Στο υπέρθυρο του σημερινού ναού φαίνεται η χρονολογία 1883 που σημαίνει ότι τότε υπήρχε κι ήταν αφιερωμένος όπως είπαμε στους Αγίους Σαράντα Μάρτυρες τους «εν Σεβαστεία τη λίμνη τελειωθέντων».  

Η εικόνα αυτή είναι νεώτερη

Στα 1915 με πρωτοβουλία του Ξενιακιανού Δράκου Περακάκη και με έξοδα του ενοριακού ταμείου Ξενιάκου, ανακαινίστηκε ο ναός και δόθηκε το όνομα «Άγιοι Πάντες». Εξαιτίας αυτού ανήκει στην Ενορία Ξενιάκου παρά του ότι εδαφικά βρίσκεται στην περιφέρεια της Εμπάρου.
Παρ’ όλα αυτά οι γέροι του χωριού μας συνέχισαν να ονομάζουν και μετά την ανακαίνιση του , τον ναό ως ΄Αγιοι Σαράντα. Υπήρχε δε και παλαιά εικόνα των Αγίων η οποία εξαφανίστηκε - όχι μυστηριωδώς ασφαλώς - τα τελευταία 20 χρόνια.

Το 2010 με πρωτοβουλία και δαπάνη της ενορίας Ξενιάκου διενεργήθηκε ανασκαφή στα βόρεια και ανατολικά του σημερινού ναού και διαπίστώθηκε η ύπαρξη όντως παλαιοχριστιανικής βασιλικής αλλά και νεώτερα κτίσματα επ'  αυτής καθώς και τάφοι. Η έρευνα θα συνεχιστεί κάποια στιγμή και προς τα δυτικά.

ΑΦΕΝΤΗΣ  ΧΡΙΣΤΟΣ

    Στο δρόμο για το Ξενιάκο κι αφού έχουμε περάσει ήδη την Έμπαρο, θα συναντήσουμε το εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού. Γιορτάζει στις 6 Αυγούστου, δηλαδή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, με τη συμμετοχή πλήθους ανθρώπων απ’ όλα τα γύρω χωριά.

   Κτήτοράς του ο Γεώργιος Εμμ. Αντωνακάκης, κάτοικος Ξενιάκου, οπλαρχηγός επί τουρκοκρατίας , υπό τις διαταγές του Αρχηγού ανατολικών επαρχιών Μιχαήλ Τυλιανάκη ή Παπίτσα κατοίκου Εμπάρου και ο οποίος είχε λάβει μέρος στη « Μάχη της Εμπάρου» που έγινε στις 28 Μαΐου 1878 και έπαιρνε προς τούτο τιμητική σύνταξη μετά την απελευθέρωση.

   Ο Αντωνακάκης ως προεστός (πρόεδρος κοινότητας) Ξενιάκου είχε κατασκευάσει τη «Γρα Βρύση» και δημιούργησε το πρώτο αρδευτικό δίκτυο στα παραποτάμια περιβόλια του χωριού και όχι μόνο. Ο ίδιος έχτισε τον τοίχο γύρω από το ναό της Παναγίας στο ύψωμα «Μουρί» μέσα στο χωριό. Αυτό μάλιστα έγινε αιτία να κατηγορηθεί στους Τούρκους της Εμπάρου από κάποιους συγχωριανούς του που δυσανασχετούσαν στο κουβάλημα της πέτρας, ότι έχτιζε φρούριο για να τους πολεμάει. Οι Τούρκοι αφού πραγματοποίησαν αυτοψία και πείστηκαν από τα λόγια του Αντωνακάκη περί επικινδυνότητας του τόπου για τους εκκλησιαζόμενους, όχι μόνο δεν απαγόρευσαν το χτίσιμο αλλά και εξανάγκασαν τους κατηγορούντες τον να συμμετάσχουν.

   Στις αρχές του αιώνα ( 20^ου ) ο Γ. Αντωνακάκης χτίζει ένα Χάνι στο

σταυροδρόμι του δρόμου που ένωνε την Έμπαρο με το Ξενιάκο και της περατόστρατας* που ερχόταν από τον κάμπο της Παναγιάς , το Χάνι του Μούλεφε και προχωρούσε για το Μηλλιαράδω και τα χωριά της Βιάννου, εξυπηρετώντας έτσι τους περάτες και αγωγιάτες σε φαγητό και ξεκούραση.

   Ανάμεσα στο 1915 και 1920 αποφασίζει και χτίζει ναό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Κυρίου, απέναντι από το Χάνι του και μέσα στην ιδιοκτησία του με δικά του έξοδα. Τα υλικά δεν ήταν δύσκολο να βρεθούν στην περιοχή ( πέτρες, λάσπη ) και το νερό ερχόταν μέχρι εκεί από τη Γρα Βρύση για να κινήσει λίγο πιο κάτω το Μύλο της Δρακώνας. Το πόσιμο νερό έπαιρναν από πηγάδι με ανέμη που είχε στο κτήμα του προς το μέρος του ποταμού. Ο ασβέστης ψήθηκε επί τόπου σε ασβεστοκάμινο που δημιουργήθηκε. Λέγεται μάλιστα ότι όταν σώθηκε το κλαδί που το άναβαν και μπροστά στον  κίνδυνο να σβήσει προτού ψηθεί η πέτρα και ασβεστοποιηθεί, διέταξε και έκοψαν τις ελιές του στο κτήμα του στου Καψοχείλη και τις χρησιμοποίησαν προς τούτο.

   Στον περίβολο του ναού ο ίδιος έφτιαξε το μνημείο του με πελεκητή πέτρα και παρόλο που πρώτη πέθανε η σύζυγός του Χριστίνα το 1928, την έθαψε σε άλλο τάφο που σκάφτηκε δίπλα στον δικό του.

   Ο Γεώργιος Αντωνακάκης είχε τρεις κόρες,  τη Χρυσάνθη, σύζυγο του Γεωργίου Φραγκάκη ( Κουρουπάκη ), την Κατεριά, β΄σύζυγο του Μηλλιαρά ( Καζαμία) και τη Μαρία, σύζυγο Σφακιανάκη από τον Σκινιά.

   Είχε επίσης δυο γιους, το δάσκαλο Μανώλη Αντωνακάκη που παντρεύτηκε στην Επισκοπή και που λέγεται ότι στο γάμο του ο Αντωνακάκης κάλεσε 40 καβαλλάρηδες άντρες Ξενιακιανούς που είχαν την υποχρέωση να φορέσουν καινούρια ρούχα και να βάλουν μπατανίες στις σέλες των μουλαριών τους, τους αντάλλαξε δε το χάρισμα που επρόκειτο να δώσουν με χρυσά νομίσματα (λοΐγκια). Κατέβηκαν όλοι μαζί στο γάμο και στο χάρισμα πρώτοι, αναγκάζοντας και τους Πισκοπιανούς καλεσμένους της νύφης, που φαίνεται γνώριζε πως δεν ήταν και πολύ κουβαρντάδες, να κάνουν το ίδιο για να μην εκτεθούν.

   Ο άλλος γιος του ήταν ο Γιάννης Αντωνακάκης , άνθρωπος τετραπέρατος (βλέπε και ενότητα δίκταμος), ο οποίος δεν ευτύχησε όμως να κάμει παιδιά. Εκείνος είχε κληρονομήσει και την περιοχή στο Χάνι.

                                 Το ζουριό του Μύλου της Δρακώνας κοντά στον Αφέντη Χριστό

* Η περατόστρατα υπήρξε αρχαίος μινωικός δρόμος. Τον συναντούμε στη περιοχή του Γαλατά, ανεβαίνει τα Ρουσοχώρια,διασχίζει τον κάμπο της Παναγιάς, φτάνει στο λεκανοπεδιο της Εμπάρου και από εκεί συνεχίζει είτε προς το Οροπέδιο Λασιθίου με τα ιερά του, είτε προς τα ιερά της Σύμης, του Μύρτους και της Ιεράπετρας. Σε κάποιο σημείο συναντά την αρχαία Έργανο όπου και διατηρείται ακόμη και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση. Τον ίδιο αυτό αρχαίο δρόμο περπάτησε και ο πρίγκιπας Γεώργιος σε περιοδεία του τον καιρό της αρμοστείας.

Η Περατόστρατα στα Ξενοτάφια Εργάνου

Φωτογραφία από δορυφόρο στην ίδια περιοχή.

Ιερός Ναός Παναγίας Καρδιώτισσας και

Αγίου Νικολάου

    Τελευταία περιήλθε στην κατοχή μου έγγραφο που συνέταξε το 1932 ο τότε ιερέας και δάσκαλος του Ξενιάκου Ηράκλειος Φραγκάκης προς τον επιθεωρητή του και αναφέρεται στο ιστορικό του χωριού, σύμφωνα με πληροφορίες που όπως λέει πήρε από τους γεροντότερους τότε Κωνσταντίνο Στιβακτάκη και Εμμανουήλ Μιχ. Περάκη. Παραθέτω αυτούσια την παράγραφο που μιλεί για την εκκλησία του Ξενιάκου: « Η επί του λόφου Μουρί εκτισμένη διμάρτυρος εκκλησία επ’ ονόματι της Θεοτόκου Καρδιωτίσσης και του Αγίου Νικολάου τυγχάνει παλαιοτάτη άνευ όμως τοιχογραφιών. Κατ’ αρχάς ήτο χαμηλή και στενόχωρος. Κατά το έτος 1890 τη πρωτοβουλία του φιλοπροόδου και μόνου τότε εγγραμάτου του χωρίου Γεωργίου Αντωνακάκη ( Αναγνώστου) η εκκλησία μετερρυθμίσθη όπως είναι τώρα. Πρώτοι οι χριστιανοί Ξενιάκου, των λοιπών χωρίων της περιφερείας ηγόρασαν σιδηρούν σήμαντρον και με μεγάλην των χαράν εόρτασαν το ’γιον Πάσχα. Μαθόντες όμως τούτο οι εν Εμπάρω Τούρκοι και συλλαβόντες τους προκρίτους επέβαλον αυτοίς μαρτύρια, κυλίοντες αυτούς εις την κορυφήν του λόφου της εκκλησίας μέχρι της Δημοσίας οδού ίνα παραδόσωσιν σ’ αυτούς το σήμαντρον. Επροτίμησαν όμως να υποστούν τα πάνδεινα ή να παραδώσουν τούτο και το οποίον εισέτι διασώζεται εις την εκκλησίαν.

    Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας ουδέποτε το χωρίον ηπατήθη υπό των Τούρκων λόγω του επί της εκκλησίας φρουρίου. Μόνον κατά την επανάστασιν του 1866 εισελθόντες ούτοι εις το χωρίον και προελάσαντες επεχείρησαν να εισχωρήσουν την εκκλησίαν. Ηκούσθη όμως εντός αυτής αλλόκοτος βοή ως βροντή υπόκωφος και οι Τούρκοι έντρομοι ετράπησαν εις φυγήν, ουδεμίαν ζημίαν προξενήσαντες ούτε εις την εκκλησίαν ούτε εις το χωρίον. Κατά την εισβολήν αυτήν εσφάγησαν εις την θέσιν Τσουρουκλάδα οι Ιωάννης Σωμαράκης και Κωνστ. Σωμαράκης (πατήρ και υιός) υπό των Τούρκων, κατά δε την θέσιν ποροφάραγκο εφονεύθη υφ’ ενός άραπος Τούρκου ο Νικόλαος Φραγκάκης.»

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.     Το αναφερόμενο σήμαντρο είχε τοποθετηθεί τα τελευταία χρόνια, ελλείψει καμπάνας, στο εκκλησάκι των Αγίων Πάντων. Σήμερα αγνοείται η τύχη του.

2.     Δημοσία οδός είναι ο σημερινός δρόμος που οδηγεί στη λεγόμενη «μεσοστενιά», μπροστά από τα σπίτια των Ηρακλή Καστρινάκη, Ιωάννη Φραγκάκη κ.ά. δεδομένου ότι ο βόρειος δρόμος καθώς και ο νότιος επαρχιακός είναι πολύ νεώτεροι.

3.     Στα χρόνια στα οποία αναφέρεται ο παπα-Ηράκλης, το προαύλιο της εκκλησίας αποτελούσε και το νεκροταφείο του χωριού. Είχε ψηλό μαντρότοιχο με είσοδο από ανατολικά κατασκευασμένη από πελεκητή πέτρα που κλείδωνε. Αργότερα ανοίχτηκε δεύτερη είσοδος-έξοδος στα δυτικά που εξυπηρετούσε την πρόσβαση στο νέο (τότε) νεκροταφείο, στο βορειοδυτικό πρανές του λόφου. Η όλη ατμόσφαιρα του χώρου με τα ψηλά κυπαρίσσια και τους τάφους δεν ήταν καθόλου ευχάριστη. Ίσως αυτό εξηγεί –χωρίς να θέλω να αμφισβητήσω το θαύμα – την τρομάρα των Τούρκων κατά την εισβολή του 1866.

4.     Η μεταρρύθμιση του 1890 από τον Γ. Αντωνακάκη ίσως περιελάμβανε και επεμβάσεις στον εξωτερικό τοίχο, ένεκα των οποίων κατηγορήθηκε στους Τούρκους της Εμπάρου, όπως αναφέρω στην ενότητα για τον Αφέντη Χριστό.

5.     Όπως μου είπε, τελευταία, ο Μανώλης Μηνά Φραγάκης, ο παππούς του Δράκος Φραγκάκης πλειοδοτώντας σε σχετική δημοπρασία είχε πάρει τα πελέκια της ανατολικής εισόδου και τα τοποθέτησε στην είσοδο του δικού του σπιτιού. Εκεί βρίσκονται μέχρι σήμερα .

     6. Ο παπα-Ηράκλης αναφέρει σε άλλο σημείο του εγγράφου του ότι στην αυλή της   εκκλησίας βρέθηκε αναμνηστική πλάκα προφανώς από επιτύμβια στήλη που αναγράφει: «Παδάλας Διοκλεία τη γλυκυτάτη και αμέμπτω συζύγω, ευνοίας χάριν». 

 Η επιγραφή αυτή που βρίσκεται σήμερα εντοιχισμένη δίπλα από την είσοδο του κτιρίου του Δημοτικού Σχολείου, δεν δείχνει ότι ο τόπος κατοικούνταν πολύ παλαιότερα από την εποχή της Τουρκοκρατίας που πρωτοαναφέρεται το χωριό;

7.     Μήπως τα παραπάνω είναι ένα πετραδάκι σε όσα υποστηρίζω και αλλού, ότι δηλαδή το όνομα Ξενιάκος προέρχεται από το προσωνύμιο του Διός «Ξένιος» που πιθανότατα λατρευόταν εκεί; Να αναφέρουμε εδώ ότι ο Ξένιος Ζευς ήταν μια ιδιότητα του Διός που έλυνε ένα πρόβλημα των αρχαίων Ελλήνων. Οι πολίτες σχετίζονταν τόσο με το δήμο τους όσο και με τους θεούς του δήμου.  Υπήρξαν περιπτώσεις που πολίτες μιας πόλης δεν είχαν δικαίωμα να θυσιάσουν στο βωμό της ίδιας θεότητας σε άλλη πόλη. Άμα όμως δεν έχεις σχέση με τους θεούς δεν μπορείς και να παραμείνεις. Το πρόβλημα λοιπόν ήταν: Με ποιο δικαίωμα οι επισκέπτες και ιδιαίτερα οι πρέσβεις θα παρέμεναν σε μια πόλη που δεν είχαν δικαίωμα, αφού δεν είχαν σχέση με τους θεούς της πόλης; Λύση. Ο Ξένιος Ζευς, που μπορεί να έχει σχέση με τους ξένους που  βρίσκονται στην πόλη. Οι επισκέπτες λοιπόν έχουν ένα θεό με τον οποίο σχετίζονται και άρα μπορούν να παραμείνουν.

    Υπεραπλουστεύοντας όλα αυτά εμείς οι νεώτεροι μιλήσαμε για «θεό της φιλοξενίας» και ο Ξενιάκος είχε και έχει παράδοση στη φιλοξενία. Και μη ξεχνάμε ότι σε όχι μακρινή απόσταση βρίσκονται τα «Ξενοτάφια», νεκροταφείο της αρχαίας Εργάνου που ασφαλώς αφορούσε τους ξένους.

Φωτογραφικό υλικό

Κύρια είσοδος από Νότο

Βόρεια χαμηλή πόρτα Αγίου Νικολάου

Θόλος ιερού (διακρίνονται οι προσθήκες)

Το καμπαναριό (η καμπάνα που λείπει έχει μεταφερθεί στον Άγιο Δημήτριο νεκροταφείου

Ο τάφος του παπα-Ηράκλη στη νοτιοδυτική άκρη του προαυλίου

Το Δημοτικό Σχολείο

Η εντοιχισμένη αρχαία επιγραφή

Το ύψωμα Μουρί από τη νότια πλευρά στο σημείο περίπου που έγινε ο κατακρημνισμός των προκρίτων σύμφωνα με τον παπα-Ηράκλη

       Το νεοδημιουργηθέν (2009-2010) ηρώο του Ξενιακιανού αγωνιστή       

 ΑΓΙΑ  ΜΑΡΙΝΑ

Χτίστηκε κατά το έτος 1950-51 και θρονιάστηκε το 1952 στη θέση όπου προϋπήρχαν ερείπια ναού αφιερωμένου στην Αγία Παρασκευή όπως μέχρι και σήμερα δηλώνει το τοπωνύμιο «Αγιά Παρασκιή». Στη θέση αυτή και ίσως πάνω στα ερείπια ή δίπλα είχε κατά τη διάρκεια της κατοχής σπιτάκι , ο Γεώργιος Χετζάκης ή Τσικιντηράκης αφού βρισκόταν μέσα στην ιδιοκτησία του.

Ο εφημέριος του Ξενιάκου τότε και δάσκαλος Ηράκλειος Φραγκάκης αναστηλώνοντας τον ναό άλλαξε το όνομα και τον αφιέρωσε στην Αγία Μαρίνα, επειδή ήταν εφημέριος και στο γειτονικό χωριό Κατωφύγι που είχε ήδη ναό της Αγίας Παρασκευής ( άρα δεν θα μπορούσε να τον λειτουργεί), ενώ Αγία Μαρίνα υπήρχε μόνο το προσκύνημα της Βόννης στο οποίο συνέρρεαν όλοι οι πιστοί, λαϊκοί και κληρικοί. Ο παπα-Ηράκλης πέθανε την ημέρα των εγκαινίων του ναού και πολλοί ακόμα και σήμερα ορκίζονται ότι τον άκουσαν στο επιθανάτιο παραμιλητό του να λέει πως έβλεπε την Αγία Παρασκευή και την Αγία Μαρίνα να μαλώνουν, σημάδι ότι το έφερε βαρέως που είχε αναγκαστεί να αλλάξει το όνομα. Φαίνεται ότι αυτό ήταν κι η αιτία να πουν κάποιοι ότι ο θάνατός του οφειλόταν στην αλλαγή του ονόματος, κάτι που φυσικά δε στέκεται ούτε λογικά ούτε θεολογικά. Πάντως άφησε, λένε, παραγγελιά στους επιγόνους του να φροντίσουν για τη δημιουργία και κλίτους της Αγίας Παρασκευής, κάτι που βέβαια ξεχάστηκε και δεν πραγματοποιήθηκε μέχρι σήμερα (2008)

     Στα μετέπειτα χρόνια την ημέρα της εορτής (17 Ιουλίου), γινόταν το καλύτερο πανηγύρι στην περιφέρεια των γύρω χωριών και προς τιμήν βέβαια της Αγίας Μαρίνας που όπως είπαμε δεν υπήρχε άλλος ναός της στην ευρύτερη περιοχή αλλά και επειδή ήταν το πρώτο του καλοκαιριού ανάμεσα στα πανηγύρια των άλλων χωριών.

    Τα τελευταία χρόνια ο Πολιτιστικό Σύλλογος του χωριού προσπαθεί να το αναβιώσει. Αξιέπαινη βέβαια η προσπάθεια, όμως όλο αυτό δεν παύει να είναι ένα τεχνητό πράγμα. Δεν έχει την ταπεινότητα, τον αυθορμητισμό και την αληθινή φιλοξενία του τότε.

    Τότε που οι ξένοι παναγυριώτες δεν έφευγαν αν δεν περνούσαν από τα περισσότερα σπίτια προσκαλεσμένοι από τους φιλόξενους κατοίκους του χωριού ( Ξενιάκο, βλέπετε!) να φάνε το βρισκούμενο. Κι ήταν βλογημένο αυτό το βρισκούμενο και με περισσή μαεστρία και αγάπη καμωμένο και έφτανε πάντα για όλους.

   Τότε που οι αληθινοί λυράρηδες με ένα συνοδό λαουτιέρη ή μαντολινάρη χωρίς κονσόλες μουσικές και σπουδαίες μεγαφωνικές εγκαταστάσεις που σήμερα κουφαίνουν τον κόσμο και καλύπτουν τις αδυναμίες τους, ξεκινούσαν να παίζουν από το μεσημέρι της παραμονής και συνέχιζαν κι όλη την επαύριο στις καλύβες που στήνονταν στις αυλές των μικρών καφενείων με μυρωδάτα πλατανόκλαδα και μυρτιές και περνούσαν όλοι, μικροί και μεγάλοι, γυναίκες κι άντρες, ξένοι και ντόπιοι από τα δυο ή τρία ή και τέσσερα γλέντια που γινόντουσαν για να μη παρεξηγηθεί κανείς από κανένα.

   Τότε που όλα αυτά γίνονταν με το μεράκι, το κέφι, την καλή καρδιά και τη λεμονάδα «μια στα τρία».

    Γύρω στα 1965 το ενοριακό συμβούλιο με τον τότε εφημέριο π. Βασίλειο Χαλκιαδάκη άνοιξαν το χώρο πέριξ του ναού για καλύτερη εξυπηρέτηση των προσκυνητών. Κατά τη εκσκαφή αυτή και το ξερίζωμα μιας χιλιόχρονης ελιάς του Στιβακτογιώργη μέσα στην ιδιοκτησία του Αλέξανδρου Λυπάκη νότια του ναού,   ( το σημείο φαίνεται στην φωτογραφία) βρέθηκαν τάφοι και σκελετοί ανθρώπων. Μάλιστα αυτόπτες μάρτυρες λένε ότι κάτω από την ελιά βρισκόταν ένας υπερμεγέθης σκελετός που διέθετε όλα του τα δόντια (άρα όχι μεγάλης ηλικίας) και επιμένουν ότι ακούμπησαν στη γη το μηριαίο οστό του και έφτανε ως το γοφό των εργατών. Τα λείψανα αυτά θάφτηκαν πάλι πιο πέρα αλλά κανείς δεν προνόησε ούτε να καλέσει ειδικό για τη χρονολόγηση ούτε τουλάχιστο να δημιουργήσει έναν εμφανή τάφο για να τα εναποθέσουν  ούτως ώστε να είναι ευκολότερο σε ένα μελλοντικό ερευνητή να τα μελετήσει. Συνεπώς εικασίες μόνο μπορούμε να εκφράσουμε εδώ, όπως:

1)      Πρόκειται ίσως για αρχαίους τάφους των Δαταλών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής; Δεν φαίνεται και τόσο πιθανό.

2)      Πρόκειται για τάφους παλαιών μοναχών; Πάλι οι πιθανότητες δεν είναι πολλές, μιας και πλην του χαλάσματος του παλιού ναού δεν είναι εμφανή άλλα ερείπια κτισμάτων που να δηλώνουν ύπαρξη μονής.

3)      Πρόκειται για νεκροταφείο ενός οικισμού που εξαφανίστηκε; Προσωπικά θεωρώ αυτή την εκδοχή ως την επικρατέστερη. Δυτικότερα και από την απέναντι μεριά του χειμάρρου που διαρρέει την περιοχή, λένε οι παλαιότεροι σήμερα, ότι υπήρχαν ερείπια τοίχων, όχι ξερολιθιών, και το τοπωνύμιο της θέσης είναι Κορεσανός, που δεν ξέρω γιατί μου μοιάζει για όνομα οικισμού, όπως το όνομα Κοτοποδιανός ανατολικά του Κατωφυγίου που άκουγα μικρός να λένε πως ήταν χωριό που εξαφανίστηκε ο πληθυσμός του από την πανούκλα. Ασφαλώς θα αναφέρονταν στην επιδημία πανούκλας του 1592 που θανάτωσε μερικές χιλιάδες Κρητικών και εξαφάνισε ολόκληρα χωριά. Μήπως κι εδώ πρόκειται για μια τέτοια περίπτωση;

  Το σημερινό τέμπλο

 Η παλιά χειροκίνητη «μηχανή» (σακι-ές) ή μάλλον ζωοκίνητη , που ξεδίψαγε τους προσκυνητές μετά τη λειτουργία, βγάζοντας νερό απ' το πηγάδι.                      

  ΑΓΙΟΣ  ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ( νεκροταφείου)