Παρ' όλα αυτά, μπορώ να ισχυριστώ με βεβαιότητα ότι ο τόπος μας είχε τα μέσα εκείνα που τον έκαναν να πορεύεται με αυτάρκεια και σιγουριά. Ένα παράδειγμα για τα όσα γράφω, είναι και ένα επάγγελμα που σήμερα δεν υπάρχει στον τόπο μας. Ο μυλωνάς. Δυο ήταν οι μυλωνάδες των Σαπών. Ο Δημήτριος Μπακιρτζής, πρόσφυγας από τη Βίγα και ο Θεολόγος Εξηντάρης, επίσης πρόσφυγας από την Κεσσάνη. Για τους δυο αυτούς ανθρώπους έχω συλλέξει σημαντικές φωτογραφίες και πληροφορίες για τη λειτουργία των μύλων.
Μύλοι υπήραν και πριν από το 1920 στην περιοχή μας. Μαρτυρία συγγενικού προσώπου της οικογένειας του Δημητρίου Μπακιρτζή αναφέρει ότι, αυτός, πρόσφυγας από τη Βίγα, αγόρασε το μύλο που λειτουργούσε ένας Βούλγαρος κάτοικος και ο οποίος επρόκειτο να φύγει, την εποχή της ανταλλαγής Ελλήνων και Βουλγάρων. Αυτός ο μύλος ήταν ένας παλιός και απαρχαιωμένος πετρόμυλος που άλεθε τα σιτηρά με τη βοήθεια των ζώων!
Μύλος υπήρχε στη Μέστη... Γράφω πιο κάτω ό,τι πηροφορίες έχω... Αλλά και στη Συκορράχη υπήρχε νερόμυλος. Πληροφορίες αναφέρουν πως λειτουργούσε και τη δεκαετία του '40.
Ο μύλος του Δημητρίου Μπακιρτζή
Σάπες 1927: Mοναδικής αξίας φωτογραφία για τον τόπο μας. Ήταν 15 Αυγούστου 1927 όταν έγιναν τα εγκαίνια του αλευρόμυλου του Δ. Μπακιρτζή. Εξαιρετικό γεγονός για τον τόπο, αφού θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες μιας ολόκληρης περιοχής. Στη φωτογραφία τα μέλη της οικογένειας, οι αρχές του τόπου και πολίτες.
Ο Δημήτριος Μπακιρτζής του Ευστρατίου και της Παρασκευούλας γεννήθηκε το 1876 στη Βίγα ή Πηγές Μικράς Ασίας και κατά μία πληροφορία κατάγετο από το Αϊβαλί Μικράς Ασίας. Είχε άλλα τρία αδέρφια, τη Σμαραγδή, μετέπειτα σύζυγο Παντελή Βαφειάδη, τη Φεβρωνία, μετέπειτα σύζυγο Πέτρου Αραμπατζή και τον Φωκιώνα, ο οποίος παντρεύτηκε την Παλαιστίνια Ναζλού μετονομασθείσα σε Ελένη.
Μετά τα δραματικά γεγονότα της σφαγής και το διωγμό που υπέστησαν επιλέγουν να εγκατασταθούν στις Σάπες (Σαψί) του Νομού Ροδόπης με γνώμονα, ότι βρίσκεται κοντύτερα στην αλησμόνητη πατρίδα τους, ώστε με την πρώτη ευκαιρία να γυρίσουν σε αυτήν. Στις 15 Αυγούστου 1927 γίνονται τα εγκαίνια του Πετρόμυλου, τον οποίο αγόρασε ο Δημήτρης Μπακιρτζής, από ένα Βούλγαρο που αποχωρούσε από την πόλη. Τα πρώτα χρόνια, που πέρασε η οικογένεια, από την προσφυγιά μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πολύ δύσκολα, όπως τα περιέγραφαν μετά. Στην κατοχή (1941), τα παιδιά της οικογενείας μετακομίζουν στη Θεσσαλονίκη, για να αποφύγουν τη σκληρή κατοχή των Βουλγάρων και στις Σάπες μένουν μόνο οι γονείς συνεχίζοντας να δουλεύουν το Μύλο. Μεγαλώνοντας τα αγόρια της οικογένειας, ο Στράτος, ο Θεοδόσης και ο Κώστας εργάζονται στο Μύλο σκληρά, εκσυγχρονίζοντας τις εγκαταστάσεις κατά καιρούς. Το 1958 αλλάζουν τις εγκαταστάσεις του Μύλου και από Πετρόμυλος γίνεται Αλευροβιομηχανία ενώ ήδη έχουν προσθέσει και την λειτουργία της λανάρας . Τα παιδιά του Δημητρίου και της Θεολογίας Μπακιρτζή παντρεύτηκαν και απέκτησαν δικές τους οικογένειες. Ο Ευστράτιος Μπακιρτζής παντρεύτηκε τη Χρυσούλα Τζάκη και δεν απέκτησαν παιδιά. Ο Θεοδόσιος Μπακιρτζής παντρεύτηκε τη Φιλομένη Βασιλικού και απέκτησε δύο γιούς: το Δημήτρη και το Φάνη. Η Παρασκευούλα παντρεύτηκε τον Βασίλη Χατζόπουλο και απέκτησε δύο γιούς: τον Αχιλλέα που έχει πεθάνει, και το Δημήτρη (Τάκης). Ο Κώστας παντρεύτηκε την Μαργαρίτα Παπαδημητρίου και δεν απέκτησαν παιδιά. Η Άννα παντρεύτηκε τον Νικόλαο Ιωακειμίδη και απέκτησε δύο κόρες: τη Σοφία (Φούλη) και τη Θεολογία (Λίλια). Η Χρυσούλα παντρεύτηκε το Νικόλαο Τζίγρατζη και δεν απέκτησαν παιδιά. Ο αρχηγός της οικογενείας Δημήτριος Μπακιρτζής πέθανε το 1948 και η σύζυγος του Θεολογία το 1961. Η αλευροβιομηχανία των Αφών Μπακιρτζή προσέφερε εργασία, απασχόληση και ανάπτυξη στον τόπο για πολλά χρόνια, μέχρι το 1980 περίπου, οπότε και σταμάτησε τη λειτουργία του. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ:
Ο μύλος των αδερφών Μπακιρτζή, όπως ήταν το 1970. Ήδη είχε ανακαινιστεί με σύγχρονα μηχανήματα από την Ιταλία. Εκείνη την εποχή ήταν σε πλήρη δραστηριότητα. Η επιχείρηση διέθετε αλεύρι σε όλες τις πόλεις της Θράκης και της Ανατ. Μακεδονίας. Τα παρακείμενα κτίσματα λειτουργούσαν ως λαναριστήριο και κλωστήρια...
Ο μύλος του Θεολόγου Εξηντάρη
Τα χρόνια εκείνα τα δύσκολα, η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν η βάση της ανάπτυξης και για το λόγο αυτό οι μυλωνάδες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση και επεξεργασία των προϊόντων των δύο αυτών κλάδων. Υπήρχαν δυο μύλοι, πρίν ακόμη από την κατοχή. Ο ένας ήταν του Δημητρίου Μπακιρτζή, για τον οποίο έχω κάνει ειδική αναφορά σε άλλη σελίδα και ο άλλος ήταν ο μύλος του Θεολόγη Εξηντάρη. Υπήρχαν και τα εκκοκκιστήρια βάμβακος και οι λανάρες, καθώς κι ένα καλά οργανωμένο ξυλουργικό εργαστήριο.
Ο μύλος σήμερα (2012) έχει γκρεμιστεί από τους τωρινούς ιδιοκτήτες του αδελφούς Ευκαρπίδη. Πριν από λίγους μήνες υπήρχε, αλλά ήταν άδειο και εγκαταλειμμένο από χρόνια. Το κτίριο αυτό δημιουργήθηκε γύρω στα 1959, όταν έγινε ανανέωση των μηχανημάτων.
Ο Θεολόγης Εξηντάρης, ήρθε στις Σάπες πρόσφυγας από την Κεσσάνη της Ανατολ. Θράκης. Λίγο αργότερα στα ερείπια ενός βουλγάρικου πετρόμυλου (δίπλα περνούσε ο χείμαρος "Σαπ ντερέ) έχτισε έναν πιο σύγχρονο για την εποχή, για να φτιάχνει αλεύρι από τα σιτάρια των αγροτών. Ήταν τα χρόνια εκείνα που χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Επαρχίας και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αγρότες. Έτσι η παραγωγή δημητριακών αυξήθηκε κατακόρυφα και όπως ήταν φυσικό η λειτουργία ενός αλευρόμυλου ήταν παραπάνω από αναγκαία! Αυτοί έφερναν τη σοδειά τους εδώ με τα βοϊδάμαξα και περίμεναν τη σειρά τους να αλέσουν το σιτάρι. Η λειτουργία του πετρόμυλου σταμάτησε την περίοδο της κατοχής και ξανάρχισε να λειτουργεί από το 1946, με ιδιοκτήτη τον ίδιο, μέχρι το 1963. Το 1959 έγιναν νέες εγκαταστάσεις κι έφερε καινούρια για την εποχή μηχανήματα. Μια "Ρούστον" από τη Μεγάλη Βρετανία και μια "Ντόιτς" από τη Γερμανία. Η μεταφορά τους προκάλεσε το γενικό ενδιαφέρον της εποχής και όλοι πήγαιναν να δουν το θαυμαστό θέαμα! Με βαγόνια τρένου ήρθαν στο Σταθμό της Μέστης και από εκεί με ειδικά διασκευασμένα φορτηγά τα μετέφεραν στις Σάπες.
Από το 1963 μέχρι το 1974, ο μύλος συνέχισε να λειτουργεί με υπεύθυνο το Γιώργο Γκαζίνο, με τη μορφή ενοικίου. Τότε σταμάτησαν να δουλεύουν τα μηχανήματα του μύλου, αφού πλέον δεν υπήρχε αξιόλογη οικονομική δραστηριότητα.
Τις πληροφορίες που θα αναφέρω παρακάτω τις πήρα από το Γιώργο Γκαζίνο, που για πολλά χρόνια, από το 1946, δούλεψε στο μύλο αυτό και γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τη λειτουργία του.
Ο μύλος του Θεολόγη Εξηντάρη άλεθε μόνο τα σιτηρά που έφερναν οι παραγωγοί και δεν εμπορευόταν άλευρα. Η ημερήσια παραγωγή αλεύρων έφτανε τα 250-300 κιλά. Μέχρι το 1950 οι αγρότες πλήρωναν το μυλωνά για το αλεύρι τους με "δέκατα", άφηναν δηλαδή το 10% των αλεύρων τους, αντί για χρήματα. Μετά το 1950 άρχισε η πληρωμή με χρήματα. Δύο δεκάρες στο κιλό, τότε που οι δεκάρες ήταν τρύπιες!
Στο μύλο δούλευαν αρκετοί άνθρωποι. Υπήρχε το τεχνικό προσωπικό και οι εργάτες. Κάθε δυο μέρες ένας από τους τεχνίτες χάραζε και καθάριζε την πέτρα για να αλέθεται ευκολότερα το σιτάρι. Ένας μηχανικός είχε την ευθύνη για την καλή λειτουργία των μηχανημάτων.
Παράλληλα με τον αλευρόμυλο λειτουργούσαν τα εξής τμήματα:
Εκκοκκιστήριο Βάμβακος. Εκεί τα μηχανήματα καθάριζαν το βαμβάκι από τους σπόρους.
Λαναριστήριο: Λανάριζε το μαλλί των προβάτων και το έκανε μαλακό για να γίνει κλωστή.
Ξυλουργείο: Εκεί έφερναν οι άνθρωποι κορμούς δέντρων, τους έφτιαχναν σανίδια, για την κατασκευή σπιτιών και αποθηκών κ.λ.π.
Μονάδα Παραγωγής Ηλεκτρικού Ρεύματος: Μέχρι το 1927 οι Σάπες δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα. Οι κεντρικοί δρόμοι και κάποιες πλατείες φωτιζόταν με λάμπες πετρελαίου που ήταν διάσπαρτες σε διάφορα σημεία. Για πολλά χρόνια υπεύθυνος της Μονάδας ήταν ο Γεώργιος Νικολαΐδης που είχε και ανάλογες σπουδές και γνώσεις σχετικά με τη λειτουργία των μηχανημάτων και βοηθός του ο Ευδόξιος ? . Αρκετοί ακόμη ήταν οι εργαζόμενοι, όπως ο Θανάσης Μαλλές, ο Χρήστος Μωρρές, (καταγωγή από Κεσσάνη), Κυριάκος Σμυρνόπουλος κλπ.
Πρόκειται για τη μοναδική φωτογραφία που έχω στην οποία υπάρχει ο Θεολόγος Εξηντάρης. Εδώ βρίσκεται στο χωριό Χαμηλό και χορεύει μαζί με τη γυναίκα του Χαρίκλεια (Παπουτσάκη) και τον Κων/νο Γκαζίνο. Τότε έγινε ο γάμος του Γιώργου Γκαζίνου, γιου του Κώστα...
Μύλος του Εξηντάρη, γύρω στα 1960: Το 1959 έγιναν νέες εγκαταστάσεις κι έφερε καινούρια για την εποχή μηχανήματα. Μια "Ρούστον" από τη Μεγάλη Βρετανία και μια "Ντόιτς" από τη Γερμανία. Η μεταφορά τους προκάλεσε το γενικό ενδιαφέρον της εποχής και όλοι πήγαιναν να δουν το θαυμαστό θέαμα! Με βαγόνια τρένου ήρθαν στο Σταθμό της Μέστης και από εκεί με ειδικά διασκευασμένα φορτηγά τα μετέφεραν στις Σάπες. Εδώ ένα από τα σύγχρονα για την εποχή μηχανήματα και στη φωτογραφία ο Γιώργος Γκαζίνος, ο οποίος και μου έδωσε τη φωτογραφία.