Σχολικό εγχειρίδιο (σελ. 88)

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2244/Archaia-Elliniki-Glossa_A-Gymnasiou_html-empl/index11.html

Αναλυτικότερα στοιχεία για κάθε όρο: 

Υποκείμενο (Υρ)

1. Το υποκείμενο μιας πρότασης βρίσκεται με την ερώτηση,

 «ποιος / ποια / ποιο / ποιοι / ποιες / ποια  + ρήμα».

Ἀλέξανδρος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε.

2. Ως υποκείμενο μιας πρότασης είναι δυνατόν να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, επίθετα, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις κ.ά.

3. Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο της πρότασης (όταν αυτό είναι πτωτικό) στο πρόσωπο και στον αριθμό. Εξαίρεση αποτελεί η αττική σύνταξη, που χαρακτηρίζει κυρίως την ιωνική-αττική διάλεκτο. Όταν το υποκείμενο της πρότασης είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, το ρήμα τίθεται στο γ΄ ενικό αντί του γ΄ πληθυντικού, π.χ.

 τὰ παιδία παίζει 

αντί

 τὰ παιδία παίζουσιν 

Κατηγορούμενο (Κυρ)

1. Το κατηγορούμενο αποδίδει μία ιδιότητα στο υποκείμενο (ή στο αντικείμενο) με τη μεσολάβηση ενός συνδετικού ρήματος (εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι, διατελῶ, διάγω κ.ά.). Το εντοπίζουμε με την ερώτηση 

«τι (λογής) + ρήμα;».

Ἡ πόλις ἀνάστατος ἐγένετο.

2. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο. Ως κατηγορούμενο σε μια πρόταση είναι δυνατόν, επίσης, να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (κυρίως αναφορικές) κ.ά.

3. Το κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση, π.χ. 

Καὶ ἦν ἡ μάχη κρατερά.

Όταν είναι ουσιαστικό, συμφωνεί υποχρεωτικά στην πτώση και ενδεχομένως στον αριθμό και στο γένος, π.χ. 

Τὰ δὲ Κύθηρα νῆσός ἐστιν. 

Μερικές φορές τίθεται στο ουδέτερο γένος, π.χ. 

Καλὸν ἡ σωφροσύνη, ἀλλά ἐπίπονον, 

ή σε γενική (κατηγορηματική), π.χ. 

Ὁ θρόνος τοῦ μεγάλου βασιλέως χρυσοῦ ἦν.

Αντικείμενο (Αρ)

1. Με αντικείμενο συντάσσονται τα ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά ρήματα, όσα δηλαδή δε δηλώνουν απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί, αλλά και ότι η ενέργειά του μεταβαίνει σε ένα άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.

2. Το αντικείμενο βρίσκεται σε μία από τις πλάγιες πτώσεις (γεν., δοτ., αιτ.), ποτέ σε ονομαστική. Το εντοπίζουμε με την ερώτηση

 «ποιον / ποιαν / τι + ρήμα;».

Κλέαρχος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε.

3. Στα δίπτωτα ρήματα το δεύτερο αντικείμενο το εντοπίζουμε με την ερώτηση, 

«σε / με / για / από ποιον ή τι + ρήμα;».

Ἔπαυσαν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας: 

από τι ἔπαυσαν Τιμόθεον; → (από τη στρατηγία) τῆς στρατηγίας → αντικείμενο.

4. Μερικά ρήματα άλλες φορές λειτουργούν ως μεταβατικά και άλλοτε ως αμετάβατα. Συγκρίνετε, π.χ., στη ν.ε.:

Μη μου μιλάς! Σκέφτομαι… (αμετάβατη χρήση), 

αλλά: 

Ο παππούς σκεφτόταν πάντα με νοσταλγία το χωριό (μεταβατική χρήση).

Εμπεδώνουμε: διαδραστικό βιντεομαθηματάκι με την κ. Κ. Σάιτ:

https://content.e-me.edu.gr/wp-admin/admin-ajax.php?action=h5p_embed&id=1123189