελθοντικούς χρόνους των ρημάτων που ανάγονται στην Αρχαία Ελληνική:

ερρίφθη ( στην παγιωμένη έκφραση ο κύβος ερρίφθη)

έρρεα

γ. Όταν η λήγουσα του η α΄ συνθετικού περιέχει ένα από τα φωνήεντα η, ω ή τις διφθόγγους αι, ει, οι, ή τα αυ, ευ ( τα οποία εξάλλου φωνολογικά είναι σύμφωνα) :

αείροος (αυτός που ρέει πάντα)

εύρωστος

εύρυθμος

δ, Όταν στη θέση του β΄συνθετικού είναι λέξεις που μεταπλάστηκαν σε νεότερες περιόδους π.χ.

ρίχνω από το ρίπτω

ρέμα από το ρεύμα< ρέω, βαθύρεμα

ράβω από το ράπτω κ.ά.

ή λέξεις που σήμερα αρχίζουν από - ρ- αλλά στο παρελθόν άρχιζαν από άλλο γράμμα π.χ.

ρωτώ < ερωτώ, αναρωτιέμαι

ρύζι < όρυζα, σπανακόρυζο

ε. Όταν το β΄συνθετικό είναι ξενική λέξη ή έχουμε περίπτωση αντιδανείου:

αντιρεαλιστής

ωτορινολαρυγγολόγος