ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ
"Ξ Ε Ν Ι Ο Σ  Κ Ρ Η Σ"
Η ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΜΑΝΩΛΗ ΧΕΤΖΟΓΙΑΝΝΑΚΗ
Αρχική σελίδα
Εισαγωγή
Ο ΤΟΠΟΣ ΜΟΥ
Κρήτη
Ηράκλειο. Ο τόπος που ζω
Το Ηράκλειο του χθες
Ο ¶γιος Καπετάνιος
Παιδαγωγική Ακαδημία
Κνωσός
Ανδριάντες και αγάλματα στο σύγχρονο Ηράκλειο
Ξενιάκος.Ο τόπος που γεννήθηκα
Εκκλησίες του χωριού μου
Έργανος
Το φαράγγι
Τοπωνύμια
Δίχταμος
ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μινωική Κρήτη
Η Μινωίτισσα
Ρωμαϊκή εποχή
Γόρτυνα
Α΄ Βυζαντινή περίοδος
Αραβοκρατία
Β΄ Βυζαντινή περίοδος
Ενετοκρατία
Τουρκοκρατία
1821-1898
Σύμβαση της Χαλέπας - Κρητική Πολιτεία (1877-1913)
Μικρασιατικός πόλεμος
ΝΕΕΣ ΚΛΑΖΟΜΕΝΕΣ- ΑΤΣΑΛΕΝΙΟ
Β΄ παγκόσμιος πόλεμος
Η Μάχη της Κρήτης
Κατοχή
Εθνική Αντίσταση
ΓΛΩΣΣΑ
Κρητική διάλεκτος
Λεξικό ντοπιολαλιάς
Ο Ερωτόκριτος
Ερωτόκριτος (συνέχεια)
Ερωτόκριτος(συνέχεια β)
Ερωτόκριτος (συνέχεια γ΄)
Αλφαβητάρια
ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Χριστούγεννα
Πρωτοχρονιά
Απόκριες
Έθιμα του Πάσχα
Χοροί
Μουσικά όργανα και οργανοπαίχτες
Λύρα
Βιολί
Λαούτο
Μαντολίνο
Χαμπιόλι
Σφυροχάμπιολο
ασκομαντούρα
Νανουρίσματα
Παλιά ποιήματα και τραγούδια
Κλήδονας
Μέτρα και σταθμά
Χαιρετισμοί-βλαστήμιες -ύβρεις
Φταρμός
Βεγγέρες
Η κρητική φορεσιά
Το κρητικό μαχαίρι
Παιχνίδια
Επαγγέλματα που χάθηκαν
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Διηγήματα
Ποιητικά φτερουγίσματα
Έμμετροι αποχαιρετισμοί
Θρησκευτικά ποιήματα
Παραμύθια
Θεατρικά-Λόγιος
Δημήτρης Λόγιος Α΄
Δημήτρης Λόγιος Β΄
Δημήτρης Λόγιος Γ΄
Δημήτρης Λόγιος Δ΄
Ο ΤΖΑΦΕΡ ΑΓΑΣ
Φυσικά
ΕΚΔΡΟΜΕΣ
Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους
Κι άλλοι όμορφοι τόποι
Σπήλαια
Μοναστήρια αντρικά
Γυναικείες Μονές
Εγκαλειμμένα μοναστήρια και μετόχια Ιερών Μονών
Νέες Ιερές Μονές και Ησυχαστήρια
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Διάφορες
Λουλούδια
ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ
Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Θηλαστικά
¶γρια πουλιά
Απειλούμενα είδη
ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΓΡΙΦΟΣ ΑΙΝΣΤΑΪΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΞΕΝΙΑΚΟΥ
ΟΜΙΛΙΕΣ
 

ΞΕΝΙΑΚΟΣ  ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ

Ο τόπος που γεννήθηκα

Στου Βιργιωμένου τα ριζά δεν ανεδιάζει τράκος

εκειά κονεύγει η φιλιά, δίχταμος και Ξενιάκος
       Κωστής Λαγουδιανάκης

Ο Ξενιάκος (κάτοικοι 158 το 2001) είναι χωριό της επαρχίας Πεδιάδας και έδρα ομώνυμου Δημοτικού διαμερίσματος του δήμου Βιάννου, στο Νομό Ηρακλείου. Βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Βιργιωμένο,της οροσειράς Δίκτης (υψ. 1.414 μ.) σε απόσταση 51 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα του Νομού και σε υψόμετρο 500μ. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία , την καλλιέργεια του δίκταμου και με την κτηνοτροφία.

 

 Εικόνες από το παλιό Ξενιάκο

 

 

 ΙΣΤΟΡΙΚΑ  ΣΤΟΙΧΕΙΑ



 Το πότε ακριβώς πρωτοκατοικήθηκε ο Ξενιάκος δεν μας είναι γνωστό. Σίγουρα πάντως κατοικούνταν στην Υστερομινωική περίοδο και αποτελούσε τμήμα της χώρας των Αρκάδων. Στο προαύλιο του ναού της Παναγίας βρέθηκε πλάκα από επιτύμβια στήλη που αναγράφει: «Παδάλας Διοκλεία τη γλυκυτάτη και αμέμπτω συζύγω ευνοίας χάριν». Αρχαιολογικά ευρήματα υπήρξαν και σε σπηλαιώδεις κοιλότητες ανατολικά του σημερινού χωριού στη θέση  Ντάμπαχη.       

     Όσο για το όνομα Ξενιάκος οι απόψεις διίστανται.

     Κάποιοι λένε ότι πήρε το όνομα αυτό από κάποιον ξένο που τον έλεγαν Ντάμπαχη ο οποίος κατοίκησε κατά την ενετοκρατία στην ομώνυμη θέση. Η άποψη αυτή δεν πρέπει να ευσταθεί όμως, διότι α) η τοποθεσία αυτή βρίσκεται ανατολικά του χωριού και μακράν του κέντρου του, όπου υπήρχε και πηγή νερού κάτω από θεόρατα πλατάνια και β) η θέση Ντάμπαχης παρέμεινε ακατοίκητη μέχρι και σήμερα. Ένα καφενείο-ταβέρνα που υπήρξε παλιότερα εκεί δημιουργήθηκε το πρώτο μισό του 20ου αιώνα από τον Ιωάννη Γ. Αντωνακάκη που έφερε και το πρώτο ραδιόφωνο. Ο ίδιος καλλιέργησε τον έρωντα (δίχταμο) εφαρμόζοντας ένα σύστημα αυτόματου ποτίσματος με ανακύκλωση του νερού.

     ¶λλη άποψη περί της ονομασίας του χωριού αναφέρεται στο ρήμα ξενίζω=φιλοξενώ, καθώς ήταν και είναι γνωστή η τάση των κατοίκων προς φιλοξενία.

     Προσωπικά πιστεύω περισσότερο στη δεύτερη. Η θεωρία μου είναι ότι το όνομα έρχεται από την αρχαιότητα και έχει σχέση τόσο με τους ξένους επισκέπτες (πρέσβεις, έμποροι, αγγελιοφόροι κ.ά.), όσο και με το προσωνύμιο του Διός «Ξένιος» που πιθανόν να λατρευόταν εκεί.

   Να αναφέρουμε εδώ ότι ο Ξένιος Ζευς ήταν μια ιδιότητα του Διός που έλυνε ένα πρόβλημα των αρχαίων Ελλήνων. Οι πολίτες σχετίζονταν τόσο με το δήμο τους όσο και με τους θεούς του δήμου. Υπήρξαν περιπτώσεις που πολίτες μιας πόλης δεν είχαν δικαίωμα να θυσιάσουν στο βωμό της ίδιας θεότητας σε άλλη πόλη. ¶μα όμως δεν έχεις σχέση με τους θεούς δεν μπορείς και να παραμείνεις. Το πρόβλημα λοιπόν ήταν: Με ποιο δικαίωμα οι επισκέπτες και ιδιαίτερα οι πρέσβεις θα παρέμεναν σε μια πόλη που δεν είχαν δικαίωμα, αφού δεν είχαν σχέση με τους θεούς της  πόλης; Λύση. Ο Ξένιος Ζευς, που μπορεί να έχει σχέση με τους ξένους που βρίσκονται στην πόλη. Οι επισκέπτες λοιπόν έχουν ένα θεό με τον οποίο σχετίζονται και άρα μπορούν να παραμείνουν. Υπεραπλουστεύοντας όλα αυτά εμείς οι νεώτεροι μιλήσαμε για «θεό της φιλοξενίας» και ο Ξενιάκος είχε και έχει παράδοση στη φιλοξενία. Και μη ξεχνάμε ότι σε όχι μακρινή απόσταση βρίσκονται τα «Ξενοτάφια», νεκροταφείο της αρχαίας Εργάνου.

     Νοτιοανατολικά του Ξενιάκου διακρίνονται ακόμη και σήμερα ερείπια τοίχων από κατεστραμμένα παλαιά σπίτια. Όπως μας λέει ο ιστοριογράφος του 1932 παπα-δάσκαλος Ηράκλειος Φραγκάκης φαίνεται να είναι λείψανα άλλου χωριού με το όνομα «Κορεσανός» που κατά την παράδοση αριθμούσε 80 άντρες του πολέμου  (δηλ. αξιοπόλεμους) και το οποίο ερημώθηκε από την επιδημία πανώλης του 1592, όπως και άλλο χωριό με το όνομα «Κοτοποδιανός» ανατολικά του γειτονικού οικισμού Κατωφύγι. Όπως εκεί διασώθηκε μόνο ο ναός αφιερωμένος στην Παναγία την Κοτοποδιανή,*  έτσι και εδώ στην αντίπερα όχθη του χειμάρρου υπήρχε ναΐδριο αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή ( βλέπε και ενότητα Εκκλησίες-Αγία Μαρίνα) που πιθανότατα υπήρξε και κοιμητηριακός ναός του οικισμού, δεδομένου ότι στον περιβάλλοντα χώρο (ιδιαίτερα στην παρακείμενη ιδιοκτησία Αλέξανδρου Λιπάκη) βρέθηκαν ενταφιασμένοι ανθρώπινοι σκελετοί που κάποιοι απΆ αυτούς ανήκαν σε νέους εκτιμώντας την οδοντοστοιχία τους. Ο οικισμός υδρευόταν μάλλον από την κοντινή πηγή «Γρα Βρύση» στην οποία το 1895 διανοίχτηκε τάφρος και τελειοποιήθηκε σε αρδευτικό κανάλι ή και από πηγάδια.

* (Κάποιοι μιλούν για Παναγία Κοντοποδιανή, επειδή δήθεν η εικόνα έφερε την Θεοτόκο με κοντά πόδια. Η εικόνα βεβαίως δεν υπάρχει, άρα δεν υπάρχει και τρόπος εξακρίβωσης αφού λείπουν και γραπτές μαρτυρίες. Πάντως η Παναγία εκεί θεωρούνταν (ακόμη και σήμερα) θαυματουργή και δεν τολμούσε κανείς στο ναό της να ορκιστεί ψέμματα. Αν λοιπόν ορκιζόταν κάποιος στην Παναγία την Κοτοποδιανή, απαλασσόταν από την υποψία του κατηγόρου του, σίγουρου όντος περί της αθωότητός του. ¶γνωστο γιατί γιορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου καθώς και την Δευτέρα του Πάσχα.).

 

    Το χωριό Ξενιάκος δεν αναφέρεται στις βενετικές απογραφές ούτε στις τουρκικές. Μόλις το 1881 αναφέρεται ότι είχε 156 Χριστιανούς κατοίκους.Επίσης, το 1881 έχουμε και την πρώτη αναφορά στο Κατωφύγι, το οποίο είχε 100 Χριστιανούς κατοίκους. Παρ' όλα αυτά ο Ξενιάκος υπήρχε τουλάχιστον από το 1670 και αναφέρεται απλά ως μετόχι της Εμπάρου.

Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 η Έμπαρος αναφέρεται με 280 άντρες για εργασία, 213 παιδιά, 15 γέρους και 531 γυναίκες, σύνολο (;) 939 άτομα. Είναι δυνατόν να μην αναφέρεται και στους πέριξ οικισμούς;

Επέρχεται η επιδημία πανούκλας του 1592 και στην τουρκική απογραφή του 1671 για φορολογική χρήση αναφέρεται η Έμπαρος μετά των μετοχίων και εξαιρουμένων ανηλίκων , γερόντων και κληρικών να διαθέτει χριστιανούς 54 πλούσιους, 81 μεσαίας  τάξης,  34 πτωχούς, δηλαδή 169 άτομα.

Ο Μ. Χουρμούζης Βυζάντιος αναφέρει το 1832 τον Ξενιάκο ως Μετόχι με 7 χριστιανικές οικογένειες και δύο εκκλησίες ενώ πριν το 1821 διέθετε 30 χριστιανικές οικογένειες, 7 οθωμανικές και δο εκκλησίες και το επάγγελμα αυτών ανθρακοποιοί.

Τα αντίστοιχα στοιχεία για την Έμπαρο είναι: πριν το 1821 , 5 χριστιανικές και 120 οθωμανικές με 16 εκκλησίες και 9 ελαιοτριβεία, ενώ  το 1832 είχε 4 χριστιανικές, 52 οθωμανικές οικογένειες, 1 εκκλησία, 1 τζαμί και 2 ελαιοτριβεία. 

     Ο Ξενιάκος ευρισκόμενος ανάμεσα σε δυο χείμαρρους τον Ψωράρη και τον Κουρκουζάνη ή Εργανιώτη που λειτουργούσαν ιδίως τους χειμερινούς μήνες ως φρουροί του και έχοντας το ύψωμα της εκκλησίας (Μουρί) ως προπύργιό του, δεν πατήθηκε κατά την Τουρκοκρατία. Αναφέρει σχετικά ο Ηράκλειος Φραγκάκης:

« Μόνον κατά την επανάστασιν του 1866 εισελθόντες ούτοι εις το χωρίον και προελάσαντες επεχείρησαν να εισχωρήσουν την εκκλησίαν. Ηκούσθη όμως εντός αυτής αλλόκοτος βοή ως βροντή υπόκωφος και οι Τούρκοι έντρομοι ετράπησαν εις φυγήν, ουδεμίαν ζημίαν προξενήσαντες ούτε εις την εκκλησίαν ούτε εις το χωρίον. Κατά την εισβολήν αυτήν εσφάγησαν εις την θέσιν Τσουρουκλάδα οι Ιωάννης Σωμαράκης και Κωνστ. Σωμαράκης (πατήρ και υιός) υπό των Τούρκων, κατά δε την θέσιν ποροφάραγκο εφονεύθη υφΆ ενός άραπος Τούρκου ο Νικόλαος Φραγκάκης.» (Βλέπε και ενότητα Εκκλησίες-Ι.Ν.Παναγίας)

      Οι κάτοικοί του Ξενάκου έλαβαν μέρος σ' όλες τις επαναστάσεις από την εποχή του Κρητικού πολέμου (1645-1669) ως την Ένωση (1913). Ο Αδάμ Αντ. Χετζάκης (παππούς του Εμμανουήλ Χετζάκη ή Αδαμάκη, γνωστός με το όνομα Χετζαδάμης) είχε ανακηρυχτεί από την Επαναστατική επιτροπή Πεδιάδας ως οπλαρχηγός περιφέρειας Εμπάρου. Ο Γεώργιος Αντωνακάκης, και Εμμανουήλ Περάκης, ήταν Ξενιακιανοί καπετάνιοι  ( αναγνωρισμένοι επίσημα έπαιρναν αργότερα τιμητική σύνταξη) που δέχονταν εντολές από τον Αρχηγό Πεδιάδας Νικ. Γ. Τυλιανάκη ή Παπίτσα. Πήραν δε μέρος με τ' ασκέρι τους στη λεγόμενη "Μάχη της Εμπάρου'' που έγινε στις 28 Μαΐου 1878, εμπόδισαν δε πολλές φορές τους Τούρκους να περάσουν προς το Οροπέδιο Λασιθίου, κρατώντας καίριες θέσεις στις ορεινές περιοχές του χωριού.

     Στην επανάσταση του 1896 σκοτώθηκε ο Εμμανουήλ Χετζάκης του Ματθαίου (Κόρδα) φοιτητής της Νομικής.

     Στους πολέμους του 1912-13 και κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία, χάθηκαν είτε στις μάχες είτε από τις κακουχίες  οι: Κων. Ματθ. Χετζάκης, Προκόπιος Γεωρ. Καστρινάκης, Γεώρ. Ι. Περάκης, Εμμ. Ματθ. Α. Χετζάκης, Ιωάν. Μ. Χηράκης, Γεώρ. Μ. Χετζάκης, Γεώρ. Ε. Ζερβάκης, Κων. Γ. Χετζάκης, Ιωάν. Εμμ. Φραγκάκης, Μιχ. Χ. Χετζάκης, πολλοί δε επέστρεψαν φέροντες τιμητικά, πολεμικά τραύματα και σημάδια της Τουρκικής αιχμαλωσίας.

     Στο έπος του 1940 πήραν μέρος και επέστρεψαν σώοι (σίγουρα θα ήταν κι άλλοι πέραν της πληροφόρησης που είχα):Γεώργιος Χετζογιαννάκης, Εμμανουήλ Φραγκάκης, Ηρακλής Καστρινάκης, Κων. Ζερβογιαννάκης, Μιχ. Κ. Ζερβάκης, Γεώρ. Μελισσουργάκης, Γεώργιος Ι. Λιπάκης, Εμμ. Μιχ. Στιβακτάκης, Εμμ. Ι. Στιβακτάκης, Εμμ. Νικ. Μπελαντάκης.

     Στην Εθνική Αντίσταση εκτός αυτών που πήραν μέρος ως τροφοδότες ή συνοδοί υπήρξαν και ένοπλοι όπως ο Γεώργιος Χαραλ. Χετζάκης (Πρίτσιπας), ο Αριστοτέλης Γ. Ζερβάκης και ο 22χρονος Μανόλης Δράκου Φραγκάκης, ο οποίος και σκοτώθηκε στην Παναγιά Πεδάδος στις αρχές Σεπτεμβρίου 1944 λίγο πριν φύγουν οι Γερμανοί. Μια ομάδα του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Πλαγιωτοβασίλη από την Έμπαρο και στην οποία συμμετείχε ο Μανόλης Φραγκάκης θέλοντας να προλάβει τις ομάδες του Μπαντουβά στην κατάληψη των γερμανικών αποθηκών μετά την αποχώρησή τους, έπιασε θέση στο εξωκλήσι της Παναγίας πάνω από το χωριό Παναγιά. Πιστεύοντας ότι αφού οι Γερμανοί υποχωρούσαν δεν θα κινδύνευαν απΆ αυτούς, δεν πήραν τα αναγκαία μέτρα προστασίας. Έτσι βρέθηκαν κυκλωμένοι από τους Γερμανούς και ενώ οι υπόλοιποι κατάφεραν να ξεφύγουν, ο Μανόλης Φραγκάκης σκοτώθηκε επί τόπου. Στις 7 Σεπτεμβρίου παραμονή της γιορτής της Παναγίας ( Γενέσιο Θεοτόκου 8 Σεπτεμβρίου) οι Γερμανοί που είχαν πληροφορηθεί την ταυτότητα του νεκρού, τον τόπο καταγωγής του καθώς και τις τιμές που απέδωσαν οι αντάρτες του Ποδιά με τον ίδιο επικεφαλής κατά την κηδεία του, πραγματοποίησαν κύκλωση του χωριού Ξενιάκου με σκοπό να το κάψουν. Κι ενώ οι χωριανοί που είχαν έγκαιρα απομακρυνθεί από τα σπίτια τους παρακολουθούσαν με τρόμο από μακριά τις σχετικές προετοιμασίες, μια φωτοβολίδα από τα δυτικά έδωσε το σύνθημα όχι της πυρπόλησης ευτυχώς αλλά ταχείας αποχώρησης. Το χωριό σώθηκε, οι κάτοικοι επέστρεψαν αλλά λησμόνησαν και λησμονούν ακόμη να ευχαριστήσουν την Υπέρμαχο στρατηγό και προστάτιδα.

     Αυτή είναι η ιστορία του χωριού μου. Μια ιστορία γεμάτη από αγώνες , ήρωες, αίμα. Κι οι νεκροί μένουν παραπονεμένοι γιατί αυτοί που έζησαν δεν έκαναν τίποτα για να μείνουν ΑΘΑΝΑΤΟΙ. Το χωριό μου δεν έχει μνημείο ηρώων όπως δεν έχουν και τα διπλανά χωριά. Μήπως ήλθε ο καιρός; Μήπως δεν είναι δύσκολο να στηθεί μια απλή στήλη, μια ξενιακιανή ορθόπετρα με δυο λόγια ευγνωμοσύνης  και μνήμης;

Ο χώρος θα βρεθεί . Η θέση μπροστά και κάτω από το κοινοτικό γραφείο νομίζω ενδείκνυται, μα πάλι αυτό δεν έχει σημασία. Όπου νάναι. Ίσως μια καλή ιδέα θα ήταν να δημιουργηθεί στο σταυροδρόμι του Αφέντη Χριστού απΆ όλα τα γυροχώρια ένα κοινό μνημείο μιας κοινής ιστορίας. Εξάλλου ήταν 6 Αυγούστου 1943 ημέρα της γιορτής του Αφέντη Χριστού, όταν οι Γερμανοί έκαναν αθρόες συλλήψεις σε όλα τα χωριά. Ήταν τότε που σκοτώσανε στην Έμπαρο τον Σταματαντώνη, τον Κουντάκη, τον ενωμοτάρχη τον Φραγκάκη κ.ά.     

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι ας πάρουν την πρωτοβουλία. Κάποιοι θα τους ευγνωμονούν και θα τους μακαρίζουν!                                                                                                                            

 Σημείωση: Ελπίζοντας ότι αφορμή υπήρξε η παρούσα εργασία στην ηλεκτρονική της μορφή, φιλοπρόοδοι άνθρωποι του χωριού μου εργάστηκαν για να δημιουργηθεί ένα πρώτο ηρώο του Ξενιακιανού αγωνιστή που ήδη στήθηκε στον προαύλειο χώρο του παλιού σχολειού και το οποίο μπορείτε να δείτε πιο κάτω. Πιστεύω ακράδαντα πως στο μέλλον θα γίνει κάτι πολύ καλύτερο

Περιγραφή και άλλα στοιχεία

 

Ποταμός  Κουρκουζάνης

     Ο Ξενιάκος βρίσκεται μέσα σε μια μαγευτική κοιλάδα που τη διαρρέει ο χείμαρρος με το τοπικό όνομα Κουρκουζάνης προερχόμενος από τα βουνά της Δίκτης και το υψίπεδο της Εργάνου. Οι όχθες του είναι κατάφυτες από μεγάλα πλατάνια, πανύψηλες καρυδιές, πορτοκαλιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα. Στα παραπλήσια περιβόλια καλλιεργούνται κηπευτικά και δίχταμος. Το ίδιο το χωριό χάνεται μέσα στις μουριές και τις κληματαριές. Ο ταξιδευτής πολύ δύσκολα θα πιστέψει ότι δε θα συναντήσει νερά που ρέουν και δημόσιες βρύσες που θα τον δροσίσουν στην κάψα του καλοκαιριού. Κι όμως το χωριό μου δεν έχει «ρέοντα ύδατα».


ξεκούρασμα

     Στα χρόνια μάλιστα τα παλιά έλειπαν κι αυτά ακόμα τα λαχανικά που αναγκάζονταν οι τότε κάτοικοι, που ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία και την κατασκευή ξυλοκάρβουνου, να προμηθεύονται από Τούρκους πωλητές που έρχονταν από την Αυλή και τα Ρουσοχώρια. Στα 1895 ο Γεώργιος Αντωνακάκης, καπετάνιος και προεστός υποκίνησε τους κατοίκους και διάνοιξαν τάφρο στο σημείο που βρισκόταν η πηγή Γρα Βρύση νοτιοανατολικά του χωριού. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν να συλλεχτούν τα υπόγεια νερά της περιοχής και να τρέξουν άφθονα. Μάλιστα ο Ιωάννης Περακάκης, στο κτήμα του οποίου έγιναν όλα αυτά παραπονέθηκε στον Αγά της Εμπάρου αλλΆ εκείνος, φιλοπρόοδος ως φαίνεται, όχι μόνο δεν σταμάτησε το έργο αλλά αυτόν τον ίδιο επροσωποκράτησε έως ότου τελειώσουν οι εργασίες. Από τότε άρχισε η καλλιέργεια των παρόχθιων κτημάτων ενώ το νερό που περίσσευε έτρεχε για να κινήσει το Μύλο της Δρακώνας.


Η Πανωγειτονιά

      Στο κέντρο του χωριού κάτω από αιωνόβια πλατάνια έρεε άλλη πηγή πόσιμου νερού από την οποία υδρεύονταν οι κάτοικοι και γύρω απΆ αυτήν είχαν χτίσει τα σπίτια τους με ντόπια πέτρα και στέγη από αργιλόχωμα. Στα 1931 το ειδυλλιακό αυτό μέρος καταστράφηκε, ατυχώς, για να δημιουργηθεί κλειστή δεξαμενή που μάζευε το νερό. Η δικαιολογία ήταν ότι οι πλάτανοι απορροφούσαν το λίγο νερό και στοίβαζαν ακαθαρσίες. Πρωτεργάτης της ενέργειας αυτής (όπως λέει ο ίδιος) ο παπα-δάσκαλος Ηράκλειος Φραγκάκης. Η δεξαμενή είχε μπροστά μπρούτζινες βρύσες από τις οποίες οι γυναίκες γέμιζαν τις στάμνες και τους τενεκέδες τους, είχε δε και γούρνες για το πότισμα των ζωών. Το νότιο και χαμηλότερο μέρος του χωριού ευνοήθηκε απΆ αυτό το υδραγωγείο γιατί δημιουργήθηκαν από το νερό του άλλες βρύσες συνοδευόμενες από πέτρινες ή τσιμεντένιες γούρνες σε διάφορα σημεία της κατωγειτονιάς. Στη δεκαετία του 1960 ο γράφων θυμάται τέτοιες βρύσες: Μία στη Μεσοστενιά, μία στη γειτονιά των Φράγκηδων, απέναντι από το σπίτι του Χαριτάκη (παππού του δημοσιογράφου και συγγραφέα Μάνου Χάρη), μία μπροστά από το σπίτι του Μενέλαου Στιβακτάκη (γραμματέα της Κοινότητας) με τις δυο δασκάλες, την Ελένη (σύζυγο) και την Κατίνα (κουνιάδα) Κολυβάκη. Η πρώτη ήταν δασκάλα στο Κατωφύγι και η δεύτερη στο Ξενιάκο. ¶λλη μία βρύση ήταν απέναντι από το σπίτι του Ηρακλή Καστρινάκη κάτω από το Μουρί.


Η Κατωγειτονιά

 Πολλές φορές (ιδίως το καλοκαίρι) που το νερό του υδραγωγείου δεν επαρκούσε, οι κάτοικοι κουβαλούσαν στα σπίτια τους νερό και από ιδιωτικά πηγάδια που υπήρχαν μέσα στο χωριό και αυτό γινόταν συχνά αιτία διαμάχης με τους ιδιοκτήτες. Τέτοια πηγάδια ήταν του Λιπογιώργη, του Μιχαήλου Λιπάκη, του Ανεγνωστάκη, των Ζερβήδων, των Φράγκηδων και το πηγάδι του Σωμαρογιώργη στου Μπραΐμη. Όλα αυτά ήταν αιτία ώστε γύρω στα 1973 να δημιουργηθεί νέο υδραγωγείο στην Περβόλα, προεδρεύοντος του Κοινοτικού Συμβουλίου του Κων/νου Γ. Ζερβάκη (επονομαζόμενος από τότε Πρόεδρος) και δίκτυο που έφερε το νερό στα σπίτια του χωριού από την πηγή «Κουτσουνάρα» στΆ απεναντινά βουνά. Σήμερα επειδή το νερό της Κουτσουνάρας κρίθηκε ότι περιείχε γύψο σε μεγάλη αναλογία, δημιουργήθηκε νέο υδραγωγείο με νερό άριστης ποιότητας από βαθεία γεώτρηση στη θέση «Ποροφάραγγο», από το οποίο υδρεύονται τα χωριά Ξενιάκο, Κατωφύγι και Μηλλιαράδω.

     Σύμφωνα με τον ιστοριογράφο του 1932 παπα-δάσκαλο Ηράκλειο Φραγκάκη που αντλεί τις πληροφορίες του από τους γεροντότερους τότε του χωριού Κων. Στιβακτάκη και Εμμανουήλ Μιχ. Περάκη το χωριό κατοικούνταν (στα χρόνια τους) από πέντε χριστιανικές οικογένειες που ήταν μέλη της ίδιας ευρύτερης οικογένειας: του Γέρο Περή, του Νικολάου Μανωλάκη, του Γέρο Φραγκάκη, του Γέρο Ζερβού, του Γέρο Χέντζου και μίας οθωμανικής του Γέρο Κατζάλη που λεγόταν ότι ήταν εξισλαμισθείσα χριστιανική οικογένεια. Από την οικογένεια του Γέρο Περή δημιουργήθηκαν οι οικογένειες των Περάκηδων και των Περακάκηδων που αναπτύχθηκαν τόσο στον Ξενιάκο όσο και στο Κατωφύγι. Η οικογένεια Μανωλάκη αναπτύχθηκε αργότερα στο Κατωφύγι όπου και υπάρχει μόνο σήμερα. Η οικογένεια Φραγκάκη συναντιέται μόνο στον Ξενιάκο (από τους δύο οικισμούς). Από την οικογένεια του Γέρο Ζερβού δημιουργήθηκαν οι Ζερβάκηδες και οι Ζερβογιαννάκηδες. Από την οικογένεια του Γέρο Χέντζου που αναπτύχθηκε μόνο στον Ξενιάκο προήλθαν οι οικογένειες με τα επώνυμα Χετζάκης, Χετζογιαννάκης, Χατζάκης, Λιπάκης ή Λυπάκης, Μπελεχάκης, Αναγνωστάκης, Αδαμάκης ( τα τελευταία παρέμειναν είτε από παρατσούκλια, είτε από ονόματα, είτε από ασχολίες ).

     Τα σημερινά (2008) επώνυμα που απαντιούνται στον Ξενιάκο είναι:  

Φραγκάκης, Λιπάκης, Καστρινάκης, Ζερβάκης, Ζερβογιαννάκης, Ζερβός (καταγωγή άλλη), Στιβακτάκης ( ή Στοιβακτάκης), Μελλισουργάκης, Μπελεχάκης, Αναγνωστάκης, Αναθρεπτάκης, Μαθιουδάκης, Μπελαντάκης, Χειράκης (ή Χηράκης), Περάκης, Χετζάκης, Χατζάκης, Χετζογιαννάκης, Χαριτάκης, Αντωνακάκης, Αδαμάκης και Τσικνάκης (άλλη καταγωγή).


Το Σχολείο



     Το Δημοτικό Σχολείο Ξενιάκου  ιδρύθηκε τον Απρίλη του 1924 και λειτούργησε από την 1η Σεπτεμβρίου 1924, ως Μονοτάξιο (ένας δάσκαλος) στο ανώγειο της χήρας Μαρίας Ζερβάκη με πρώτο δάσκαλο τον Εμμανουήλ Δροσατάκη από το γειτονικό χωριό Μηλιαράδω. Το 1925 άρχισε η ανέγερση δημόσιου διδακτηρίου στον παρακείμενο της εκκλησίας χώρο, ενώ το Σχολείο λειτούργησε τότε στη νεόκτιστη οικία του παπα-δάσκαλου Ηράκλειου Φραγκάκη στο μέσο του χωριού, χωρίς καταβολή ενοικίου, με τον ίδιο ως δάσκαλο, μέχρι την αποπεράτωση του διδακτηρίου. Εκτός του παπα- Ηράκλη, στο Δημοτικό Σχολείο Ξενιάκου ( πάντα μονοθέσιο) δίδαξαν: η Στέλα Βαγιωτάκη, από το Καστέλι, η Κατίνα Κολυβάκη, ο Νικ. Μαθιουδάκης, ο Γεώργιος Φραγκάκης και η Ελένη Μελισσουργάκη. Κατά το έτος 1985, έχοντας μικρό αριθμό μαθητών καταργήθηκε και συγχωνεύθηκε μαζί με τα Σχολεία των γειτονικών χωριών με το Δημοτικό Σχολείο Εμπάρου που λειτούργησε ως τριθέσιο.  

Το κτίριο του παλιού Σχολείου έχει παραχωρηθεί, σήμερα, ως προς τη χρήση του στον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού. Έχει ανακαινισθεί μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο και μαζί με άλλες εκδηλώσεις στεγάζει και τη βιβλιοθήκη του δημοσιογράφου και συγγραφέα Μάνου Χάρη          ( Εμμ.Ηρακλή Χαριτάκη) που ο ίδιος δώρισε στο χωριό μας.

 

Χειρόγραφο του παπα-δάσκαλου Ηράκλειου Φραγκάκη