Σάπες: ο τόπος μας (2)

 Πρώτη ανάρτηση: 10/01/ 2019... 

Η ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΘΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΣΥΛΛΕΓΟΝΤΑΙ...

  Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν από τη φύση τους ανεπτυγμένα κάποια νταλέντα. Κάποιος έχει την κλίση στη ζωγραφική, άλλος στον αθλητισμό, κάποιοι άλλοι στα γράμματα.  Ανάμεσα σ' αυτούς υπάρχουν κι εκείνοι που αγαπούν τη μουσική και χωρίς να έχουν τις ανάλογες σπουδές μπορούν να παίζουν άριστα κάποιο μουσικό όργανο. Χωρίς να γνωρίζουν την τεχνική και τη θεωρία της μουσικής. 

  Είναι οι λεγόμενοι λαϊκοί οργανοπαίχτες, οι οποίοι στο χώρο της λαϊκής μας παράδοσης, βάζουν με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο τη δική τους σφραγίδα, στη μουσική παράδοση της κάθε περιοχής, του κάθε τόπου.

  Είναι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, του μόχθου και της βιοπάλης, που κυκλοφορούν ανάμεσά μας, αλλά στην πραγματικότητα είναι οι λαϊκοί καλλιτέχνες που κρατάνε γερά τη μουσική μας παράδοση.

  Είναι αυτοί που με λίγα μουσικά όργανα,  όπως  το κλαρίνο, τη γκάιντα, τη λύρα, το βιολί, το λαούτο, την κιθάρα, το ντέφι, το νταούλι, το ζουρνά ή πίπιζα δίνουν το ρυθμό του χορού και του κεφιού.

  Σε κάθε γωνιά της χώρας, παίζοντας σε γάμους, σε εκδηλώσεις και πανηγύρια, γλεντώντας τον κόσμο, ανάβοντας τα μεράκια του και σβήνοντας τους καημούς του.

  Πηγαίνουν στα πανηγύρια και εκεί ολόκληρα μερόνυχτα αντιμέτωποι με το ξενύχτι και την κούραση παίζουν ασταμάτητα, τραγούδια που αναφέρονται σε ό,τι έχει σχέση με τον απέραντο κύκλο της ζωής. Ο πανηγυριώτης, όταν έρχεται η σειρά του να χορέψει, πληρώνει τα όργανα παραγγέλλοντας το τραγούδι, είτε για να το ακούσει είτε για να το χορέψει.  Της ξενιτιάς τραγούδια και του νόστου θα χορέψει ο ξενιτεμένος, ή αυτός που έχει αγαπημένο πρόσωπο στην ξενιτιά.

   Εκεί ο χορευταράς και μερακλής, θα χορέψει τις πρώτες πρωινές ώρες, βγάζοντας το μεράκι του όλο, εκφράζοντας το λυρισμό της ψυχής του.

  Οι οργανοπαίχτες ξέρουν τα πατήματα του καθενός στα τραγούδια που χορεύουν, γνωρίζουν τα γούστα τους και δεν είναι ανάγκη να τους πουν πως να παίξουν. Τόσα χρόνια σε τόσα πανηγύρια ξέρουν αυτοί, όλα τα χορευτικά τους χούγια, κυρίως αυτά των μερακλήδων.

   Πολλές φορές οι ίδιοι οι οργανοπαίχτες σηκώνονται όρθιοι όταν χορεύουν μερακλήδες, εκφράζοντας με το δικό τους τρόπο τη συμμετοχή τους στο πανηγύρι, ζώντας το και οι ίδιοι, και τότε γίνονται όλοι ένα, χορευτές και οργανοπαίχτες. Συνεννοούνται μ’ έναν άγραφο κώδικα επικοινωνίας, που κοινό χαρακτηριστικό είναι, το μεράκι.

  Οι λαϊκοί οργανοπαίχτες έχουν την ικανότητα να αφουγκράζονται την ψυχή του μερακλή που χορεύει, να διαβάζουν την έκφρασή του, ενθουσιάζονται και οι ίδιοι με τον χορό. Κάνει την έκφραση μελωδία ξυπνώντας μέσα του θύμησες και συναισθήματα.

Πλήθος συναισθημάτων του πλημμυρίζουν την καρδιά και την ψυχή και τον ανεβάζουν στους εφτά ουρανούς.

  Και βέβαια ούτε στον τόπο μας δεν μπορούσαν να λείψουν οι δικοί του λαϊκοί οργανοπαίχτες. Οφείλουμε λοιπόν να αφιερώσουμε μια σελίδα για τους ανθρώπους αυτούς με όσες πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό μπορούμε να συλλέξουμε. 

 Ξεχωριστή θέση έχουν οι λαϊκοί αθίγγανοι οργανοπαίχτες που εδώ και πολλές δεκαετίες με τις εμπειρικές τους γνώσεις στη μουσική, δίνουν το ρυθμό του κεφιού σε διάφορες εκδηλώσεις. Από την προπολεμική εποχή έχουν κάνει την εμφάνισή τους κυρίως στα καρναβάλια, που τότε είχαν αυθόρμητη, λαϊκή οργάνωση κσι στο έθιμο της "Γυναικοκρατίας" από το 1970 είναι παρόντες. Βε

βαίως κατά ένα τρόπο είναι και αυτή η συμμετοχή τους μια πρόσθετη μικρή οικονομική ενίσχυση στο εισόδημά τους, αλλά πάντα είναι παρόντες και πρόθυμοι να βοηθήσουν. 

  Η παρουσίαση του θέματος θα γίνεται ανάλογα με το φωτογραφικό υλικό που έχω και πιθανότατα θα βρεθεί και άλλο και σύμφωνα με τις πληροφορίες που θα έχω για τα πρόσωπα αυτά.  Κάθε φορά, θα αναφέρω τις πηγές μου για την εγκυρότητα των πληροφοριών...

ΟΙ ΛΑΪΚΟΙ ΟΡΓΑΝΟΠΑΙΧΤΕΣ

1.  Οικογένεια Καρά Αλή

  Το βέβαιο είναι ότι η ενασχόληση με τη μουσική ήταν οικογενειακή παράδοση που ξεκινά τουλάχιστον από το 1920. Το πιο παλιό από τα γνωστά πρόσωπα ήταν ο Καρά Αλή, που την εποχή της φωτογραφίας ξεπερνούσε τα 70 έτη. Τα υπόλοιπα 3 μέλη, που  προς το παρόν δεν ξέρω αν όλα ήταν παιδιά του: ο Καρά Αλή Μιστάν, Καρά Αλή Ισμαήλ και Καρά Μεχμέτ είναι αυτοδίδακτοι μουσικοί του ζουρνά και σίγουρα με την καθοδήγηση του πατέρα. Και συνεχίζουν τα μικρότερα τέκνα Καρά Αλή Σαδήκ και άλλα δυο που δεν μπόρεσα να αναγνωρίσω τα ονόματά τους. Θα προσθέτω πληροφορίες, κάθε φορά που θα έχω νεότερα.

2.  Κεμανετζή Μεμέτ Πατλάκ

    Έζησε στις Σάπες πριν από τη Βουλγαρική Κατοχή. Υπολογίζω ότι γεννήθηκε γύρω στα 1890! Τον κατέγραψα από τρεις φωτογραφίες που βρήκα και στις οποίες παίζει βιολί, το 1935 στην πρώτη, το 1955 στη δεύτερη και το 1960 στην τρίτη. Δεν είναι γνωστό ποιος ήταν ο λόγος που επέλεξε το βιολί, τη στιγμή που όλοι οι ομοεθνείς τους ασχολούνται με το ζουρνά. Θα τολμούσα να κάνω μια παρακινδυνευμένη υπόθεση. Εκείνη την εποχή, ζούσε στο Σαψί ως έφεδρος αξ/κός που ήταν και δάσκαλος [ Ιωσήφ Νικολαΐδης].  Αυτός λοιπόν συμμετείχε σε πολλές τοπικές εκδηλώσεις με το βιολί του, που ήταν άριστος γνώστης. Την υπόθεση που κάνω τη συνδέω και με ένα άλλο στοιχείο. Τα σπίτια που έμεναν οι δυο τους ήταν γειτονικά.  Η κοντινή αυτή συμβίωση, ίσως να έπαιξε κάποιο ρόλο! Έπαιζε σε πανηγύρια, γάμους, σε παρέες φίλων, σε εθιμικές εκδηλώσεις. Το κύριο επάγγελμά του ήταν καλαθοποιός. Έφτιαχνε καλάθια που τα χρόνια εκείνα ήταν από τα κύρια και σημαντικότερα μέσα αποθήκευσης και μεταφοράς προϊόντων. Για να συμπληρώσει το εισόδημά του τους καλοκαιρινούς μήνες μάζευε ρίγανη και την πουλούσε. [Πληροφορίες: Ερόλ Καρά Αλή και Σεμπατίν Μεμέτ].

   Ένας από τους παλιούς ζουρναντζήδες ήταν  ο Ζουρνατζή Μουσταφά, του οποίου πολλά μέλη της οικογένειας συμμετείχαν στο συγκρότημα. Πιθανόν και ο  ίδιος ο Μουσταφά, να ήταν συνεχιστής παλιάς οικογενειακής παράδοσης, την οποία συνέχισαν τα δικά του παιδιά!..  (Σχετική φωτογραφία πιο κάτω). 

  Άλλα ονόματα με τα οποία θα ασχοληθούμε είναι ο Χαρ. Γκάζος από το Αρσάκειο - γκάιντα. Ο Ανέστης Δημόπουλος από το Κίζαρι - λύρα.  Γιώργος Δημόπουλος: λύρα. Θεόδωρος Παπαδόπουλος: Ακορντεόν και πολλοί ακόμη... 

  ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΚΑΖΟΣ

  Ο Χαράλαμπος Γκάζος ήταν κάτοικος του Αρσακείου Σαπών. Έμαθε να παίζει γκάιντα από την παιδική του ηλικία και δάσκαλός του ήταν ο πατέρας του.  

  Στην τοπική εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΨΗ" υπάρχει μια συζήτηση του Σάββα Μαυρίδη μαζί του. Από αυτή μαθαίνουμε ότι γεννήθηκε στο Θυμίτκιοϊ ή Ενθύμιον Μαλγάρων το 1920. Σε ηλικία τριών χρόνων έρθε προσφυγόπουλο, [1923] μαζί με τους γονείς του και εγκαταστάθηκε στο χωριό Αρσάκειο, το σύνολο του οποίου καταγόταν από την ίδια πατρίδα. Οι γονείς του ήταν αγρότες, όπως και ο ίδιος όταν μεγάλωσε. Την γκάιντα έμαθε να την παίζει από τον πατέρα του, που τον θεωρούσε έναν από τους καλύτερους οργανοπαίκτες. Τον άκουγε να παίζει συνεχώς, πότε στο σπίτι και πότε σε γιορτές, σε πανηγύρια και γάμους. Σε ηλικία δώδεκα χρόνων ο μικρός Χαράλαμπος άρχισε τις πρώτες προσπάθειες στο να μαθαίνει διάφορους χορευτικούς σκοπούς. Μέχρι τα γεράματά του δεν σταμάτησε να συμμετέχει σε γιορτές και διάφορες εκδηλώσεις εθνικής παράδοσης.

  Μίλησε με θλίψη όταν αναφέρθηκε για την αδιαφορία που δείχνουν οι νέοι στο να θέλουν να μάθουν γκάιντα και αν συνεχιστεί αυτό είπε,  κινδυνεύει να χαθεί και το όργανο και η παράδοση. Κι έκλεισε τη συζήτηση με τα λόγια: ¨Απ' ότι φαίνεται φεύγοντας η γενιά μου κινδυνεύει να χαθεί και το όργανο μαζί της, το πολύ να διατηρηθεί σε κανένα μουσείο. Μακάρι για να μη χαθεί το κομμάτι της παράδοσης του λαού που κουβαλάει μαζί της η γκάιντα". Το 1992, σε ηλικία 72 χρόνων, έφυγε από τη ζωή.

  Θα ήταν ευτυχής ο μπαρμπα Χαράλαμπος, αν ζούσε σήμερα, γιατί θα έβλεπε ότι η παράδοση δεν χάθηκε και νέοι άνθρωποι συνεχίζουν να παίζουν τους σκοπούς και τους χορούς των αλησμόνητων πατρίδων τους.

[Η συζήτηση του Χαράλαμπου Γκάζου, δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Άποψη" στις 2 Δεκεμβρίου 1986.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Σάπες 1934. Καρναβάλι των Σαπών.  Από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων στον τόπο μας οι καρναβαλικές εκδηλώσεις είχαν τη μεγαλύτερη λαϊκή συμμετοχή. Αυθόρμητες όλες οι δραστηριότητες.  Και βέβαια από τότε οι αθίγγανοι λαϊκοί οργανοπαίχτες είχαν μόνιμη παρουσία στα λαϊκά γλέντια.  Στη φωτογραφία στην πρώτη σειρά η ομάδα των μουσικών δίνουν τον τόνο της χαράς!  Η φωτογραφία είναι βγαλμένη μπροστά το ΠΑΛΛΑΔΙΟ και προέρχεται από το αρχείο του Ιωσήφ Νικαλαΐδη ...