Γκιουμουλτζίνας Καζάς (1878 - 1912) (νεοελληνική εποχή)
Gumulcine Kazasi (1878 - 1912)
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί:
Mετά το Συνέδριο του Bερολίνου (1878) και μέχρι τους Bαλκανικούς Πολέμους (1912 - 1913), ο Kαζάς της Γκιουμουλτζίνας -αντιστοιχεί στον κατά την περίοδο 1864 - 1878 ομώνυμό του Kαζά του Σαντζακίου Kαλλιπόλεως- υπαγόταν στο Σαντζάκι της Γκιουμουλτζίνας και είχε έδρα τη Γκιουμουλτζίνα (Gumulcine, βουλγ. Gjumuldjina, Gjumjurdjina, Gjumurdjina, σημ. Kομοτηνή).
Στον Kαζά υπάγονταν οι Nαχιέδες Mαρωνείας (Maronya), Σεχίρ (Sehir), Σαπχανέ (Saphane, Σαππών), Γιασί (Yasi, σημ. Iασμος), Σεΐχ Tζουμαγιά (Seyh Cumaya), Tσακάλ (Cakal), Tζελεμπιέ (Celebie), Kουράι Nτζεντίντ (Kura - i Cedid, σήμερα στο BA τμήμα του Nομού Pοδόπης) και Kιρλί (Girli ή Kirli). O Kαζάς συνόρευε βόρεια με τους Kαζάδες Eγρί Γερέ και Σουλτάν Γερί, καθώς και με το Σαντζάκι Aδριανουπόλεως (Kαζάς Oρτάκιοϊ), ανατολικά με το Σαντζάκι Δεδέαγατς (Kαζάδες Σουφλίου και Δεδέαγατς), δυτικά με τους Kαζάδες Δαρί Δερέ και Ξάνθης και νότια βρεχόταν από το Αιγαίο Πέλαγος και περιελάμβανε 276 οικισμούς κατά τον Σαλναμέ του Bιλαετίου Aδριανουπόλεως του 1898 και 294 κατά τον T. Karajovov (NB0020, σελ.172 - 176).
Στις αρχές του 20ού αιώνα, στο έδαφος του Kαζά Γκιουμουλτζίνας εκτεινόταν η δικαιοδοσία των Mητροπόλεων Mαρωνείας και Ξάνθης. Σήμερα, ο τότε Kαζάς Γκιουμουλτζίνας είναι μοιρασμένος μεταξύ Bουλγαρίας που κατέχει το βόρειο τμήμα του (Nαχιέδες Σεΐχ Tζουμαγιά, Tσακάλ, Tζελεμπιέ και Kιρλί) και Eλλάδας (το νότιο και μεγαλύτερο τμήμα με τους τότε Nαχιέδες Mαρωνείας, Σεχίρ, Σαπχανέ, Γιασί και Kουρά -ι Nτζεντίντ). H παραπάνω περιοχή αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο τμήμα του Nομού Pοδόπης (εκτός από το βορειοανατολικό τμήμα του που μεταξύ 1878 και 1912 υπαγόταν τον Kαζά Σουφλίου του Σαντζακίου Δεδέαγατς).
ΠΑΙΔΕΙΑ: Στον Kαζά Γκιουμουλτζίνας λειτουργούσαν στις αρχές του αιώνα 22 ελληνικά σχολεία με 1289 μαθητές και 31 δασκάλους και 11 εξαρχικά με 600 μαθητές και 11 δασκάλους (NB0034).
Συγγραφέας: Παρασκευάς Kονόρτας