Για τη σημασία των πτώσεων στα αρχαία ελληνικά μπορείς να κατεβάσεις το αρχείο που ετοίμασε η Νίκη Δερμιτζάκη

Μπορείς να δεις και το βίντεο της Γεωργίας Μουντράκη

Τι ονόματα περιλαμβάνει η πρώτη κλίση;

Η πρώτη κλίση στα αρχαία ελληνικά περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά. Δεν περιλαμβάνει ουδέτερα (ευτυχώς).

Στα αρσενικά ανήκουν όσα λήγουν σε:

1. -ης, π.χ. στρατιώτης και σε

2. -ας, π.χ. λοχίας

Στα θηλυκά ανήκουν όσα λήγουν σε:

1. -η, π.χ. ψυχή, μουσική και σε

2. -α, π.χ. ὥρα, γλῶσσα

Εδώ όμως χρειάζεται λίγη προσοχή, γιατί από τα θηλυκά σε -α άλλα

1. σχηματίζουν τη γενική σε -ας, π.χ. ὥρα, ὥρας και άλλα

2. σχηματίζουν τη γενική σε -ης, π.χ. γλῶσσα, γλώσσης.

Ποια σχηματίζουν τη γενική σε σε -ας και ποια σε -ης θα το δούμε παρακάτω, όταν θα εξετάσουμε την κλίση των θηλυκών.

Προς το παρόν ας έχουμε στον νου μας τις παρακάτω:

Παρατηρήσεις:
• Το -α στην κατάληξη -α είναι άλλοτε μακρόχρονο και άλλοτε βραχύχρονο· δες παρακάτω
• Το -α στην κατάληξη -ας σε οποιαδήποτε πτώση είναι πάντοτε μακρόχρονο, π.χ. τῆς χώρᾱς, τὰς χώρᾱς, τάς γλώσσᾱς
• Η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη, π.χ. τῶν χωρῶν

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ασυναίρετα ουσιαστικά

Kαταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης

Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και σε -ης είναι παρόμοια με τα νέα ελληνικά. Βεβαίως έχουν και κάποιες διαφορές. Είναι ευνόητο ότι με το πέρασμα του χρόνου κάποια πράγματα έχουν αλλάξει. Για να διαπιστώσεις αυτές τις αλλαγές, μπορείς να δεις αυτές τις ασκήσεις: για τα ουσιαστικά λοχίας,πολίτης, ὥρα, γλῶσσα, ψυχή.

Οι καταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης είναι οι παρακάτω. Όπως διαπιστώνεις, στον πληθυντικό αριθμό τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Κάτι είναι κι αυτό!

Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

αρσενικά σε -ας και σε -ης

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε -α:

• α. τα εθνικά: ὦ Πέρσα, ὦ Σκύθα

• β. όσα λήγουν σε -της, π.χ. ποιητής - ὦ ποιητά

• γ. τα σύνθετα με β' συνθετικό ρήμα, π.χ.
  γυμνασιάρχης (β' συνθ. το ρ. ἄρχω) - ὦ γυμνασιάρχα,
  παιδοτρίβης (β' συνθ. το ρ. τρίβω) - ὦ παιδοτρίβα

Ασκήσεις:

1. ουσιαστικά αρσενικά της α΄ κλίσης σε -ας, λοχίας *

2. ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ης, στρατιώτης  *

Θηλυκά

Όπως είπαμε και παραπάνω τα θηλυκά τα συναντάμε με δύο καταλήξεις: σε -η και σε -α.

Όσα έχουν κατάληξη -η είναι παρόμοια με τα ουσιαστικά της νέας ελληνικής.

Από αυτά που έχουν κατάληξη -α άλλα σχηματίζουν τη γενική σε -ας και άλλα σε -ης.

Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ.

Ας δούμε πρώτα τα θηλυκά σε -η

θηλυκά σε -η (γενική -ης)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Άσκηση: ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -η, ης, (ουσ. ἡ πηγή)

θηλυκά σε -α (γενική -ας)

Παρουσιάζονται πέντε ουσιαστικά. Πρόσεξε σε ποια συλλαβή τονίζουμε!

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Στα παραπάνω ουσιαστικά σε –α η γενική του ενικού σχηματίζεται σε -ας.
● Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το -α  υπάρχει φωνήεν (στρατιά, πολιτεία) ή ρ (ὥρα).
● Το α αυτό είναι μακρόχρονο και  λέγεται καθαρό.

● ΠΡΟΣΟΧΗ στον τονισμό των προπαροξύτονων.

Εξαιρέσεις:
Το καθαρό -α δεν είναι μακρόχρονο αλλά βραχύχρονο.
• Όταν η λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα π.χ. ἡ ἀλήθεια, ἡ εὐσέβεια
• Στα ονόματα: γραῖα, μαῖα, μυῖα,
• Στα εξής δισύλλαβα ονόματα σε -ρα: μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σφαῖρα, σφῦρα
Η εξαίρεση αυτή αφορά μόνο τον τονισμό.

Σημείωση:
Στην αιτιατική και κλητική του ενικού το -α είναι μακρόχρονο ή βραχύχρονο, όπως στην ονομαστική του ενικού, π.χ. ἡ ὥρα, τήν ὥραν, ὦ ὥρα, ἡ σφαῖρα, τήν σφαῖραν, ὦ σφαῖρα, ἡ γλῶσσα,  τήν γλῶσσαν ὦ γλῶσσα

Ασκήσεις:

ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ας, πολιτεία   *

Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ δράκαινα. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου

Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ ὁμόνοια. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου

Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ θύελλα. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου

θηλυκά σε -α (γενική -ης)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Επαναληπτικές ασκήσεις:

1. 1η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **

2. 2η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **

3. 3η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης σύγκριση με τα νέα ελληνικά *

4. Άσκηση σωστού - λάθους στα αρσενικά ουσιαστικά της α' κλίσης   *

5. Άσκηση σωστού - λάθους στα θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης   *

Πίνακας ασυναίρετων ουσιαστικών της α' κλίσης (που δείχνει ιδίως την ορθογραφία των λέξεων)

1. Αρσενικά

α) σε -ᾱς: κοχλίας (ῐ), λοχίας (ῐ), τραυματίας (ῐ), Γοργίας (ῐ), Ἱππίας (ῐ), Καλλίας (ῐ), Φιντίας (ῐ), μανδύας (ῠ), Αἰνείας

β) σε -ης: εὐπατρίδης (ῐ), Εὐριπίδης (ῐ), Πελοπίδης (ῐ), Ατρείδης, Ἡρακλείδης, Αἰσχίνης, ἐλάτης¹ (ᾰ), ἁμαξηλάτης (ᾰ),

ἁρματηλάτης (ᾰ), ἐργάτης (ᾰ), πελάτης (ᾰ), πλάστης (ᾰ), Ἐλεάτης (ᾱ), Κροτωνιάτης (ᾱ), Σπαρτιάτης (ᾱ), Τεγεάτης (ᾱ), κομήτης², κωμήτης³, πλανήτης, προφήτης, σφενδονήτης, Αἰγινήτης, ἀθλητής, μαθητής, μιμητής, ζευγίτης (ῑ),  μεσίτης (ῑ), ὁπλίτης (ῑ), πολίτης (ῑ), τενχίτης (ῑ), Ἀβδηρίτης (ῑ), Σταγιρίτης (ῑ), κριτής, ἀκοντιστής, δύτης (ῠ), θύτης (ῠ), λύτης (ῠ), πρεσβύτης (ῡ), μηνυτής, δεσμώτης, ἠπειρώτης, θιασώτης, ἰδιώτης, νησιώτης, πατριώτης, ζηλωτής, μισθωτής, ἀγρότης, δεσπότης, δημότης, ἐξωμότης ἱππότης, προδότης, τοξότης

2. Θηλυκά

α) σε -α, -ας: Πλάταιᾰ, Φώκαιᾰ, ἐλαία, ἡλιαία, κεραία, σημαία, μηλέα, πτελέα, γενεά, δωρεά, βοήθειᾰ, ἐνέργειᾰ, ἀμέλειᾰ, ἐπιμέλειᾰ, ἀσέβειᾰ, εὐσέβειᾰ, ἔνδειᾰ, ὠφέλειᾰ (και ὠφελίᾱ), βασίλειᾰ⁴, ἱέρειᾰ, ἀκρώρειᾰ, Ὀδύσσειᾰ, Μαντίνειᾰ, Ψυττάλειᾰ, ἁλιεία, βασιλεία, δουλεία, ἐφορεία, στρατεία, ἀνδρεία, λεία, Ἐρέτριᾰ, αὐλήτριᾰ, μαθήτριᾰ, ἀδικία (ῐ), εὐφορία (ῐ), σοφία (ῐ), ἐκκλησία (ῐ), συνωμοσία (ῐ), μυρμηκιά, στρατιά, ἄγνοια, ἄνοια, ἔννοια, εὔνοια, ὁμόνοια, πρόνοια, ἄπνοια, δύσπνοια, εὔπλοια, ἀπόρροια, ῥοιά⁵, χροιά, Ἅρπυια⁶, ὀργυιά, μητρυιά, μυῖα, γαῖα, γραῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σπεῖρα, σφαῖρα, σφῦρα, Αἴθρα, Φαίδρα, αὔρα, λαύρα, σαύρα, θήρα, θύρα

β) σε -α, -ης: ἅμιλλα, δίκελλα, θύελλα, βδέλλα, βασίλισσα, μέλισσα, κίσσα (ῐ), πίσσα (ῐ), δίψα (ῐ), κνῖσα (ῑ), μᾶζα (μᾱ), μύξα (ῠ), πεῖνα, πῖνα (ῑ), πρύμνα (ῠ) (και πρύμνη), ῥίζα (ῐ), ῥῖνα (ῑ) (και ῥίνη)⁷, δράκαινᾰ, θέαινᾰ, θεράπαινᾰ, λέαινᾰ, τρίαινᾰ

γ) σε -η: αἰσχύνη (ῡ), βλάβη (ᾰ), δάφνη (ᾰ), δίκη (ῐ), δίνη⁸ (ῑ), ἴλη (ῑ), κλίνη ῑ), λίμνη (ῐ), λύπη (ῡ), νίκη (ῑ), νύμφη (ῠ), πλάνη (ᾰ), πύλη (ῠ), ῥύμη⁹, σκαπάνη (ᾰ), σκάφη (ᾰ), σπάθη (ᾰ), τύχη (ῠ), ὕλη (ῡ), φάτνη (ᾰ), τιμή, ψυχή...

Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά

Πρωτόκλιτα συνηρημένα λέγονται τα ουσιαστικά της πρώτης κλίσης που πριν από τον χαρακτήρα -α του θέματος έχουν άλλο α ή ε με το οποίο συναιρούνται  σε όλες τις πτώσεις.

Παραδείγματα συνηρημένων ουσιαστικών

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σύμφωνα με το Ἑρμῆς κλίνονται: Ἀπελλῆς, Θαλῆς.

Σύμφωνα με το μνᾶ κλίνονται: Ἀθηνᾶ, Ναυσικᾶ.

Σύμφωνα με το συκῆ κλίνονται: ἀμυγδαλῆ, ἀλωπεκῆ (= δέρμα αλεπούς), κυνῆ (= δέρμα σκύλου), λεοντῆ (= δέρμα λιονταριού), ῥοδῆ (= τριανταφυλλιά), γαλῆ κ.ά., καθώς και το όνομα γῆ στον ενικό.

Τα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τύπων, εκτός από το εα στον ενικό το οποίο συναιρείται σε η, π.χ.

• ἡ συκέα > συκῆ αλλά τὰς συκέας > συκᾶς

Το όνομα ο βορέας συναντάται και ως ασυναίρετο και ως συνηρημένο· ως συνηρημένο εκφέρεται με διπλό ρρ

Ασκήσεις

1. Συγκριτική κλίση του ουσιαστικού λοχίας με τα νέα ελληνικά
2. Συγκριτική κλίση του ουσιαστικού πολίτης με τα νέα ελληνικά
3. Συγκριτική κλίση του ουσιαστικού ὥρα με τα νέα ελληνικά
4. Συγκριτική κλίση του ουσιαστικού γλῶσσα με τα νέα ελληνικά
5. Συγκριτική κλίση του ουσιαστικού ψυχή με τα νέα ελληνικά
6. Καταλήξεις θηλυκών της α΄ κλίσης, © Κωνσταντίνα Σάιτ
7. Καταλήξεις αρσενικών της α΄ κλίσης, © Κωνσταντίνα Σάιτ
8. Ο κριτής και οι πτώσεις του στα α.ε., © Κωνσταντίνα Σάιτ
9. Ο κοχλίας, η κλίση στα α.ε., © Κωνσταντίνα Σάιτ
10. ἡ ὥρα και η κλίση της στα αρχαία ελληνικά, © Κωνσταντίνα Σάιτ
11. Εντόπισε τα θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης στο κείμενο *
12. Εντόπισε τα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης στο κείμενο *
13. ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ας, λοχίας *
14. ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ης, στρατιώτης *
15. ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ας, πολιτεία *
16. ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ης, γλῶσσα *
17. ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -η, ης, πηγή *
18. Κλίνε το ουσιαστικό ἡ αἰτία
19. Κλίνε το ουσιαστικό ἡ ἀπώλεια
20. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: δεσμώτης, ἰδιώτης, νίκη, ψυχή, μηνυτής, λεία © Λίνα Γκούσιου
21. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: πολίτης, πληγή, τρίαινα, δεσπότης, κεραία, θήρα © Λίνα Γκούσιου
22. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: κοχλίας, τεχνίτης, ἐπιθυμία, ἀθλητής, μανδύας, κεφαλή © Λίνα Γκούσιου
23. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: βοήθεια, παρασκευή, ἃμαξα, μέλιττα, θεράπαινα, μᾶζα © Λίνα Γκούσιου
24. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: τραυματίας, ἐργάτης, Μιλτιάδης, διαιτητής, βδέλλα, εὐπατρίδης © Λίνα Γκούσιου
25. Να συμπληρωθούν οι τύποι των ουσιαστικών: προφήτης, πλανήτης, μέριμνα, εὑρετής, ἐραστής, δικαστής © Λίνα Γκούσιου
26. 1η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε -α, -ης *
27. 2η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε -α, -ης **
28. 3η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε -α, -ης ** ΝΕΑ
29. 4η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε -α, -ης ** ΝΕΑ
30. Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ δράκαινα. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου
31. Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ ὁμόνοια. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου
32. Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ θύελλα. φόρμα google © Βασιλική Παπαθανασίου
33. Άσκηση σωστού - λάθους στα αρσενικά ουσιαστικά της α' κλίσης *
34. Άσκηση σωστού - λάθους στα θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης *
35. 1η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης **
36. 2η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης **
37. 3η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης σε σύγκριση με τα νέα ελληνικά *
38. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης **
39. Διάλεξε τον σωστό τύπο γενικής στα ουσιαστικά της α' κλίσης *
40. Να συμπληρώσεις τις καταλήξεις **
41. επαναληπτική άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης ** © Τάσος Τριανταφυλλόπουλος, Φιλόλογος M.Sc.
    
42. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης, 1^η
43. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης, 2^η
44. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης, 3^η
45. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης, 4^η
46. Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης, 5^η
47. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού (Α' 6, 1η **)
48. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των παρακάτω ουσιαστικών και να τα τονίσετε (Α' 6, 2η) ***
49. Να συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού (Α' 6, 3η) **
50. Να κλίνεις το ουσιαστικό τὸ ξίφος (Β' 10, 1η) *
51. Να κλίνεις το ουσιαστικό ὁ ὑπηρέτης (Β' 10, 1η) *
52. Ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -ης, να κλιθεί το ουσιαστικό ο Θαλής *
53. Ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -α, να κλιθεί το ουσιαστικό η Αθηνά *
54. Ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -η, να κλιθεί το ουσιαστικό η γαλή *
55. Διάλεξε τη σωστή κατάληξη στην κλητική ενικού για τα ουσιαστικά σε -ης της α' κλίσης

Βιβλιογραφία

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ

2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ

3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2007

4. Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας

5. Perseus Digital Library