Σάπες: ο τόπος μας (2)

 Νομίζω πως άρχισε να παρατηρείται τη δεκαετία του '50 και '60. Μετά από μια δεκάχρονη σκληρή και δύσκολη για όλους περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου (1939-1949), ο ρυθμός της ζωής στις Σάπες άρχισε να ομαλοποιείται. Οι άνθρωποι με τον καθημερινό τους μόχθο και τις φιλότιμες προσπάθειες άρχισαν να βρίσκουν το δρόμο τους. Σιγά-σιγά τους δινόταν πιο πολλές ευκαιρίες για λίγη διασκέδαση και ψυχαγωγία οργανώνοντας εκδηλώσεις και γιορτές. Εκείνο που θυμάμαι καλά και νομίζω ότι ήμουν από τους πρώτους που το έζησα ήταν τα θαλασσινά μπάνια. Ήμουν 6 περίπου χρόνων, άρα μιλάμε για το 1957 με '58. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου υπέφερα από υπερτροφικές ποιώδεις αμυγδαλές που συχνά έφραζαν το λάρυγγά μου τόσο ώστε ούτε ανάσα μπορούσα να πάρω. Πόσα μπουκάλια μουρουνέλαιο κατανάλωσα ούτε που να τα υπολογίσω μπορώ! Ο γιατρός Μαλακόπουλος, τότε συνέστησε στη μητέρα μου τα θαλασσινά μπάνια και τις απαραίτητες γαργάρες!

 Έτσι λοιπόν, για πρώτη φορά με τη θεία μου πήγαμε στην Αγία Παρασκευή. Τις πρώτες ημέρες μείναμε για μερικά βράδια στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής! Το θυμάμαι σα χθες! Μετά 2-3 μέρες κατασκήνωσε μια γνωστή μας οικογένεια με ένα άσπρο γερό αντίσκηνο. Ήταν η Χρυσούλα Αγγελίδου, μητέρα του Σταύρου που ήταν φίλος και συνομίληκός μου από τότε που αρχίσαμε να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα! Μας φιλοξένησαν για λίγες ημέρες. Εκείνο δε που θυμάμαι ήταν ότι δεν ήθελα να μπω μέσα στη θάλασσα ούτε για αστείο. Το αποτέλεσμα ήταν να με βουτήξουν με το ζόρι ένα πρωινό. Το τι έγινε δεν περιγράφεται! Τρικυμία η θάλασσα! Και ως δια μαγείας όλα άλλαξαν. Θυμάμαι καλά την ύπαρξη και μιας ταβέρνας, του Κίκυρα, αν θυμάμαι καλά. Από τότε η θάλασσα έγινε ο πιο αγαπημένος μου τόπος. Την επόμενη χρονιά βρεθήκαμε στο "Ντεμίρ Αλή" φιλοξενούμενοι από γνωστή μας οικογένεια του Θοδωρή Αθανασιάδη και μετά από την οικογένεια Παπαδημητρίου. Κάποια μέρα στήσαμε το δικό μας τσαντήρι!

 Σιγά σιγά, τα επόμενα χρόνια, ένα ολόκληρο χωριό γεννιόταν κάθε καλοκαίρι από τις οικογένειες που ερχόταν εκεί γαι να παραθερίσουν, τόσο από τις Σάπες, όσο και από άλλες περιοχές του Έβρου. Κάποια στιγμή αποκτήσαμε ένα "ξυλοτέξ". Περίπου 13-14 τ.μ. σε ένα δωμάτιο 5-6 άτομα συμβιώναμε όμορφα και αρμονικά. Μια άτυπη κουζίνα εξωτερική φυσικά, χωρίς τουαλέτα. Για τις φυσικές μας ανάγκες πηγαίναμε σ' αυτή που είχε το καφενείο του Αλή, αλλά μας εξυπηρετούσαν και οι παρακείμενοι ελαιώνες που υπήρχαν εκεί γύρω! Καλύτερες οι συνθήκες διαβίωσης, αλλά αρκετή ζέστη μέσα στο χάρμποτ. Ποιος να καταλάβει όμως τη ζέστη τότε; Δε θα ξεχάσω μια ξαφνική νυχτερινή μπόρα. Ένας δυνατός αέρας με αστραπές και βροχή φόβισε μικρούς και μεγάλους. Οι μεγαλύτεροι αποφάσισαν να στείλουν εμάς τα μικρά στο καφενείο του Αλή, που ήταν το μοναδικό σταθερό κτίσμα. Εκεί περάσαμε όλη τη νύχτα.

Φωτογραφίες και σχόλια

1952 καλοκαίρι στην Αγία Παρασκευή. Τη φωτογραφία αυτή την είχα στο αρχείο μου σε μικρό μέγεθος και όχι σε καλή κατάσταση. Κάποια μέρα έψαχνα να βρω μια άκρη για τα πρόσωπα και τον τόπο της φωτογράφισης. Τη μεγέθυνα και καθώς την παρατηρούσα είδα ότι δεξιά επάνω υπήρχε ένα κομμάτι θάλασσας κι αμέσως μου ήρθε η εικόνα του τόπου. Είναι στη θάλασσα της Αγίας Παρασκευής και πίσω από την παρέα το κτίσμα που λειτουργούσε ως ταβέρνα, του Κίκυρα, αν δεν με απατά η μνήμη μου! Εγώ το γνώρισα λίγα χρόνια αργότερα, αλλά τότε μπροστά από την ταβέρνα υπήρχαν καλαμιές πυκνές που στη φωτογραφία δεν υπάρχουν. Ίσως η φωτογραφία να είναι από το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής του 1952. Το εκκλησάκι της υπάρχει στο αριστερό μέρος της φωτογραφίας. Από τα άτομα της παρέας εντόπισα με σιγουριά δυο πρόσωπα, τον Δημητρό Γιουφτσιάδη (πρώτος αριστερά) και το Θοδωρή Αθανασιάδη (τρίτος).

1952: Στην παραλία του "Ντεμίρ Αλή". Μοναδική φωτογραφία και από τις πιο παλιές που βρήκα με το θέμα αυτό. Παρατηρώ ότι στο βάθος δεν υπάρχει άλλη παρέα στη θάλασσα, πράγμα που σημαίνει πως ακόμη δεν είχε διαδοθεί ευρέως η ιδέα των θαλασσινών μπάνιων. Αναγνωρίζω το Δημητρό και τη Χαρίκλεια Γιουφτσιάδου, το Θόδωρο Αθανασιάδη που είχε παντοπωλείο εκεί που σήμερα έχει κρεοπωλείο οι αδερφοί Τσαβδάρη. Τα υπόλοιπα πρόσωπα δεν τα αναγνωρίζω. [αρχείο Αλέκου Χαρισιάδη]. Με την παρέμβαση του Τάσου Σταυρίδη έμαθα και για άλλα πρόσωπα. Αριστερά ο γονατιστός είναι ο Ηλίας Γιαννόπουλος, ο μικρός στο κέντρο ο Γιάννης Σωτηριάδης, ο Τάκης Σταυρίδης με τη γλώσσα έξω, ο Άγγελος Τζανίδης, ο ψηλός και ο Τεφτσίδης (τζιρτζίκης, μάλλον κάποιο παιδικό παρατσούκλι).

13 Αυγούστου 1958: Άλλη μια σπάνια και μοναδική για το θέμα μου φωτογραφία. Μια παρέα Σαπαίων με το ταξί του Γιώργου Τατσίνα, πηγαίνουν μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού στη θάλασσα. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη κάπου στο "Καρανίκ Ντερέ", όπου ο δρόμος λόγω στενότητας έχει και τοιχάκι από το μέρος της ρεματιάς. Για τον Τατσίνα (πρώτος αριστερά), ποιος άραγε θυμάται ή γνωρίζει τον άνθρωπο αυτό πέρα από τους συγγενείς του; Ήταν από τους πρώτους που έφεραν το ταξί στις Σάπες. Από την παρέα των φίλων αναγνωρίζω μόνο τον Τοτό Κηπουρό (4ος στη σειρά). Για τα άλλα πρόσωπα έχω κάποιες αμφιβολίες.

1958: Ντεμίρ Αλή: Είναι η παραλία κοντά στη Μάκρη, που οι σημερινοί τη γνωρίζουν ως Άγιο Γεώργιο, από ένα παλιό εκκλησάκι που υπάρχει εκεί κοντά. Στο μέρος αυτό εκατοντάδες οικογένειες ερχόταν τα καλοκαίρια από τις Σάπες και άλλες περιοχές της Θράκης για να κάνουν τα καλοκαιρινά τους μπάνια. Η διαβίωση ήταν απλή. Ρεύμα δεν υπήρχε, νερό κουβαλούσαν από μια τουλούμπα, τα ρούχα τα έπλεναν στη σκάφη. Το φαγητό το μαγείρευαν στα κάρβουνα ή σε γκαζιέρες. Η διαμονή τους σε σκηνές με πανί και ψάθα. Αν έβρεχε έπρεπε να προφυλαχθείς στο καφενείο του Αλή! Η φωτογραφία αυτή είναι μια χαρακτηριστική εικόνα της εποχής. Προσέξτε καλά όλα τα αντικείμενα που υπάρχουν και θα αντιληφθείτε τον τρόπο ζωής. Θα προσθέσω δε μια πληροφορία που μου έδωσε ο Θεόδωρος Ζαμπογιάννης, του οποίου τη μητέρα, Παρασκευούλα βλέπουμε να καθαρίζει ένα κοτόπουλο με τη γειτόνισσά της Ευτέρπη Παπαδοπούλου. Η πληροφορία λέει ότι για να τρώνε κοτόπουλα, μια φορά την εβδομάδα, είχαν μαζί τους ζωντανά πουλιά που τα τάιζαν καθημερινά καλαμπόκι κλπ. Όταν ήθελαν να μαγειρέψουν ένα το έσφαζαν, το καθάριζαν και το έτρωγαν την ίδια μέρα. Ψυγεία δεν υπήρχαν.

1960 στο "Ντεμίρ Αλή". Μοναδική φωτογραφία για το θέμα μου. Τη φωτογραφία μου έδωσε ο Χαράλαμπος Μαλλίδης του οποίου η οικογένεια παραθέριζε στο "Ντεμίρ Αλή". Μια ξύλινη κατασκευή για διαμονή και ύπνο και δίπλα ένας χώρος που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της κουζίνας ήταν ο απαραίτητος εξοπλισμός! Το να είναι η σκηνή σου κάτω από τη σκιά της ελιάς ήταν ειδικό προνόμιο. Γι αυτό και οι πιο απαιτητικοί, πήγαιναν και διάλεγαν το μέρος από πολύ νωρίς. Στη φωτογραφία η Ελένη Μαλλίδου.

29 Ιουλίου 1960: Φαίνεται ότι το 1960 ήδη είχαν γίνει βίωμα οι καλοκαιρινές διακοπές στις παραλίες της Αγίας Παρασκευής και του Άι Γιώργη, τότε "Ντεμίραλη". [Εδώ το δεύτερο). Γνωστή και σε μένα αυτή η εικόνα, αφού την ίδια περίοδο βρισκόμουν κι εγώ εκεί! Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο της Γαλήνης Κιρκινέζη όπου βλέπουμε την ίδια μαζί με το μικρό Γιαννάκη, λίγο ταλαιπωρημενο από τη ζέστη καταμεσής του καλοκαιριού. Δεκάδες οικογένειες, άλλες με αντίσκηνα πάνινα, άλλες με τα λεγόμενα ¨ξυλοτέξ" έστηναν το νοικοκυρό τους και οργάνωναν τις θερινές διακοπές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αρκεί να λάβετε υπόψη, ότι δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, ψυγεία, τηλεοράσεις. Υπήρχε όμως η γειτονιά! Μόλις δρόσιζε λιγάκι μαζεύονταν οι γυναίκες πότε στη μία, πότε στην άλλη παράγκα και συζητούσαν τα φλέγοντα θέματα της εποχής! Μετά από 60 περίπου χρόνια ρώτησα το φίλο μου Γιάννη αν θυμάται κάτι από τα χρόνια εκείνα: Και μου απάντησε:

"Είναι στο Ντεμιρ Άλη, μπροστά κατεβαίνοντας αριστερά στα πρώτα τσαντήρια! Τι να πρωτοθυμηθώ ... Την καλαμωτή σκεπαστή της ταβέρνας;....το τζουκ μποξ με τις τότε επιτυχίες; "Άνοιξε πέτρα για να μπω", "Πετραδάκι πετραδάκι", "Τσικι Τσικι μπαμ μπαμ". Την τουλούμπα νερού που χαλάγε συχνά! Τα παγούρια και τις νταμιτζάνες που γεμίζαμε; Τα μύδια που μαζεύαμε από την ξέρα για το βραδινό ουζάκι του μπαμπά που ερχόταν με την μοτοσυκλέτα με το καλάθι; Το ξύλινο τσαντήρι από χαρτόνι που έστηνε ο Ακίφ, ο υπάλληλος στο μαγαζί μας; Την πετρογκαζ να βράζει τα αχνιστά μύδια; Το παιδικό ψαροντούφεκο με τους αδελφούς Μπερμπερ, Μεμέτ, Μπουλέντ, κλπ. Το μανάβη με το γαϊδουράκι και τα φρούτα στα καλάθια; Τα ΦΟΒΕΡΑ ΣΤΙΦΑ, αγριοκοντούλες απίδια; Την βόλτα μέχρι τον Πλάτανο, το λιμανάκι της Μάκρης για ψάρια κλπ. Απίστευτα χρόνια!!!

1960 στην ταβέρνα του Ντεμίρ Αλή. Μοναδική επίσης για το θέμα μου φωτογραφία από τα χρόνια εκείνα. Δεν θυμάμαι πώς βρέθηκε στο αρχείο μου. Την έχω καταχωρημένη στο φάκελο με το όνομα: "Κουσίδης". Είναι ο δεύτερος από δεξιά. Καλοκαίρι και Κυριακή, οι Σαπαίοι, αφού έκαναν το μπάνιο τους έβρισκαν την ευκαιρία να απολαύσουν μια δροσερή μπύρα με νόστιμους μεζέδες στην ταβέρνα του "Ντεμίρ Αλή. Πολλά καλάμια εξασφάλιζαν την απαραίτητη σκιά στους πελάτες.

9 Αυγούστου 1960: Στη θάλασσα της Μάκρης. Η παραλία γνωστή τότε ως "Ντεμίρ Αλή" και σήμερα ως "Άγιος Γεώργιος" από το εκκλησάκι που υπάρχει μέσα στον καταπράσινο ελαιώνα, ήταν η αγαπημένη των Σαπαίων. Μια παρέα κοριτσιών, ανάμεσα στα οποία αναγνώρισα και την αδερφή μου απολαμβάνει τη δροσιά της θάλασσας. Την εποχή εκείνη, ειδικά τις Κυριακές, δεν έλειπε ο φωτογράφος από την περιοχή προκειμένου να απαθανατίσει τις ευχάριστες στιγμές των λουόμενων και στον οποίο οφείλουμε την ευγνωμοσύνη μας, αφού μπορούμε να θυμηθούμε 50 και πλέον χρόνια μετά, τον τρόπο ζωής των παιδικών μας χρόνων!

20 Αυγούστου 1962: Μέσα στο καλοκαιρινό λιοπύρι του Αυγούστου η οικογενειακή παρέα απολαμβάνει τη δροσιά της θάλασσας στο "Ντεμίρ Αλή". Στο βάθος και λίγο ψηλά διακρίνονται οι σκηνές και τα ξύλινα σπιτάκια των παραθεριστών. Όσοι είχαν την κατοικία τους εδώ είχαν το προνόμιο της καλύτερης θέας, αφού μπορούσαν όλη τη μέρα να απολαμβάνουν την ομορφιάς της θάλασσας. Κάποιες χρονιές κάπου εκεί είχαμε στήσει και το δικό μας "παραθαλάσσιο". Στη φωτογραφία διάφορα μέλη της οικογένειας Γιουφτσιάδη.

29 Ιουλίου 1962: Στην παραλία του "Ντεμίρ Αλή". Από την παραπάνω παρέα δεν αναγνωρίζω κανέναν. Υποψιάζομαι ότι είναι οικογένειες μουσουλμάνων. Αν προσέξετε πίσω διακρίνονται μια λευκή σκηνή κι ένα λυόμενο παραθεριστών. [αρχείο Ψωμιάδη]

3 Ioυλίου 1962: Τα καλοκαιρινά θαλασσινά μπάνια ήταν αγαπητά σε όλους, μικρούς και μεγάλους, γιατί πέρα από τη δροσιά που πρόσφεραν ήταν κι ένας παράγοντας εξασφάλισης της υγείας. Στη συγκεκριμένη φωτογραφία ξεχωρίζουν καλά τα δεκάδες καλοκαιρινά σπιτάκια των παραθεριστών στην κορυφογραμμή του υψώματος. Τα περισσότερα από αυτά ήταν Σαπαίων κατοίκων. Στη φωτογραφία ο Δημητρός Γιουφτσιάδης και ο Νίκος Μαυρίδης, που τον έχουμε γνωρίσει ως έναν από τους πρώτους προσκόπους των Σαπών.

1 Αυγούστου 1962: Βαρκάδα με τη βάρκα του Βάκη, φίλου της παρέας από την Αλεξανδρούπολη. Στην πλώρη ο Τάσος Καραθανάσης, μετά ο Πασχάλης Κωνσταντινίδης, (ο βουλευτής-δε βρίσκεται στη ζωή), πίσω ο Γιώργος Καζανιάδης και ένας φίλος από την Αλεξανδρούπολη ο Μαργαρίτης. (Αρχείο: Γ. Καζανιάδη).

Nτεμίρ Αλή: Γύρω στα 1963. Δεν περίμενα ότι θα βρω φωτογραφία που να δείχνει αυτό που πιο πάνω σας περιέγραψα. Αυτή είναι η τουλούμπα που υπήρχε δίπλα στο καφενείο-ταβέρνα του Αλή. Από αυτήν όλοι οι λουόμενοι και όλοι οι κατασκηνωτές προμηθευόταν το πόσιμο νερό. Με όποιο μέσο είχε ο καθένας, ντενεκέδες, στάμνες ή κουβάδες ερχόταν εδώ για να πάρουν το πολύτιμο νερό, που πρέπει να σας πω ότι ήταν και πολύ δροσερό, αφού ήταν από πηγάδι. Στη φωτογραφία τα μικρά είναι οι ξαδέρφες Κοκωνίτσα και Χρυσάνθη Τζανίδου με τη μητέρα της τη Γεωργία Τζανίδου. (αρχείο φωτογραφίας Άγγελος Τζανίδης).

Γύρω στα 1967 στην παραλία "Ντεμίρ Αλή". Εδώ είναι ένα μέρος της παρέας μου κι εγώ ανάμεσα. Ήταν μια Κυριακή όταν πήγαμε για να κάνουμε το μπάνιο μας στη θάλασσα. Από αριστερά: Δημ. Παπάζογλου, Ονούφριος Ουρεϊλίδης, Ισίδωρος Καραθανάσης, Παν. Γρηγορόπουλος, Σταύρος Παγώνης, Γιώργος Κεραμυδάς, Πανδρακλάκης και Νίκος Παπάς. [αρχείο Γ. Κεραμυδά].

1969 ή '70. Παραλία "ντεμίραλι" - "Άγιος Γεώργιος". Τρεις φωτογραφίες με πρόσωπα γνωστά μου και που δεν έχω ανεβάσει άλλη φωτογραφία με το Θεοδόση Καραϊωσιφίδη και τη γυναίκα του Μαργαρίτα. Ο Θεοδόσης ήταν επιδιορθωτής ρολογιών και αργότερα και πράκτορας του ΠΡΟΠΟ. Στην πρώτη φωτογραφία η Μαργαρίτα με τις μικρές βαφτιστικές της την Αλεξία (κόρη υπαλλήλου της ΑΤΕ και τη Γεωργία Κωστικίδου την ώρα που τηγάνιζε ψάρια! Θυμάμαι πολύ καλά τη σκηνή, όπου παραθέριζε το αντρόγυνο. Ψηλά σε ένα βραχώδες ύψωμα, πηγαίνοντας προς το λιμάνι της Μάκρης.

Στη μεσαία φωτογραφία η μικρή Γεωργία με τη μαμά της στην ώρα του μπάνιου. Πίσω τους οικογένειες με μικρά παιδιά. Εικόνες που μοιάζουν πολύ με το σήμερα! Εκείνο που διαφέρει είναι οι ομπρέλες και οι καρέκλες θαλάσσης, που τότε δεν υπήρχαν!

Στην τρίτη φωτογραφία η Γεωργία με το νονό της Θεοδόση την ώρα του μπάνιου! Πίσω τους θυμάμαι το μονοπατάκι που οδηγούσε στο καφενείο-ταβέρνα του Αλή. Αν προσέξετε στην επόμενη φωτογραφία θα δείτε το ίδιο μέρος από πιο μακριά. Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο της Γεωργίας Κωστικίδου και την ευχαριστώ...

28 Ιουλίου 1970: Τα θαλασσινά μπάνια των Σαπαίων συνεχίζονται και τη δεκαετία του '70. Τη σκυτάλη παίρνουν τα νεότερα παιδιά, ακολουθώντας τα βήματα των γονιών τους. Στα δροσερά κύματα της παραλίας του "Ντεμίρ Αλή" χαίρεται η παρέα των φίλων. Από αιστερά αναγνωρίζω το Κ. Κρυστάλλη, τον Αντώνη Μακρή, τη Λίνα Πορτοκάλογλου (4η), το Γιάννο Γρηγορόπουλο,, τον Ανέστη Κοντακίδη, τον Χρήστο Πορτοκάλογλου, την κούλα Μαλλίδου και τη Βάσω Μαλλίδου. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της Κούλας Μαλλίδου.

Aύγουστος 1971: Στη στάση της Μάκρης ή πιο σωστά στη στάση προς το "Ντεμίρ Αλή" (σήμερα Άγιος Γεώργιος). Συνήθως τα Σαββατοκύριακα πολλοί Σαπαίοι, κατέβαιναν εδώ με λεωφορείο του ΚΤΕΛ και μετά με τα πόδια πήγαιναν στην παραλία του "Ντεμίρ Αλή" για να κάνουν τα μπάνια τους. Στη φωτογραφία, απογευματινές ώρες, αφού ο κόσμος έκανε το μπάνιο του στη θάλασσα, περιμένει στη στάση για να επιστρέψει στις Σάπες. Μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών Σαπαίων διακρίνω τη Μαρία Γιουφτσιάδου με το μικρό Πάνο και τη μητέρα του Χαρίκλεια Χαρισιάδου. Στο σημείο που ο δρόμος είναι στενός είναι σήμερα η γέφυρα. Στα δεξιά, όπου το μεγάλο σκούρο δέντρο υπήρχε τότε βρύση που έτρεχε αδιάκοπα νερό χειμώνα καλοκαίρι! [αρχείο Μαρίας Κεραμυδά-Γιουφτσιάδου]...

Συνέχεια στην επόμενη σελίδα