Περίπου στα 1938... Σπάνια φωτογραφία που έλαβα από το γιατρό Ανδρέα Καφετζή. Η φωτογραφία έχει υποστεί ψηφιακή επεξεργασία επιχρωμάτωσης, κατά τη γνώμη μου εντυπωσιακή. Πρόκειται για το κεραμιδαριό του Δημητρίου Μαλλίδη στην περιοχή του Αρσακείου. Άγνωστος ο φωτογράφος! Ο ίδιος ο Δημήτρης Μαλλίδης, με το λευκό πουκάμισο, αρκετά καλοντυμένος. Ο άνθρωπος αριστερά, είναι μάλλον ο Στέφανος Σκοπιανός. Το υποθέτω από σύγκριση με άλλη παλιά φωτογραφία. Δεξιά δυο εργάτες του κεραμιδαριού. Εδώ κατασκευάζουν τα λεγόμενα "κερπίτσια". Ήταν χωμάτινο είδος τούβλου με άχυρο, χωρίς την επεξεργασία του ψησίματος σε καμίνι! (Περισσότερα στη συνέχεια)...
Από διηγήσεις των πιο παλιών κατοίκων αναφέρεται ότι τα περισσότερα σπίτια των Σαπών, πριν και μετά το 1900, περίοδος Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν φτιαγμένα με λάσπη από χώμα και άχυρο, τα γνωστά τότε "κερπίτσια". Ανακάτευαν το χώμα με άχυρο και μετά το έβρεχαν. Τη λάσπη την τοποθετούσαν σε ξύλινα καλούπια και στη συνέχεια τα άφηναν σε μέρος που το έβλεπε ο ήλιος. Με τη ζέστη του καλοκαιριού στέγνωναν και στη συνέχεια τα μετέφεραν στους τόπους, όπου χρειάζονταν. Το κτίσιμο των σπιτιών γινόταν με τη μέθοδο "μπαγδατί", δηλαδή πρώτα κατασκεύζαν με ξύλα και καλάμια το σκελετό του σπιτιού ή αποθήκης και μετά τοποθετούσαν ανάμεσα τις πέτρες ή τα κερπίτσια ή και συνδυασμό αυτών των δυο υλικών! Πολύ συχνά έβαφαν τους τοίχους με ασβέστη για την προστασία από τις φθορές και τις βροχές.
Τα κεραμίδια ήταν διαφορετικά. Από το ίδιο χώμα φτιαγμένα, αλλά χωρίς το άχυρο. Ακολουθούσε η μετατροπή του σε λάσπη και η τοποθέστησα στα καλούπια για να πάρουν το επιθυμητό σχήμα. Για λίγες ώρες τα άφηναν να στεγνώσουν και μετά στα καμίνια, όπου τα έψηναν με ξύλα, σε υψηλή θερμοκρασία. Χρειαζόταν τέχνη για να καταφέρει ο φουρνιτζής να πετύχει το κατάλληλο ψήσιμο. Τα τούβλα ήταν συμπαγή, χωρίς τρύπες, όπως τα ξέρουμε σήμερα.
Στις Σάπες, μπορεί κάποιος ακόμη και σήμερα να βρει κατοικίες ή αποθήκες φτιαγμένες από κερπίτσια και τούβλα εκείνης της εποχής. Δεν έχω πληροφορίες για κεραμιδαριά πριν το 1924. Σίγουρα υπήρχαν... Όταν ήρθαν το 1923 και μετά ως πρόσφυγες από την Ανατ. Θράκη, τη Μικρά Ασία και την Ανατ. Ρωμυλία χιλιάδες οικογένειες δημιουργήθηκαν μεγάλες ανάγκες για την τακτοποίησή τους. Μέχρι τότε κάτοικοι ήταν κυρίως μουσ/μάνοι αλλά και Βούλγαροι. Οι πληροφορίες μου λένε, ότι τους πρώτους μήνες το ελληνικό κράτος εγκατέστησε τις ελληνικές οικογένειες σε σπίτια Μουσουλμάνων και Βουλγάρων και συγκατοικούσαν! Σταδιακά άρχισε το κτίσιμο νέων κατοικιών. Όταν έφυγαν οι Βούλγαροι, οι κατοικίες δόθηκαν σε ελληνικές οικογένειες. Τέτοια σπίτια υπήρχαν πολλά βορειοανατολικά του Ναού των Αγίων Κων/νου και Ελένης.
ΟΙ ΚΕΡΑΜΟΠΟΙΟΙ ΤΩΝ ΣΑΠΩΝ
Ο Δημήτριος Μαλλίδης, πρόσφυγας από την περιοχή της Κεσσάνης, όταν ήρθε εδώ δημιούργησε το δικό του κεραμιδαριό στην περιοχή του Αρσακείου, που υπήρχαν καλές συνθήκες για τη δουλειά αυτή. Το κεραμιδαριό λειτούργησε μέχρι το 1940-41, δηλαδή μέχρι τη Βουλγαρική Κατοχή. Σ' αυτό δούλεψε από την ηλικία των 13 ετών και ο γιος του Χαράλαμπος Μαλλίδης, όπου έκανε και τα πρώτα του βήματα στην τέχνη αυτή.
Την περίοδο της Βουλγαρικής Κατοχής το κεραμιδαριό σταμάτησε να λειτουργεί και η οικογένεια αντιμετώπιζε μεγάλες δυσκολίες. Μετά την απελευθέρωση ο Λάμπος, όπως οι ντόπιοι τον αποκαλούσαν συνέχισε την ίδια δουλειά, αλλά σε άλλο μέρος. Μετέφερε το κεραμιδαριό στην περιοχή του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Μέστης, δίπλα ακριβώς από το ποταμάκι που περνούσε από εκεί. Το νερό, ήταν βασικό στοιχείο της δουλειάς. Υπάρχουν αρκετές φωτογραφίες από αυτό το κεραμιδαριό, στο οποίο βοηθούσαν και τα άλλα αδέρφια της οικογένειας. Το κεραμιδαριό λειτούργησε περίπου μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '50. Στη συνέχεια τα αδέρφια άλλαξαν επαγγελματικές δραστηριότητες. Σε μια σχετική συζήτηση που έκανα με το Χαράλαμπο Μαλλίδη, πριν από αρκετά χρόνια, είπε ότι η αξία των τούβλων τότε ήταν 200 δραχμές τα 1000 τούβλα!
Για να γίνει η σύκριση μου είπε ότι, ένας εργάτης έπαιρνε τότε 10 δραχμές μεροκάματο! Είχε στη δούλεψή του 15 εργάτες, "στη φούρια" της δουλειάς, όπως λένε. Η εργασία στο κεραμιδαριό ήταν εποχιακή. Άρχιζε τον Ιούνιο και κρατούσε μέχρι τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο, ανάλογα με τον καιρό.
Ο Γιώργος Μανταρίδης, ήταν ένας από τους κεραμοποιούς των Σαπών. Αρχικά είχε το κεραμιδαριό του στην Κομοτηνή. Μετά ήρθε στις Σάπες. Το κεραμιδαριό του ήταν στην περιοχή "Μελεμέζι", δυτικά των Σαπών, στο δρόμο προς την Κομοτηνή. Αυτός είχε τις δραστηρίοτητές του μέχρι το 1953 περίπου.
Στη συνέχεια το ανέλαβε ο Θανάσης Κιουπτσής, με τη βοήθεια των παιδιών του και κάποιων Μουσουλμάνων εργατών.
Η τοποθεσία ήταν ιδανική, λόγω σύστασης του εδάφους. Για τις ανάγκες του νερού έσκαψαν ένα βαθύ πηγάδι. Υπήρχε επίσης κι ένας φούρνος. Το κεραμιδαριό λειτούργησε μέχρι το 1964-65.
1η φωτό: Κατασκευή τούβλων στο αρχικό στάδιο. Ο Χαράλαμπος Μαλλίδης παίρνει την έτοιμη πλέον λάσπη και τη βάζει μέσα στα ξύλινα καλούπια. Κάποιος εργάτης κρατά στα χέρια του ένα έτοιμο καλούπι για να το μεταφέρει σε προσήλιο μέρος για στέγνωμα.
2η φωτό: Εδώ υπάρχουν τα κεραμίδια. Έχουν ήδη στεγνώσει στον ήλιο και γίνεται η μεταφορά τους στο φούρνο για το τελικό ψήσιμο. Ο Χαράλαμπος με το ποδήλατο και ο αδερφός του Βασίλης με τα κεραμίδια χαμογελούν στο φακό του φωτογράφου. [Περίοδος 1953].
3η φωτό: Το σχηματοποιημένο υλικό προετοιμάζεται για το ψήσιμο. Κι αυτό δεν θα αργήσει να γίνει. Τα τούβλα τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο σε σταυρωτή κατεύθυνση, ώστε να υπάρχει σταθερότητα μεταξύ των στρωμάτων. Πιο κάτω υπάρχουν φωτογραφίες μετά το ψήσιμο!
Δύο ακόμη φωτογραφίες από το αρχείο του Χαράλ. Μαλλίδη. Στην πρώτη βγάζει νερό από το πηγάδι για να το χρησιμοποιήσει στην κατεργασία του χώματος σε λάσπη. Στη 2η φωτο... ο ίδιος δίνει το σχήμα κεραμιδιού στη φρέσκια λάσπη με τη βοήθεια ανάλογου καλουπιού...
Δυο ακόμη φωτογραφίες στο τελικό στάδιο της δουλειάς. Τα κεραμίδια ήδη έχουν ψηθεί στο φούρνο και τα μεταφέρουν σε άλλο μέρος, έτοιμα πλέον για να χρησιποιηθούν...
1957: Στο κεραμιδαριό του Θανάση Κιουπτσή. [1η φωτο] ... Κεραμοποιοί, εκτός από τον κ. Μαλλίδη ήταν και ο Γιώργος Μανταρίδης, που είχε κεραμοποιείο στην Κομοτηνή και μετά ήρθε στις Σάπες. Εδώ δούλεψε μέχρι το 1953 και μετά συνέχισε τη δουλειά του ο Θανάσης Κιουπτσής, με τη βοήθεια των παιδιών του και με εργάτες μερικούς μουσουλμάνους. Η θέση του κεραμιδαριού ήταν στο "Μελεμέζι". Η τοποθεσία ήταν ιδανική, λόγω σύστασης του εδάφους. Για τις ανάγκες του νερού έσκαψαν ένα βαθύ πηγάδι. Υπήρχε επίσης κι ένας φούρνος. Το κεραμιδαριό λειτούργησε μέχρι το 1964-65. Στη φωτογραφία από αριστερά οι: Γιάννης Κελέσης, Πολύβιος Κιουπτσής και ο Γιάννης Κιουπτσής, δυο από τα παιδιά του Θανάση. Ο μικρός της φωτογραφίας είναι ο Γρηγόρης Μητόπουλος, άγνωστος για μένα. Πίσω διακρίνονται τα μελίσσια του Γιώργου Μουχταράκου, που ήταν ράφτης. [Εδώ στην 5η φωτογραφία]. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Γιάννη Κιουπτσή.
[2η φωτό]: Μοναδική φωτογραφία από το κεραμιδαριό του Θανάση Κιουπτσή στο "Μελεμέζι". Περίπου στα 1960. Kάποιος εργάτης τοποθετεί τα υγρά κεραμίδια για να στεγνώσουν στον ήλιο. Η φωτογραφία ανήκει στο γιο του Γιάννη.