ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΣΤΟΝ ΑΗ ΒΑΣΙΛΗ

Ομιλία του δασκάλου Μανώλη Χετζογιαννάκη στις 6 Δεκεμβρίου 2011

Σήμερα, 6 Δεκεμβρίου, γιορτάζουμε τον Άγιο Νικόλαο, τον Άγιο "της γης και του πελάγου", που τα τελευταία χρόνια τιμά ιδιαίτερα ο πολιτιστικός μας σύλλογος έχοντάς τον ανακηρύξει προστάτη του. Ίσως δεν είναι εντελώς τυχαίο ο τρόπος που καθιερώθηκε να τιμάται. Όπως γνωρίζετε, αυτός στον οποίο τυχαίνει το φλουρί της βασιλόπιτας κατά την κοπή της πίτας του Συλλόγου παίρνει στο σπίτι του για ένα χρόνο περίπου την εικόνα του Αγίου που φιλοτέχνησε ο Ηρακλειώτης αγιογράφος κ. Σφακιανάκης. Η εικόνα επιστρέφει στον ναό στην ημέρα της γιορτής του, σήμερα, για να δοθεί στον νέο τυχερό της επόμενης χρονιάς. Έχει όμως σχέση ο Άη Βασίλης με τον Άγιο Νικόλαο; Φαίνεται πως ναι.

Στην Ευρώπη το πρόσωπο του φορέα δώρων έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου, αρχιεπισκόπου Μύρων, που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία, ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε το 280 μ.Χ. στα Πάταρα, μια παραθαλάσσια πόλη της Λυκίας, στη σημερινή Τουρκία (απέναντι από την Κύπρο), από ευσεβείς και πολύ πλούσιους γονείς. Ο Νικόλαος, όμως, τους έχασε σε ηλικία δεκατριών ετών εξαιτίας μιας θανατηφόρου επιδημίας  και έγινε κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας, την οποία διέθεσε για να ανακουφίζει τους φτωχούς και όλους όσοι είχαν ανάγκη. Ο θείος του, που ήταν ιερέας, τον έβαλε σε μοναστήρι ώστε να γίνει και ο ίδιος ιερέας. Σε ένα ταξίδι του στα Ιεροσόλυμα, χειροτονήθηκε ιερέας και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε επίσκοπος στη Μύρα, παρόλο που ήταν πολύ νέος. Την εποχή εκείνη ο ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός εξέδωσε διάταγμα, που όριζε ότι όλοι οι υπήκοοι θα πρέπει να προσκυνούν τον αυτοκράτορα σαν θεό. Η άρνηση του Νικολάου, όπως και χιλιάδων άλλων χριστιανών να υπακούσουν στο διάταγμα, τους οδήγησε στη φυλακή.

Ύστερα από δέκα χρόνια ο Νικόλαος και οι υπόλοιποι φυλακισμένοι ελευθερώθηκαν χάρη στον Μεγάλο Κωνσταντίνο, διάδοχο του Διοκλητιανού. Το 313 μ.Χ. ο Νικόλαος έγινε και πάλι επίσκοπος στη Μύρα και απέκτησε ιδιαίτερα καλή φήμη. Έφυγε από τη ζωή γύρω στο 330 μ.Χ. Σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου του 342 μ.Χ. Αυτή την ημέρα τιμάται η μνήμη του και από τις δύο εκκλησίες (Ορθόδοξη και Καθολική).

Με το πέρασμα των χρόνων η φήμη του ως θαυματουργού αγίου εξαπλώθηκε στη δύση, ιδιαίτερα μεταξύ των ναυτικών. Μάλιστα, το 1087 Ιταλοί ναυτικοί έκλεψαν το λείψανό του από τον τάφο του στη Μύρα, για να το προστατέψουν δήθεν από τους πειρατές ή από τους Σελτζούκους Τούρκους. Το λείψανο μεταφέρθηκε στο Μπάρι της Ιταλίας, όπου έγινε μεγάλος εορτασμός, ενώ διαδόθηκαν φήμες ότι εκείνη την ημέρα θεραπεύτηκαν σαράντα επτά άνθρωποι και πολλοί άλλοι τις επόμενες ημέρες. Οι κάτοικοι του Μπάρι έχτισαν προς τιμήν του Αγίου μια μεγαλόπρεπη εκκλησία, για να στεγάσουν το λείψανό του. Ο θρύλος του Αγίου Νικολάου απέκτησε ιδιαίτερη φήμη και άρχισε να απεικονίζεται με λευκή γενειάδα, να πετάει στον ουρανό πάνω σε ένα λευκό άλογο. Ακόμα και σήμερα την ημέρα της γιορτής του γίνεται μεγάλο θρησκευτικό πανηγύρι στο Μπάρι.

Μαζί με τα λείψανα του Αγίου ήρθαν στη Δύση και οι θρύλοι που τον συνόδευαν.

Σύμφωνα με ένα τέτοιο θρύλο, ένας έμπορος στα Πάταρα έχασε την περιουσία του και δεν μπορούσε να ζήσει την οικογένειά του. Οι τρεις κόρες του, για να βγάλουν την οικογένεια από τη δύσκολη θέση, αποφάσισαν να ρίξουν κλήρο και όποια έβγαινε, θα γινόταν πόρνη. Ο κλήρος έπεσε στη μεγαλύτερη.

Ο Νικόλαος έμαθε την τραγική κατάσταση της οικογένειας και θέλησε να βοηθήσει. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας για να μη γίνει αντιληπτός, έριξε χρυσό από την καμινάδα και αυτός προσγειώθηκε μέσα σε μια κάλτσα, που οι κόρες είχαν κρεμάσει στο τζάκι για να στεγνώσει. Έτσι, προέκυψε το έθιμο να μπαίνουν τα δώρα σε κάλτσες κρεμασμένες στο τζάκι. Επίσης, επειδή ο Άγιος Νικόλαος δώριζε στους ανθρώπους ό,τι είχαν ανάγκη, προέκυψε το έθιμο της ανταλλαγής δώρων την παραμονή της ημέρας του θανάτου του. Τα έθιμα αυτά γνώρισαν μεγάλη αποδοχή στη μεσαιωνική Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, όπου τα δώρα ήταν συνήθως χειμωνιάτικα φρούτα, καρύδια και γλυκά.

Εκτός από καλές και θεάρεστες πράξεις, ο Άγιος με την χάρη του Θεού, πραγματοποιούσε, εν ζωή ακόμα, και θαύματα. Όταν κάποια στιγμή είχε πάει στους Αγίους Τόπους για να προσκυνήσει, με θαυμαστό τρόπο γαλήνεψε την φουρτουνιασμένη θάλασσα, γλυτώνοντας έτσι το πλοίο στο οποίο επέβαινε, και την ζωή των συνεπιβατών του.

Μερικά από τα θαύματα που έκανε εν ζωή ο Άγιος είναι τα εξής: Έσωσε από την πείνα την πόλη των Μύρων, εμφανιζόμενος θαυματουργικά στον καπετάνιο ενός πλοίου που μετέφερε σιτάρι κάνοντάς τον να φέρει το σιτάρι στους κατοίκους της πεινασμένης πόλης. Ένα άλλο θαύμα ήταν όταν παρουσιάστηκε στον ύπνο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και του φανέρωσε ότι ήταν αθώοι τρεις αξιωματικοί που κατηγορούνταν ότι συνωμοτούσαν εναντίον του. Με αυτόν τον τρόπο γλύτωσε τη ζωή των τριών αυτών ανδρών οι οποίοι έγιναν στη συνέχεια μοναχοί. Πολλές φορές γλύτωσε θαυματουργικά πλοία που κινδύνευαν από την φουρτουνιασμένη θάλασσα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται προστάτης των ναυτικών μας. Χαρακτηριστικό είναι ότι θαυματουργά μεταφέρθηκε σε ένα πλοίο που κινδύνευε στη τρικυμία και το οδήγησε ο ίδιος κρατώντας το τιμόνι σε ασφαλές λιμάνι.

Με το πέρασμα των αιώνων ο Saint Nicholas, όπως λεγόταν στην Δύση μετατράπηκε σε Santa Claus, μια παράφραση του ονόματος του Αγίου Νικολάου και το έθιμο της ανταλλαγής δώρων συνδέθηκε σιγά σιγά με τα Χριστούγεννα.

Η νέα μορφή του Αγίου Νικολάου δεν είχε πια αυστηρή μαυριδερή γενειάδα, αλλά ολόλευκη και πολύ μεγάλη. Δεν έμοιαζε πια με τον αδύνατο, αυστηρό Επίσκοπο από τα Μύρα της Λυκίας. Οι Ολλανδοί που τον δημιούργησαν στα πρώτα χρόνια του προτεσταντισμού του έδωσαν τη μορφή ενός δικού τους  παχουλού, κοκκινομάγουλου τοπικού τους ήρωα που γύριζε τη χώρα τους καβάλα σ’  ένα άσπρο άλογο, φορώντας στολή στα χρώματα του ουράνιου τόξου. Έχουμε ήδη τον Άη Βασίλη.

Στις αρχές του 19^ου αιώνα έχει πλέον τη μορφή ξωτικού και μπαίνει στα σπίτια από τις καμινάδες.

Κάπου στα 1870 η μορφή του αφού πέρασε διαδοχικά από την Ευρώπη στην Αμερική και ξανά στη Βρετανία και συγχωνεύτηκε με το σκανδιναβικής προέλευσης πατέρα των Χριστουγέννων και γέννησε μύθους, θρύλους και τραγουδάκια.  ΄Ετσι δημιουργείται και η νέα πατρίδα τ’ Άη Βασίλη, η Λαπωνία.

Μέχρι τη δεκαετία του 1930 η στολή του Αϊ Βασίλη όπως είπαμε είχε τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Τι έγινε, όμως, και άλλαξε μορφή; Ποιος τον έκανε έτσι, όπως ακριβώς τον γνωρίζουμε σήμερα; Στα 1931, η εταιρεία Coca-Cola αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τον Santa Claus στη χειμωνιάτικη διαφημιστική της εκστρατεία και ανέθεσε σε έναν Αμερικανό καλλιτέχνη, να τον σχεδιάσει. Εκείνος διάλεξε για τον Άγιο τα χρώματα του λαοφιλούς αναψυκτικού δηλαδή το κόκκινο και το άσπρο  και… να ’τος ο νέος Αϊ Βασίλης! Με τις μαύρες μπότες του, το μακρύ σκουφί του, το κόκκινο κοστούμι του και την άσπρη του γούνα, όπως τον γνωρίσαμε και τον αγαπάμε όλοι.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας ο Αϊ Βασίλης αποκαλείται ταξιδιάρης, αλλά και κουβαλητής της Τύχης, γιατί είναι “επισκέπτης με καλό ποδαρικό”. Ο Αϊ Βασίλης αποτελεί πλέον μια διεθνή λαογραφική μορφή, η οποία προσφέρει δώρα σε παιδιά και ενηλίκους, που υπήρξαν “καλοί” κατά τη διάρκεια του έτους. Ο Αϊ Βασίλης είναι το κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Η γνωστή μορφή με την κόκκινη στολή και τη λευκή γενειάδα, πάντα χαμογελαστός και με το σάκο του γεμάτο δώρα από όπου και αν ξεκινάει (είτε από τη Λαπωνία είτε από την Καισαρεία της Καππαδοκίας, είτε από τα Μύρα της Λυκίας), ένα είναι σίγουρο!

Ότι ταξιδεύει στον κόσμο, δίνει δώρα, χαρίζει την ευχή του και καλή τύχη.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ