Σάπες: ο τόπος μας

  Έχουν περάσει 63 χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, της πιο τραγικής και πολυαίμακτης πολεμικής αναμέτρησης της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας.

 Εμφύλιο Πόλεμο χαρακτηρίζουμε την περίοδο εκείνη κατά την οποία τα δύο αντιμαχόμενα μέρη ήταν μέλη του ίδιου κράτους και πολλές φορές (συνέβη κι αυτό) αδέρφια να μάχονται εναντίον αδερφών στην κυριολεξία! Με λίγα λόγια Έλληνες πολεμούσαν εναντίον Ελλήνων!

  Στην Ελλάδα, ο εμφύλιος άρχισε το Φθινόπωρο του 1946 και τελείωσε στις 29 Αυγούστου 1949. Τα δύο αντιμαχόμενα μέρη ήταν από τη μια πλευρά ο Εθνικός Στρατός, στον οποίο επιστρατεύτηκαν Έλληνες πολίτες με τακτική στρατολογία, με την υποστήριξη της κυβέρνησης Σοφούλη. Τις δυνάμεις αυτές ενίσχυαν και άλλα Σώματα, όπως η Βασιλική Χωροφυλακή η Εθνοφρουρά, ΜΑΥ-ΜΑΔ και είχαν τη δυνατότητα ενίσχυσης των δυνάμεων με το Ναυτικό και την Αεροπορία.

  Από την άλλη πλευρά βρισκόταν ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, στον οποίο ενώθηκαν μέλη και φίλοι του Κ.Κ.Ε. άνδρες και γυναίκες. Μεγάλο μέρος αυτών είχε πάρει μέρος στο αντιστασιακό κίνημα του ΕΑΜ.

  Όμως στις συγκρούσεις που έγιναν πήραν μέρος και άλλες δυνάμεις, στα πλαίσια και του ψυχρού πολέμου των μεγάλων δυνάμεων. Από τη μια πλευρά ήταν οι ΗΠΑ και η Μεγ. Βρετανία και από την άλλη η ΕΣΣΔ, η Γιουγκοσλαβία, η Βουλγαρία και η Αλβανία οι οποίες ενίσχυαν πολιτικά, στρατιωτικά, οικονομικά τους στρατούς, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η βοήθεια που ελάμβαναν ήταν του ίδιου μεγέθους.

  Ο πόλεμος ενέπλεξε το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Άμαχος πληθυσμός αλλά και παιδιά βρέθηκαν στην αναστάτωση και τις δραματικές συνέπειες των συγκρούσεων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι πέρα από τις βαριές απώλειες σε έμψυχο υλικό τεράστιες και βαρύτατες ήταν οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις για πολλά χρόνια.

  Στις εκλογές του 1946, στις οποίες η ΕΑΜική παράταξη, απείχε, τα δεξιά κόμματα επικράτησαν και συγκρότησαν την κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος με πρωθυπουργό τον Κων/νο Τσαλδάρη. Τότε και μετά το ψήφισμα του Ν. 509 δημιουργήθηκαν νέα πλαίσια όσον αφορά την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής αριστεράς. Στόχος ήταν ο περιορισμός των αριστερών από τη νόμιμη πολιτική ζωή.

  Η Εθνοφυλακή ήταν το σώμα εκείνο που αποτέλεσε ουσιαστικά τον πυρήνα του μετέπειτα στρατού. Είχε δημιουργηθεί την περίοδο ανάμεσα στην Απελευθέρωση από τους Γερμανούς και τα Δεκεμβριανά. Το Μάρτιο του 1946 είχαν συγκροτηθεί ήδη επτά ανώτερες στρατιωτικές διοικήσεις στις μεγάλες πόλεις. Η Βασιλική Χωροφυλακή είχε πάντα έναν ημιστρατιωτικό χαρακτήρα. Η δράση της στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944 είχε καταστήσει το σώμα απαραίτητο μοχλό στην επικράτηση της στρατιωτικής και πολιτικής κυριαρχίας της κυβέρνησης. Ιδιαίτερο ρόλο έπαιξαν και οι λεγόμενοι χωροφύλακες άνευ θητείας, που συγκροτούσαν τους λεγόμενους Λόχους Κυνηγών, αλλά και ένα άλλο ένοπλο σώμα με την επωνυμία ΜΑΥ-ΜΑΔ (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου-Μονάδες Αποσπασμάτων Διώξεως). Μέλη αυτών ήταν κυρίως χωρικοί που αποστολή τους ήταν η υπεράσπιση των χωριών από ενδεχόμενες επιθέσεις των ανταρτών. Πιο αποτελεσματικές ήταν η ΜΑΔ, που οι επικεφαλής τους ήταν μόνιμοι αξιωματικοί του τακτικού στρατού. Στην πράξη όμως, τις περισσότερες φορές η δράση αυτών των ένοπλων δυνάμεων δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από αυτά που υποτίθεται ότι θα έλυνε. Ο αφοπλισμός τους από τους αριστερούς αντάρτες ήταν σε πολλές περιπτώσεις αρκετά εύκολος.

Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.

  Ο Εμφύλιος σ' αυτές τις περιοχές είχε πολλές ιδιαιτερότητες, που οφείλονταν στη γεωγραφική τους θέση, αλλά και στην πληθυσμιακή σύνθεση. Από τη μια πλευρά οι κυβερνητικές δυνάμεις ήταν εκτεθειμένες σε μια μεγάλη ορεινή περιοχή που κατέληγε στη συνοριακή γραμμή, ενώ από την άλλη οι δυνάμεις του ΔΣΕ δεν ήταν μακριά από τη θάλασσα και τις δυνάμεις που μπορούσαν να καταφθάσουν από εκεί. Λόγω της στενότητας του χώρου δεν ήταν εύκολη η μεγάλη συγκέντρωση στρατευμάτων. Οι μάχες που έγιναν είχαν πάντα ένα χαρακτήρα φθοράς του αντιπάλου και για το ΔΣΕ η καθήλωση υπέρτερων δυνάμεων του εθνικού στρατού, ώστε να μη χρησιμοποιούνται αυτές σε άλλες επιχειρήσεις αλλού, που ήταν πιο σημαντικές στρατηγικά.

  Και η σύνθεση του πληθυσμού ήταν διαφορετική στην περιοχή και είχε αντανάκλαση στους αντιπάλους. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ προέρχονταν σε με γάλο βαθμό από παλιούς αντάρτες της Κατοχής, που είχαν αποσυρθεί στο στρατόπεδο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας κατά την περίοδο 1945-1946. Στην περιοχή του Έβρου από ανθρώπους που είχαν φύγει στην Κατοχή για τη Μέση Ανατολή και είχαν καταλήξει σε βρετανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης μετά τα γεγονότα του του Απριλίου του 1944. Από την αντίπαλη πλευρά η VII Μεραρχία, που είχε ως πηγή στρατολόγησης την περιοχή της Θράκης, είχε υψηλό ποσοστό από τη μουσουλμανική μειονότητα, που δεν έδειχνε όμως διάθεση συμμετοχής στις πολεμικές δραστηριότητες.

  Οι συγκρούσεις είχαν για μεγάλο διάστημα το χαρακτήρα μικρών επιχειρήσεων του ΔΣΕ απέναντι σε μεμονωμένους στόχους με σκοπό την παρενόχληση του αντιπάλου και τον ανεφοδιασμό των τμημάτων. Η προσπάθεια του ΔΣΕ να εκμεταλλευτεί την κατάσταση στην Κομοτηνή, το Φθινόπωρο του 1947, απέτυχε με αποτέλεσμα να ενισχυθούν οι κυβερνητικές δυνάμεις στην περιοχή. Η ανανεωμένη αυτή δύναμη προχώρησε σε νέες επιχειρήσεις, όπως η επιχείρηση "Αλέξανδρος" το Δεκέμβριο του 1947. Η επιχείρηση δεν κατάφερε να εκμηδενίσει τις δυνάμεις του ΔΣΕ, περιόρισαν όμως κατά πολύ τις δυνατότητες του αντάρτικου.

(Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο: ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ - ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ -1946-1949).

ΛΙΓΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ

Για πρώτη φορά είδα αυτό το φυλάκιο, το οποίο είχε κατασκευαστεί από τον εθνικό στρατό. Ήταν τοποθετημένο ακριβώς μπροστά στο ΠΑΛΛΑΔΙΟ και σε τέτοια θέση ώστε να ελέγχεται κάθε κίνηση και στους 4 δρόμους της διασταύρωσης. Για το σκοπό αυτό υπήρχαν 4 θυρίδες, μέσα από τις οποίες ο στρατιώτης παρακολουθούσε τις νυχτερινές ώρες κάθε ύποπτη κίνηση...

  Κάποια πράγματα που θα αναφέρω δεν αφορούσαν μόνο τον τόπο μας, αλλά ήταν μια γενική αντιμετώπιση από την πλευρά του ΔΣΕ. Για παράδειγμα η στρατολόγηση νέων μελών. Τις πιο πολλές φορές γινόταν δια της βίας και ειδικά των κοριτσιών που ήταν πάνω από 15-16 χρόνων, καθώς έμπαιναν τις νύχτες στα αφύλαχτα χωριά και αφύλαχτα ήταν σχεδόν όλα τα χωριά της περιοχής. Για το λόγο αυτό γύρω στα 1947, οι τοπικές αρχές, μετά από εντολή της κεντρικής κυβέρνησης, μετέφερε τους κατοίκους των χωριών στις Σάπες και τους εγκατέστησε είτε σε δωμάτια που υποχρεωτικά παραχώρησαν οι ντόπιοι Σαπαίοι, είτε σε παραπήγματα, που τα είχαν διαμορφώσει σε πρόχειρους καταυλισμούς.

> Οι κάτοικοι των χωριών αυτών καθημερινά σχεδόν, το πρωί πήγαιναν με ό,τι μέσο διέθεταν στα χωριά τους για να εκτελούν τις γεωργικές τους ασχολίες και όταν βράδιαζε επέστρεφαν πάλι στις Σάπες για τη μεγαλύτερη ασφάλειά τους. Η μετακίνηση αυτή δεν ήταν πάντα αναίμακτη. Για παράδειγμα ο Φώτης Μαλές, σκοτώθηκε καθώς πάτησε νάρκη που τοποθετήθηκε από ομάδα του ΔΣΕ. Υπήρξαν και περιπτώσεις που οικογένειες παρέμειναν για 1-2 βράδια στα χωριά τους με δική τους ευθύνη και όσες φορές τύχαινε να εισβάλουν οι ομάδες ανταρτών, συνήθως μετά από πληροφόρηση, έψαχναν σε σπίτια, αχυρώνες, σταύλους, φράχτες κλπ να βρουν τα πρόσωπα που τους ενδιέφεραν.

> Στην περιοχή μας υπήρχε ένας "καπετάνιος", με το ψευδώνυμο καπετάν Λάμπρος, που καταγόταν από την Κομοτηνή. Ο τόπος που στρατοπεύδευε ήταν πάνω από τη Νέα Σάντα, προς τα πομακοχώρια. Έμαθα το εξής περιστατικό. Υπήρχε μια περιοχή, βόρεια των Αρριανών στην οποία δεν επιτρεπόταν να βόσκουν τα πρόβατα οι τσομπάνηδες και δεν ξέρω γιατί. Μια μέρα λοιπόν δυο κοπάδια μαζί με τους τσομπάνηδες μπήκαν στην απαγορευμένη περιοχή, αφού εκεί είχε αρκετό χορτάρι για τα ζώα τους. Κατά τύχη οι ομάδες του καπετάν Λάμπρου περνούσαν από εκείνο το μέρος. Το αποτέλεσμα; Τους πήραν τα ζώα, καμιά διακοσαριά τον αριθμό! Ο ένας από αυτούς, σαρακατσάνος στην καταγωγή, από τη Νέα Σάντα, αψήφησε τις συμβουλές και παραινέσεις των γνωστών και κατά τη διάρκεια της νύχτας με κίνδυνο της ζωής του έφτασε στο λημέρι του καπετάνιου. Μόλις τον οδήγησαν μπροστά του ο βοσκός, έπεσε στα πόδια του και του φίλησε τα παπούτσια. Τον παρακάλεσε να του δώσει τα δικά του πρόβατα, "Δεν είναι όλα, καμιά σαρανταριά μόνο! Έχω δώδεκα στόματα να θρέψω", είπε. Ο καπετάνιος, που μάλλον γνώριζε το βοσκό έδωσε εντολή σε κάποιον από τους συντρόφους του να του επιστρέψουν τα ζώα και μάλιστα να του δώσουν και άλλα δώδεκα επί πλέον! Έτσι κι έγινε. (το περιστατικό μου διηγήθηκε κάτοικος της Νέας Σάντας.

> Στις Σάπες υπήρχε μια μικρή στρατιωτική μονάδα, (87ο Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού), που δεν ήταν όμως ικανή να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή. Η φύλαξη περιοριζόταν μόνο μέσα στην κωμόπολη των Σαπών. Τότε πραγματοποιήθηκε και η μετεγκατάσταση ενός ολόκληρου χωριού, των Κασσιτερών. Όλοι οι κάτοικοι του χωριού, μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στις Σάπες. Από τότε το χωριό εγκαταλείφθηκε. Για να χτίσουν καινούρια σπίτια τους δόθηκε κάποια μικρή βοήθεια, κυρίως σε οικοδομικά υλικά, ενώ πολλοί χάλασαν τα σπίτια τους στις Κασσιτερές και μετέφεραν τα υλικά στα καινούρια των Σαπών.

> Η ίδια περίπου κατάσταση υπήρχε και στην περιοχή της Αρίσβης. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών, πήγαιναν να διανυκτερεύσουν εκεί, γιατί υπήρχε μια μικρή στρατιωτική δύναμη του εθνικού στρατού και την ημέρα πήγαιναν στα χωριά τους για τις εργασίες τους. Στην Αρίσβη, σε μια νυχτερινή επίθεση του ΔΣΕ ανατινάχτηκε μια από τις οδικές γέφυρες. Τα οχήματα και κυρίως τα στρατιωτικά, γιατί αυτά ήταν και τα περισσότερα περνούσαν από μια πλάγια χωμάτινη παράκαμψη. Μια από τις επόμενες ημέρες, γύρω στις 12 το μεσημέρι, κάποιος από τους αντάρτες του ΔΣΕ παγίδεψε με νάρκη το σημείο εκείνο. Γνώριζε ότι κάθε ημέρα ένα στρατιωτικό όχημα μετέφερε στρατιώτες, αλλά και πολίτες από την Κομοτηνή στις Σάπες κα αντίστροφα. Το περιστατικό μου το διηγήθηκε ένας Σαπαίος, 10 χρόνων τότε που ενώ ήταν μόνιμοι κάτοικοι Σαπών, την περίοδο εκείνη μετακόμισαν στην Κομοτηνή για περισσότερη ασφάλεια. Πολλές φορές, την ημέρα πήγαινε με τους γονείς στις Σάπες για τις δουλειές τους. Κι ενώ έκαναν συχνά χρήση αυτού του οχήματος (μεγάλη η τύχη τους) εκείνη τη μέρα δεν το πρόλαβαν! Το αποτέλεσμα ήταν το όχημα αυτό, καθώς περνούσε από το συγκεκριμένο σημείο πάτησε τη νάρκη και 4 ή 5 άνθρωποι, οι περισσότεροι στρατιώτες, έχασαν τη ζωή τους! Το θλιβερό αυτό γεγονός το είδε λίγο αργότερα ό ίδιος, καθώς ερχόταν με άλλο όχημα!

> Στις Σάπες, δε γνωρίζω αν έγινε κάποια μεγάλη μετωπική σύγκρουση του εθνικού στρατού με τις ομάδες του ΔΣΕ. Συνήθως αυτές ήταν μικρής κλίμακας, πάντα τις νυχτερινές ώρες και συνήθως αφορούσαν επιθέσεις σε φυλάκια που βρισκόταν κοντά σε επίκαιρα σημεία, όπως γέφυρες, δρόμους, εκκλησίες, αποθήκες πυρομαχικών κλπ. Πολλούς βομβαρδισμούς δεχόταν η κωμόπολη των Σαπών τις νυχτερινές ώρες από τα γύρω υψώματα. Στόχοι ήταν, η στρατιωτική μονάδα, η αστυνομία. γέφυρες και τα διάφορα φυλάκια που ήταν φτιαγμένα μέσα στην πόλη.  Πυρά δεχόταν η εκκλησία και το σχολείο, γιατί βρισκόταν μέσα στη ζώνη των βολών του ΔΣΕ,α αφού στόχος ήταν το φυλάκιο του Εθνικού Στρατού μπροστά από την εκκλησία. Εκεί μάλιστα σκοτώθηκε και ο Αναστάσιος Μαλλές από το Χαμηλό, δεχόμενος τα πυρά όπλου των ανταρτών, ενώ βρισκόταν μέσα στο φυλάκιο.  

( Η προσθήκη πληροφοριών συνεχίζεται...Όποιος γνωρίζει περιστατικά που συνέβησαν την εποχή εκείνη μπορούν να μου τα αναφέρουν και θα καταγραφούν επώνυμα...)

ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ

Σάπες 1946: Τη φωτογραφία έλαβα από το Σταύρο Κομνηνακίδη, που δεν κατάγεται από τις Σάπες, όμως πρέπει να γεννήθηκε εδώ, αφού ο πατέρας του, ο Χρήστος Κομνηνακίδης, υπηρέτησε για πολλά χρόνια στην τότε Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Σαπών. (ο πρώτος από αριστερά). Επέλεξα να την εντάξω σ' αυτή τη σελίδα, γιατί χρονικά σχετίζεται με τα γεγονότα της εποχής εκείνης. Μπροστά από τo "τσαρσί" τζαμί, φωτογραφίζονται τρεις άνδρες με τις υπηρεσιακές στολές της Χωροφυλακής. Και οι τρεις ήρθαν τότε με απόσπαση από το νησί της Τήνου για να ενισχύσουν τη δύναμη της Αστυνομίας στη δύσκολη εκείνη περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου.

Σάπες, γύρω στα 1947: Τη φωτογραφία αυτή την ανακάλυψα πρόσφατα ψάχνοντας σε κάποιες παλιές φωτογραφίες του Κώστα Γιουφτσιάδη. Είμαι βέβαιος ότι η φωτογραφία αυτή δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Βλέπουμε τους άνδρες της Μονάδας Εθνοφυλακής, ντυμένοι με χοντρά πανωφόρια και ζωσμένοι με ζώνες και φυσιγγιοθήκες. Επι κεφαλής είναι ένας μόνιμος αξιωματικός, ενώ στο κέντρο κάτω ένας πολυβολητής φωτογραφίζεται με το αυτόματο πολυβόλο. Οι άνδρες αυτοί στρατολογήθηκαν μετά το 1946 και μέχρι το τέλος του Εμφυλίου είχαν αποστολή την προστασία στρατιωτικών στόχων από δολιοφθορές των ανταρτικών ομάδων, που συνέβαιναν κυρίως τις νυχτερινές ώρες.

Σάπες 27 Μαίου 1947:  Σάπες 27 Μαΐου 1947. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Θόδωρου Βαλασιάδη και στο πίσω μέρος έγραφε: "Ενθύμιον φιλίας - Σύλλογος Μπεκρήδων - 27/5/1947''. Η περίοδος κατά την οποία έγινε η φωτογράφιση, αφορά τις ημέρες του Εμφυλίου Πολέμου. Το έχω ξαναγράψει και αλλού, ότι τα στιγμιότυπα που βλέπουμε σε πολλές φωτογραφίες δεν θυμίζουν περίοδο πολέμου! Τις περισσότερες φορές οι συρράξεις μεταξύ των εμπλεκόμενων πλευρών γινόταν τις νυχτερινές ώρες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας υπήρχε μια ηρεμία! Από τα πρόσωπα που εικονίζονται αναγνωρίζω σίγουρα τους δύο Σαπαίους, το Νίκο Γιουφτσιάδη, ξυλουργό, που είναι καθιστός και τον Κυριαζίδη, κρεοπώλη, που έχει υψωμένο ένα ποτήρι. Υπάρχουν 4 ένστολοι άντρες, που μάλλον δεν κατάγονται από τις Σάπες. Τέλος δεν αναγνωρίζω τον κύριο με τη γραβάτα. 

1948: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΑΠΩΝ:   Είναι Ιούνιος 1948. Στην Ελλάδα και στις Σάπες, συνεχίζεται ο Εμφύλιος Πόλεμος. Την ημέρα οι ρυθμοί της ζωής είναι εντελώς φυσιολογικοί. Τα σχολεία λειτουργούν και κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι τις νύχτες, αλλάζει τελείως το κλίμα. Οι άνθρωποι κλεινόταν στα σπίτια από το φόβο κάποιας επίθεσης από τις ανταρτικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Τότε από τα γύρω υψώματα ριχνόταν οβίδες σε στρατιωτικούς στόχους των Σαπών. Από τους βομβαρδισμούς αυτούς δεν γλύτωσαν ούτε η εκκλησία, αλλά και το Δημοτικό Σχολείο. Αν παρατηρήσετε τους τοίχους και τα παράθυρα θα διαπιστώσετε τις φθορές! Σπασμένα τζάμια και δεκάδες τρύπες από τις βολές των ανταρτών. Ο λόγος των χτυπημάτων ήταν ότι τόσο το σχολείο, όσο και η εκκλησία ήταν μέσα στο πεδίο δράσης των βομβαρδισμών και πυροβολισμών. Κι αυτό ήταν ένα φυλάκιο, που τις νύχτες υπήρχαν σκοπιές στρατιωτών ή Εθνοφυλάκων. Εκεί σημειώθηκαν και θάνατοι σταρτιωτών.

 Από τις δασκάλες αναγνωρίζω την Αλκμήνη Γουναροπούλου Ψαθά και τη Χρυσάνθη Τσολακίδου. Από τους μαθητές ο νέος με το τύμπανο είναι ο Λοΐζος Κώστας, η Σταυρούλα Γιουφτσιάδου, η Βαλασιάδου Ελένη, η Χαριτοπούλου Ξανθούλα, η Κηπουρού Ματούλα.

13 Απριλίου 1947:  Φωτογραφία με τον Παντελή Μπακιρτζή (αριστερά), στην οποία υπάρχει ιδιόχειρο σημείωμα: "Ενθύμιον έτος 13/4/47". Τίποτα δεν μπορούσε να υποψιαστεί κανένας. Περίοδος Εμφυλίου Πολέμου, η πιο σκληρή και αποτρόπαια της ιστορίας μας. Ο Παντελής σε λίγο διάστημα υπηρετεί τη θητεία του στον Εθνικό Στρατό. Στις αρχές του νέου χρόνου παίρνει μέρος στις σκληρές μάχες στη φέφυρα Μποροζανίου πολεμώντας τους "εχθρούς" του "Λαϊκού Στρατού" των ανταρτών. Οι απώλειες τραγικές εκατέρωθεν. Τα θύματα πολλά. Ένα από αυτά και ο Παντελής. Σε ηλικία 21 ετών χάνεται ένα παλικάρι που δεν πρόλαβε να χαρεί τη ζωή του. Θύματα παρόμοια υπήρξαν και από την άλλη πλευρά, σ' αυτόν το άδικο πόλεμο, τον αδελφοκτόνο!

Κοιμητήριο Σαπών 2014: Τυχαία έπεσε στην αντίληψή μου η μαρμάρινη επιγραφή επάνω σε οικογενειακό τάφο του Μπακιρτζή. Συγκεκριμένα υπήρχαν δυο επιγραφές. Στη δεύτερη έγραφε: "Στρατιώτης Παντελής Μπακιρτζής - Φονευθείς το έτος 1948 στην γέφυρα Μποροζανίου, ετών 21". Προφανώς υπέθεσα ότι η περίοδος αφορούσε την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου. Ανέτρεξα σε ιστορικές πηγές από όπου μεταξύ των άλλων διάβασα ότι την περίοδο 25/12/1947 μέχρι 3/1/1948, έλαβαν χώρα σφοδρές μάχες μεταξύ των δυνάμεων του εθνικού στρατού και αυτών του ΔΣΕ στην περιοχή της Κόνιτσας, κοντά στα Αλβανικά σύνορα. Στόχος των ανταρτών ήταν να καταλάβουν την Κόνιτσα και να την ανακηρύξουν πρωτεύουσα της "Ελεύθερης Ελλάδας". Από την άλλη πλευρά οι δυνάμεις του εθνικού στρατού υπερασπίζονταν την Κόνιτσα. Στρατηγικό σημείο της περιοχής ήταν η γέφυρα του Μπουραζανίου, που ήταν υπό των έλεγχο του εθνικού στρατού. Μετά από σκληρές μάχες και με πολλές απώλειες τη γέφυρα την κατέλαβαν οι δυνάμεις του ΔΣΕ. Σε μια από αυτές τις συγκρούσεις σκοτώθηκε και ο στρατιώτης Παντελής Μπακιρτζής. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτός που έχασε τη ζωή του. Οι αντάρτες είχαν 458 νεκρούς στο διάστημα από 25 Δεκεμβρίου 1947 έως τις 7 Ιανουαρίου 1948. Οι 240 καταμετρήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Άλλοι 218 είχαν χάσει τη ζωή τους από τις 19 Οκτωβρίου 1947 έως τις 7 Ιανουαρίου 1948 στην περιοχή της Μουργκάνας. Αντίστοιχα εγκαταλείφθηκαν στα πεδία των μαχών 217 τραυματισμένοι αντάρτες (71+140). Συνελήφθησαν 20 (15+5) και παραδόθηκαν 17 αντάρτες (2+15). Από την πλευρά των κρατικών δυνάμεων σκοτώθηκαν αντίστοιχα 10 αξιωματικοί (7+3) και 149 φαντάροι (97+52). Τραυματίσθηκαν ακόμα 29 αξιωματικοί (11+7) και 548 φαντάροι (334+214). Υπήρχαν επίσης 2 αγνοούμενοι αξιωματικοί στην περιοχή της Κόνιτσας και 69 φαντάροι (51+18). Το αίμα έτρεξε σαν ποτάμι, εκείνο το μαρτυρικό Δεκέμβριο. Αίμα ελληνικό, άδικα χυμένο…

Προσωπικά είναι η πρώτη φορά που βλέπω αυτό το όνομα. Ποτέ δεν άκουσα κάτι. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα άλλα ονόματα. Ο Φωκίων Μπακιρτζής ήταν αυτός που διετέλεσε Πρόεδρος στην τότε Κοινότητα Σαπών, πριν από το 1940.

1948-1949. Η φωτογραφία αυτή είναι από τις πιο σπάνιες της περιόδου αυτής και ανήκει στο αρχείο του Κώστα Γιουφτσιάδη. (πρώτος από τους καθήμενους αριστερά). Πληροφορίες για τη φωτογραφία αυτή πήρα από τον Παναγιώτη Τραμπίδη που βρίσκεται κι αυτός ανάμεσα (τέταρτος των ορθίων από αριστερά). Το στιγμιότυπο είναι από μια φιλική συνάντηση που έγινε από μια ομάδα νέων Σαπαίων του ΟΡΦΕΑ, που αποτέλεσαν και τη βάση για την ίδρυση μετέπειτα της Ελπίδας. Τα υπόλοιπα πρόσωπα είναι νέοι στρατιώτες που συμμετείχαν στο 87ο Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού. Αυτό, μαζί με τους Εθνοφύλακες ήταν οι δυνάμεις αντιμετώπισης των ανταρτικών ομάδων του ΔΣΕ. Επειδή οι συγκρούσεις γινόταν τις νυχτερινές ώρες, οι στρατιώτες και οι νέοι των Σαπών, διψούσαν για λίγες ώρες χαλάρωσης. Και τέτοιες ήταν οι φιλικές ποδοσφαιρικές συναντήσεις το πρώτο γήπεδο, εκεί που σήμερα είναι χτισμένα το Κέντρο Υγείας και το Δημοτικό Σχολείο. Η φωτογραφία είναι από τη συνάντηση του ΟΡΦΕΑ με την ομάδα του στρατού. Πρόσωπα που αναγνωρίστηκαν του Παν. Τραμπίδη, Κ. Γιουφτσιάδη, Τ. Σεραφειμίδη, Παναγιώτη Ευσταθόπουλου, Γιόγκατζη, Ν. Τσιρίδη. Τα παπούτσια της ομάδας ήταν χειροποίητα που τα έφτιαχνε ο Κ. Γιουφτσιάδης, τότε που μάθαινε την τέχνη του παπουτσιού.

Άρατος 26 Οκτωβρίου 1948: Τη φωτογραφία αυτή τη βρήκα στο αρχείο του Αλέκου Χαρισιάδη. Στο πίσω μέρος της υπήρχε το κείμενο: "Ανάμνησις Εθνοφρουράς εν Αράτω 26-10-1948 - Λοχίας Π. Πεταμόσης. Ο εικονιζόμενος ήταν λοχίας την εποχή εκείνη στη δύναμη της εθνοφρουράς Σαπών. Ήταν ακόμη η εποχή του εμφυλίου πολέμου και τα βράδια κυρίως, οι ομάδες των ανταρτικών δυνάμεων έκαναν επιθέσεις σε στόχους, όπως ήταν οι γέφυρες, περάσματα στρατιωτικής φύσης κλπ. Προφανώς οι άνδρες της Εθνοφρουράς αναλάμβαναν τη φύλαξη και την προστασία των στόχων αυτών. Θυμάμαι ότι μέχρι και πρόσφατα στις γέφυρες αυτές να υπάρχουν φυλάκια. Στη φωτογραφία βλέπουμε το λοχία να διατρέχει τη γέφυρα που είναι φτιαγμένη από ξύλα και σίδερα. Στο βάθος δε φαίνονται οι πέτρινες βάσεις της νέας γέφυρας που άρχισε να κατασκευάζεται την εποχή εκείνη στον Άρατο.

ΓΕΦΥΡΑ ΑΡΑΤΟΥ 2012: Σχετικά πρόσφατη φωτογραφία της γέφυρας στον Άρατο. Αν προσέξετε την προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται στα αριστερά μερικές  τσιμεντένια βάσεις της νέας γέφυρας, δίπλα στην ξύλινη. Το 1948 ξεκίνησε η κατασκευή της. Στη μέση της φωτογραφίας υπάρχει κι ένα κτισμένο φυλάκιο, που δεν υπάρχει στην πρώτη του 1948. Υποθέτω πώς η κατασκευή του έγινε την ίδια εποχή παράλληλα με τη γέφυρα. Ο λόγος ήταν οι συχνές επιθέσεις των ανταρτικών δυνάμεων με κανονιοβολισμούς και τοποθετήσεις ναρκών. Εδώ υπήρξαν και θύματα από νάρκες. Έτσι δόθηκε η εντολή για την κατασκευή του φυλακίου, με δύο επίπεδα για τον έλεγχο του επάνω και του κάτω μέρους της γέφυρας. Επίσης διακρίνεται και θέση βολής στην οροφή του. Ήταν ένα φυλάκιο που μπορούσε να διαθέτει σημαντικό αριθμό στρατιωτών του εθνικού στρατού για τη φύλαξή της.

Σάπες 25 / 2 / 1949. Ήταν ακόμη η περίοδος που δεν είχε λήξει ο εμφύλιος πόλεμος. Παρέα φίλων πολιτών των Σαπών πάνω σε ένα κάρο φωτογραφίζονται με φίλους στρατευμένους στη δύναμη του ΤΕ Σαπών, που η αποστολή τους ήταν η φύλαξη των πιο σημαντικών στόχων της κωμόπολης. Από την παρέα αναγνωρίζω τον Τάκη Κιουπτσή (αριστερά) και τους: Γ. Μουχταράκο, Δημ.Στέργιογλου, Θοδ. Βαλασιάδη, Αλέκο Χαρισιάδη, και Χαρ. Μαλλίδη, που μάλλον δεν είχαν στρατολογηθεί τη συγκεκριμένη εποχή.. Από τους στρατιώτες δεν αναγνωρίζω κανένα. Η ημερομηνία είναι σωστή γιατί υπάρχει γραμμένη στο πίσω μέρος της φωτογραφίας. (Αρχείο: Θεόδωρου Βαλασιάδη).

Κοιμητήρια Σαπών 2012: Αριστερά και δεξιά βλέπουμε δυο σταυρούς με τα ονόματα Μαλλές Αναστάσιος, εφονεύθη 1948, ετών 44 και Μαλλές Φώτιος, εφονεύθη 27-3-1949, ετών 17. Ήταν μερικά από τα θύματα του Εμφυλίου Πολέμου στην περιοχή μας. Ο πρώτος σκοτώθηκε από βομβαρδισμό με οβίδες μέσα στο φυλάκιο, μετά από νυχτερινή επίθεση των δυνάμενων του ΔΣΕ την προαναφερόμενη ημερομηνία και ο δεύτερος όταν πάτησε νάρκη που είχαν τοποθετήσει καθώς βάδιζε πηγαίνοντας από τις Σάπες στο Χαμηλό με τα πόδια. Φυσικά θύματα υπήρχαν και από την πλευρά των ανταρτών, όμως δεν είναι ο σκοπός μου να επαναφέρω μνήμες δυσάρεστες από την εποχή εκείνη, αλλά να θυμίσω πόσο μεγάλο κακό προκάλεσαν εκείνα τα γεγονότα για πολλά πολλά χρόνια και μακάρι να γίνει ένα μάθημα σε όλους μας ώστε να μην ξαναζήσουμε καταστάσεις σαν κι αυτές που ζήσαν οι πατεράδες κι οι παππούδες μας.

Σάπες 30 Μαΐου 1949: Τρείς ακριβώς μήνες πριν από την επίσημη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου η κατάσταση άρχισε να ομαλοποιείται στην περιοχή μας. Οι δυνάμεις του δημοκρατικού στρατού αποχώρησαν από τη Θράκη και οι αψιμαχίες έλαβαν τέλος. Τη μέρα αυτή, στις 30 Μαΐου 1949, οι κάτοικοι των Σαπών ξεχύθηκαν στους δρόμους και πανηγύρισαν το τέλος ενός εμφύλιου σπαραγμού, που τόσα δεινά προκάλεσε σε χιλιάδες οικογένειες που δεν είχαν καμία συμμετοχή στα γεγονότα. Η φωτογραφία που δημοσιεύω ανήκει στο αρχείο του Θόδωρου Βαλασιάδη και νομίζω ότι είναι η μοναδική που υπάρχει από αυτό το γεγονός στις Σάπες. Από τα πρόσωπα που υπάρχουν στη φωτογραφία μπορώ να αναγνωρίσω με βεβαιότητα το Θ. Βαλασιάδη (με τα μαύρα γυαλιά). Αριστερά του ο Γ. Κωνσταντινίδης (κουρέας), ο Κώστας Πορτοκάλογλου (δεξιά με τα λευκά ρούχα), ο Χαρ. Μαλλίδης και ο Χαρ. Χαριτόπουλος (πάνω στο καπώ του στρατιωτικού οχήματος και ο Ανέστης Χαρισιάδης (επάνω από τη θέση του συνοδηγού). Μπροστά ο Στέλιος Γιαννόπουλος, που το 1953, σκοτώθηκε στον πόλεμο της Κορέας. Στη θέση του οδηγού ο λοχίας Π.Πεταμόσης, (δεν ήταν από Σάπες). Στηνπαρούσα σελίδα, λίγο πιο πάνω υπάρχει σε άλλη φωτογραφία, ένα χρόνο πριν. Στο βάθος του δρόμου πολλές γυναίκες και παιδιά μαθαίνουν τα χαρμόσυνα νέα. Ήταν μια ανάσα για όλους!  [Η φωτογραφία έχει υποστεί ψηφιακή επεξεργασία επιχρωμάτωσης]...

Φωτογραφία από το Ηρώο του Χαμηλού, στο οποίο είναι γραμμένα τα ονόματα των "Υπέρ Πατρίδος Πεσόντων", την περίοδο από το 1940 έως το 1949.  Η περίοδος 1947 μέχρι το 1949, αφορά τον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο, όπου και τα περισσότερα θύματα.  Για τον Ντάλια Γεώργιο άκουσα την ιστορία από τη θεία μου Δέσποινα. Ο Ντάλιας, ήταν κτηνοτρόφος με πάνω από 300 πρόβατα. Για κάποιους λόγους εκδίκησης, μια νύχτα οι αντάρτες κύκλωσαν το σπίτι και το έβαλαν φωτιά. Το Γιώργη τον κρέμασαν σε ένα δέντρο και πήραν όλο το κοπάδι των ζώων. Μέσα στο σπίτι βρισκόταν τα τρία μικρά παιδιά. Από το πίσω μέρος του σπιτιού, μπήκε ο παππούς και έβγαζε τα μικρά παιδιά σχεδόν πετώντας τα από το παράθυρο. Το τρίτο παιδί, ο Μιχάλης, χτύπησε στο κεφάλι και από τότε σχεδόν έχασε την όρασή του. 

  Τι ήταν τα Δεκεμβριανά

  Ο όρος Δεκεμβριανά αναφέρεται σε μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 - Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις δυνάμεις αριστερών οργανώσεων (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ) και τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις που ανήκαν στο υπόλοιπο πολιτικό φάσμα, από την σοσιαλδημοκρατία (όπως ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ηγέτης του «Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος») έως τα τάγματα ασφαλείας. Η έναρξή τους, στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, σηματοδοτείται από τους πυροβολισμούς των Κυβερνητικών και Αγγλικών δυνάμεων μπροστά στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη ενάντια στη διαδήλωση του ΕΑΜ που είχε οργανωθεί ως απάντηση στο τελεσίγραφο της κυβερνησης εθνικής ενώσεως (1-12-1944) για τον αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων, με αποτέλεσμα το θάνατο 28 διαδηλωτών και τον τραυματισμό άλλων 148. Παράλληλα ο στρατηγός Σκόμπυ προέβη σε διάγγελμα. (ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ).

Διαβάστε και εδώ: (Ο Εμφύλιος Πόλεμος 1944-1949)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΒΡΑΔΕΛΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

 Δανείζομαι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του γιατρού Κώστα Βραδέλη "Οικογενειακές και Ιστορικές αναμνήσεις", το οποίο μεταξύ των άλλων, αναφέρεται στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου με κρίσεις του ίδιου για τη γενικότερη κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά και σε αναφορές σε οικογενειακά του πρόσωπα.

  Φθινόπωρο του 1944, η απελευθέρωση

  Τέλος καλοκαιριού και το φθινόπωρο του 1944 είναι ίσως από τις ωραιότερες εποχές που έ­ζησα. Οι Βούλγαροι πήραν εντολή για επιστροφή στην πατρίδα τους, γιατί η ήττα του άξονα ήταν πλέον φανερή σε όλα τα μέτωπα. Σε μερικές μονά­δες τους κατέβασαν τη φασιστική σημαία, συνέλα­βαν τους φασίστες αξιωματικούς και ύψωσαν κόκ­κινη και λευκή σημαία. Στα βουνά, γύρω από τα χω­ριά, εμφανίστηκαν οι πρώτες ανταρτοομάδες του Ε.Λ.Α.Σ. και ο κόσμος δειλά-δειλά ύψωνε στα σπίτια ελληνικές σημαίες. Η μάνα μου όλο χαρά περίμενε τον γυρισμό του Αλέκου και του Αγγέλου. Τα κάρα με βουλγάρικες οικογένειες και γεμάτα πλιάτσικο και κλοπιμαία από ελληνικά σπίτια περνούσαν νύχτα μέρα μπροστά από το σπίτι μας και πήγαιναν για τη Βουλγαρία. Ο δήμαρχος που ήρθε με την κου­στωδία να συλλάβει τον Αλέκο, έφυγε με γύψο στο πόδι, με πατερίτσες και με σκυμμένο το κεφάλι, ό­ταν πέρναγε από το σπίτι μας.

 Όταν έφυγαν όλες οι βουλγάρικες αρχές από το χωριό μας, τη διοίκηση του χωριού και της περιφέ­ρειας ανέλαβαν συγχωριανοί μας που είχαν την στήριξη των αντιστασιακών οργανώσεων ή ήταν και οι ίδιοι αντιστασιακοί. Θυμάμαι πόση συγκί­νηση ένιωσα, όταν είδα να παρελαύνει στον κε­ντρικό δρόμο του χωριού ο γυναικείος λόχος του Ε.Λ.Α.Σ. Σουφλίου. Τη λεβέντισσα με την αρματω­σιά που προπορευόταν με την ελληνική σημαία, τα τύμπανα, τις σάλπιγγες και το τραγούδι «Ε.ΛΑ.Σ. Τη σιγουριά που σου ενέπνεαν αυτά τα κορί­τσια που μέχρι χθες πολεμούσαν στα βουνά τους κατακτητές ισάξια με τους άνδρες. Πόσο υπέφεραν από τα χιόνια, τις βροχές, τα λιοπύρια, την πείνα και τις αρρώστιες όλα αυτά τα χρόνια και πόσες άφη­σαν τα κόκαλά τους μέσα στα βουνά, άταφες ή θαμ­μένες πρόχειρα με έναν ξύλινο σταυρό στον τάφο. Κι όμως οι περισσότερες απ' αυτές κατέλη­ξαν στις φυλακές, τις εξορίες ή τα εκτελεστικά απο­σπάσματα. Όλο το χωριό, χωρίς διακρίσεις στην αρχή, γλεντούσε και χαιρόταν τη λευτεριά. Ο κό­σμος αγκαλιάζονταν και φιλιόντουσαν γυναίκες και άνδρες και στηνόντουσαν γλέντια κάθε τόσο με τα φτωχικά μέσα του καθενός. Είχαν την ελπίδα πως με την ομόνοια και τη δουλειά θα έρθουν καλύτερες μέρες για όλους. Δυστυχώς όμως οι ελπίδες δια­ψεύστηκαν πολύ γρήγορα και ήρθαν μέρες πολύ χειρότερες και μαύρες κι από αυτές της κατοχής.

 Τέλος Νοεμβρίου του 1944. Επέστρεψαν στο σπίτι ο Αλέκος και ο Άγγελος. Τον Αλέκο τον καμα­ρώσαμε σε μια παρέλαση που έκαναν στο χωριό ό­λοι αυτοί από το χωριό μας που πήραν μέρος στην αντίσταση. Τον δε Άγγελο του δώσανε κάποια υ­πεύθυνη θέσης στη διοίκηση. Επιπλέον ο Άγγελος και ο Δημήτρης έκαναν το δάσκαλο στα παιδιά του Δημοτικού τους πρώτους μήνες μετά την απελευθέ­ρωση, γιατί δεν υπήρχαν κανονικοί δάσκαλοι.

Από τη λευτεριά στον εμφύλιο και στα ξερονήσια

 Η Ειρήνη, η ομόνοια και η συνεννόηση των Ελ­λήνων μετά την απελευθέρωση, όπως προανέφερα, δεν κράτησε πολύ. Από τις αρχές του 1945 χωρί­στηκαν οι Έλληνες, σε αριστερούς και δεξιούς και άρχισε ο πόλεμος μεταξύ τους, με ξυλοδαρμούς, αλληλοκατηγορίες, απαγωγές ακόμα και δολοφονίες.

 Για το διχασμό φταίνε οι ηγεσίες και των δύο παρατάξεων της δεξιάς και της αριστεράς που υπο­δαυλιζόταν φυσικά από τους Εγγλέζους για τα δικά τους συμφέροντα. Η μεν δεξιά, ιδίως η άκαπνη, η προσκυνημένη και η δωσίλογη ήθελε με τη δύναμη των Άγγλων να βγει από την αφάνεια και να παίξει το ύπουλο παιχνίδι τους. Η δε ανίκανη, άπειρη ίσως και ύποπτη ηγεσία της αριστερός που πράγματι σή­κωσε το κύριο βάρος της αντίστασης και σαν παρά­ταξη είχε τα περισσότερα θύματα, ακολουθούσε πάντα τα γεγονότα και έπεφτε συνεχώς στις παγί­δες που της έστηναν οι Άγγλοι. Γιατί δεν είχε ξεκα­θαρίσει ποτέ ποιον δρόμο ήθελε να ακολουθήσει, τον επαναστατικό ή τον κοινοβουλευτικό.

 Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. που δεν είχε συγκεκριμένη γραμμή, γιατί δεν πιστεύω ότι ήταν ύποπτη, όπως πιστεύουν πολλοί σύντροφοι τους, έπεφτε από σφάλμα σε σφάλμα ή από έγκλημα σε έ­γκλημα. Στον Λίβανο, στην Καζέρτα, στα Δεκεμ­βριανά, στη συνάντηση με τον Τσόρτσιλ στο ξενο­δοχείο Μεγάλη Βρετανία, τα Χριστούγεννα του 1944. Στην προδοτική συμφωνία της Βάρκιζας, μετά τα Δεκεμβριανά του 1944 που υπέγραψε τον αφοπλισμό του Ε.Λ.Α.Σ. Με τη συμφωνία της Καζέρτας διορίζεται στρατιωτικός διοικητής όλων των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων ο άγγλος στρα­τηγός Σκόμπι. Έρχεται η 3η Ορεινή ταξιαρχία από την Αίγυπτο, οργανώνεται η Χ, οι Μπουραντάδες, η αστυνομία υπό τον Έβερτ και αφοπλίζεται ο Ε.Λ.Α.Σ. με τη συμφωνία της Βάρκιζας το Φεβρουά­ριο του 1945.

 Η αριστερά είναι πλέον αφοπλισμένη και στρι­μωγμένη, γιατί όπως είπα και πιο πάνω, δεν ξέρει ποιο δρόμο να ακολουθήσει. Στη συμφωνία της Γιάλτας, που μοιράστηκε η Ευρώπη, η Ελλάδα πα­ραχωρήθηκε στην Αγγλία, επομένως το Κ.Κ.Ε. γνώ­ριζε ότι δεν θα μπορούσε να βοηθηθεί από τη Σοβιε­τική Ένωση, εάν αναλάμβανε ένοπλο αγώνα. Τον οποίο όμως τελικά ανέλαβε παρά τις αντιρρήσεις πολλών πρωτοκλασάτων στελεχών του Κ.Κ.Ε. και των άλλων αριστερών δυνάμεων.

 Έτσι δεν πρόλαβε να συγκεντρωθεί η οικογένειά μας και να χαρούμε τον ερχομό του Αγγέλου από την Ορεστιάδα και του Αλέκου από το βουνό στα τέλη του 1944. Από τις αρχές του 1945 άρχισε πάλι το κυνηγητό των αντιστασιακών από το κρά­τος και το παρακράτος των ενόπλων ομάδων τύπου Σούρλα-Παπαδόγγονα, Αντών Τσαούς και ομάδων θανάτου με μαύρους μπερέδες και νεκροκεφαλή για στέμμα. Μεθυσμένοι και χασισωμένοι κάνανε όργια στην περιοχή μας με ανοχή των κρατικών υπη­ρεσιών. Αυτό συνεχίζεται και εντείνεται όλο το 1945.

 Το Κ.Κ.Ε συνεχίζοντας τα λάθη, με την εξώθηση των Εγγλέζων και την τρομοκρατία της δεξιάς και των παρακρατικών, απέχει από τις εκλογές του Μαρτίου του 1946. Εγκληματικό λάθος που αργό­τερα το παραδέχτηκε ο ίδιος ο Ζαχαριάδης. Εάν έ­παιρνε μέρος, θα υπήρχε στη βουλή μια πολύ ισχυρή δημοκρατική εκπροσώπηση, σύμφωνα με όλες τις τότε εκτιμήσεις. Το κυριότερο όμως είναι ότι η συμ­μετοχή στη βουλή των αντιπροσώπων του πανί­σχυρου Ε.Α.Μ. θα απέτρεπε τον εμφύλιο πόλεμο, με όλα τα δεινά του που μας ακολουθούν μέχρι σή­μερα.

 Η κυβέρνηση του Τσαλδάρη, χωρίς αντιπολί­τευση πλέον, κάνει δημοψήφισμα τον Σεπτέμβρη του 1946 και επαναφέρει τον Βασιλιά. Με την τρο­μοκρατία, τους διωγμούς και τις δολοφονίες των α­ντιστασιακών και των δημοκρατικών πολιτών επι­χειρείται η πλήρης υποταγή της αριστεράς ή η εξώθησή της στον ένοπλο αγώνα πράγμα που δυστυ­χώς επετεύχθη.

 Και έτσι άρχισε ο εμφύλιος τον Μάιο του 1946 με σοβαρές διαφωνίες πολλών στελεχών του Κ.Κ.Ε. και των άλλων Εαμογενών δυνάμεων. Παρατη­ρούμε λοιπόν πως η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. πέφτει από το ένα λάθος στο άλλο που είναι συνεχώς μεγαλύ­τερο. Και πλανάται το ερώτημα, είναι λάθη από κακή εκτίμηση ή συνειδητά;

 Από την άλλη μεριά η κυβέρνηση συγκεντρώ­νει τους δημοκρατικούς πολίτες με στρατιωτική ε­πιστράτευση πολλών κλάσεων μαζί. Έτσι ο Αλέκος επιστρατεύεται το 1946 και από Άγις, αντάρτης του Ε.Λ.Α.Σ. ένοπλος, γίνεται στρατιώτης άοπλος του Ε­θνικού Στρατού και στέλνεται σε τάγμα σκαπανέων στην περιοχή του Παρανεστίου. Τα τάγματα αυτά αόπλων είχαν δημιουργηθεί αρχικά για τον εγκλω­βισμό των δημοκρατικών νέων, για να μην ενισχυ­θεί ο Δημοκρατικός Στρατός του βουνού. Αργότερα εστάλησαν εξόριστοι για αναμόρφωση.

 Ο Άγγελος που μένει στο Σαψί, ως μορφωμένος αριστερός με δράση, δεν μπορεί να βρει ησυχία, το ίδιο φυσικά και όλοι εμείς. Κάθε τόσο καλείται στην τοπική αστυνομία για ανάκριση, άλλοτε πάλι με χει­ροπέδες σαν εγκληματία τον κατεβάζουν στην α­σφάλεια της Κομοτηνής ή στα δικαστήρια για ανα­τρεπτικές δήθεν πράξεις, και του ζητούν δήλωση μετάνοιας και αποκήρυξη των ιδεών και των αγώ­νων. Στο σπίτι κάθε τόσο έρχονται οι αλητήριοι των ομάδων θανάτου, που είναι συνήθως συνεργά­τες των Βουλγάρων από την περιοχή Δράμας - Κα­βάλας, και παιδιά του περιβόητου Αντών Τσαούς που έγινε ήρωας σκοτώνοντας τη γυναίκα του και για να γλιτώσει από την δικαιοσύνη έφυγε στο βουνό. Για να πάμε να οργώσουμε και να σπείρουμε τα χωράφια μας, έπρεπε να πάρουμε άδεια από μετακατοχικούς τοπικούς παράγοντες, συνεργάτες των Βουλγάρων που γυρνούσαν με αυτόματα όπλα και γερμανικές μπότες και τρομοκρατούσαν τους α­γωνιστές της εθνικής αντίστασης.

Τη συνέχεια μπορείτε να τη διαβάσετε από εδώ: