Ψηφιδωτό δάπεδο από την Πέλλα με παράσταση κυνηγιού ελαφιού (τέλος 4ου αι. π.Χ.) του Γνώσι
Διδακτικές ώρες: 4
Διδακτικοί στόχοι
1. Να αντιληφθούν τα μηνύματα του αισώπειου μύθου και να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις γι’ αυτόν.
2. Να μάθουν τον σχηματισμό της α΄ κλίσης των ουσιαστικών και να αναγνωρίζουν μέσα σε ένα κείμενο τους τύπους της α΄ κλίσης.
3. Να αντιληφθούν τη διαφορά της α΄ κλίσης στη ν.ε. γλώσσα.
Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου)
- Οι μαθητές/τριες μπορούν με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.
- Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 46.
1. Ετυμολογικά.
- Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ρήματα, χωρίς να ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (το πρόσωπο που ενεργεί κλπ). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα και στις αλλαγές που γίνονται στον σχηματισμό κάποιων λέξεων (π.χ. ὁ γραφεύς/ο γραφέας, ὁ ήγεμών/ο ηγεμόνας).
2. Γραμματική.
Α΄ κλίση των ουσιαστικών.
- Με βάση το κείμενο διδάσκεται η α΄ κλίση των ουσιαστικών και επισημαίνονται ιδιαίτερα οι διαφορετικές καταλήξεις του θηλυκού στη γενική και δοτική. Οι μαθητές/τριες αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους της α΄ κλίσης.
- Επισημαίνονται οι όμοιοι τύποι στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (ώρα, πολιτεία) και οι διαφορετικοί (τράπεζα).
- Ενισχυτικά για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. στο αποθετήριο του «Πρωτέα» το σχετικό σενάριο.
Ασκήσεις
Σελ. 49: 1 ,2, 4
Σελ. 51: 1-4.
Σύντομο ιστορικό: Το αριστουργηματικό αυτό ψηφιδωτό (324Χ317 εκ.) είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα της ελληνιστικής περιόδου. Χρονολογείται γύρω στο 325 π.Χ., εποχή μεγάλης ακμής για τη Μακεδονία μετά τις κατακτήσεις του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Αποτελεί το δάπεδο οικίας γνωστής ως «Οικία της αρπαγής της Ελένης», που βρέθηκε στην Πέλλα, πρωτεύουσα των αρχαίων Μακεδόνων βασιλέων και γενέτειρα του Αλεξάνδρου. Οι ανασκαφές έγιναν το 1961 και στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο ανακαλύφθηκαν τέσσερα ψηφιδωτά. Το ένα από αυτά είναι κατεστραμμένο, ενώ τα άλλα τρία είναι: «Η αρπαγή της Ελένης», «Το κυνήγι της ελάφου» και «Αμαζονομαχία». Τα ψηφιδωτά ήταν τοποθετημένα στο κέντρο των δωματίων ή μπροστά στο κατώφλι.
Παρουσίαση του έργου: Το ψηφιδωτό αποτελείται από το κεντρικό θέμα, που είναι το κυνήγι του ελαφιού, και πλαισιώνεται από κοσμοφόρους με λουλούδια, κλαδιά, φύλλα ακάνθου και έλικες, ενώ στα άκρα του υπάρχει ένας διακοσμητικός σπειρομαίανδρος. Το έργο φέρει το όνομα του ψηφιδοθέτη που το δημιούργησε (ΓΝΩΣΙΣ ΕΠΟΙΗΣΕΝ). Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πιθανόν ο Γνώσις αντέγραψε τη σκηνή από ένα έργο του περίφημου ζωγράφου Απελλή (είχε προσληφθεί στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου), το οποίο παρουσίαζε τον Αλέξανδρο και τον φίλο του Ηφαιστίωνα. Το προφίλ του δεξιού κυνηγού μοιάζει με αυτό του Αλεξάνδρου, όπως απεικονιζόταν σε νομίσματα της εποχής.
Στο κυρίως θέμα του ψηφιδωτού παρουσιάζονται δύο νεαροί κυνηγοί με τον σκύλο τους, τη στιγμή που έχουν πιάσει ένα ελάφι και ετοιμάζονται να το σκοτώσουν. Οι χλαμύδες τους ανεμίζουν, ενώ το καπέλο του ενός έχει φύγει από το κεφάλι του και είναι στην επάνω δεξιά πλευρά του έργου. Και οι δύο κυνηγοί έχουν υψωμένα τα όπλα τους (ο ένας το ξίφος και ο άλλος τον πέλεκυ), είναι γυμνοί, με σώμα γεμάτο σφρίγος, και σε στάση χαρακτηριστική της έντασης του κυνηγιού (ανοιχτά πόδια, υψωμένα χέρια κτλ.). Ο κυνηγός στα δεξιά κρατά το ελάφι από το κέρατο, τη στιγμή που ο αδύνατος και νευρώδης σκύλος μπήγει τα δόντια του στα πλευρά του ελαφιού. Ο κυνηγός στα αριστερά φέρει εκτός από τον πέλεκυ και ένα ξίφος στη θήκη του. Ο πραγματικός χώρος, το δάσος, υποδηλώνεται από το ανάγλυφο του εδάφους και το μαύρο φόντο. Το μαύρο φόντο αναδεικνύει με μοναδικό τρόπο τις μορφές. Τα χρώματα των ψηφίδων που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι τα συνηθισμένα στην αρχαία ελληνική τέχνη: μαύρο, άσπρο, κόκκινο και κίτρινο, και το γκρι συμπληρωματικό. Οι ψηφίδες είναι φυσικές (βότσαλα, χαλίκια), αλλά και τεχνητές. Όσον αφορά τα πρόσωπα, ο Γνώσις παρουσιάζεται καινοτόμος για την εποχή του, αφού χρησιμοποιεί μικρότερου μεγέθους ψηφίδες σε πυκνή τοποθέτηση, για να αποδώσει τις λεπτομέρειες. Τα κατσαρά μαλλιά των νεαρών κυνηγών είναι πυρόξανθα και για την απόδοσή τους έχουν χρησιμοποιηθεί κόκκινες και κίτρινες ψηφίδες, ενώ για το σώμα τους έχουν χρησιμοποιηθεί λευκές ψηφίδες και τόνοι του γκρι για τις φωτοσκιάσεις. Η προσπάθεια να αποδοθεί το τρισδιάστατο του σώματος με τη φωτοσκίαση έχει άριστο αποτέλεσμα. Περιγράμματα από μαύρες ψηφίδες σε λεπτή γραμμή υπάρχουν μόνο εκεί όπου ήταν απαραίτητο, όπως για παράδειγμα στα πόδια του σκύλου και του ελαφιού, για να ξεχωρίζουν από το έδαφος. Τα κέρατα του ελαφιού είναι λευκά, όπως και το σώμα του, το οποίο φέρει μικρά μαύρα ημικύκλια. Η γλώσσα του, που είναι έξω από το στόμα, για να δείξει το έντονο λαχάνιασμα από τη μάταιη προσπάθεια του ζώου να σωθεί, έχει κόκκινο χρώμα, όπως και η μικρή ουρά του. Με τα ίδια χρώματα περίπου έχει αποδοθεί και ο σκύλος, ενώ στο έδαφος έχουν προστεθεί ψηφίδες από πράσινο και άλλα χρώματα. Η εντυπωσιακή και περίπλοκη σύνθεση του έργου έχει γεωμετρική σαφήνεια και μαθηματική συμμετρία. Αναπτύσσεται σε ένα τετράγωνο, σταθερό και ισορροπημένο πλαίσιο, αλλά διακρίνεται από έντονο ρυθμό και κίνηση. Οι επικαλύψεις των μορφών δημιουργούν ενδιαφέρον και βάθος σε διάφορα επίπεδα: η μορφή του σκύλου καλύπτει αυτήν του ελαφιού και η μορφή του ελαφιού τα πόδια των κυνηγών. Οι άξονες των σωμάτων των κυνηγών είναι διαγώνιοι και σχηματίζουν μια νοητή πυραμίδα. Τα πόδια τους δημιουργούν δύο έντονα τρίγωνα. Το σώμα του ελαφιού και το σώμα του αριστερού κυνηγού σχηματίζουν έναν διαγώνιο άξονα που χωρίζει το έργο στα δύο. Αυτός ο άξονας έχει έναν αντίστοιχο που σχηματίζεται χιαστί από τη μορφή του σκύλου και το δεξί πόδι του δεξιού κυνηγού. Συνθετικά οι δύο κυνηγοί έχουν παρόμοια στάση και είναι τοποθετημένοι αντικριστά, έτσι που το έργο να χωρίζεται σε δύο συμμετρικά τμήματα. Τα κεφάλια των κυνηγών με το κεφάλι του ελαφιού εντάσσονται σε ένα ημικύκλιο.
Ο Γνώσις ήταν σαφώς ένας ικανός τεχνίτης και οι εικονογραφικές ικανότητές του ήταν εφάμιλλες με εκείνες των συγχρόνων του ζωγράφων· ήταν επίσης, ένας από τους εισηγητές της έκφρασης πάθους, που θα κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος της ύστερης ελληνιστικής τέχνης. Η υπογραφή του μαρτυρεί όχι μόνο την περηφάνεια του αλλά και τη φήμη του.
Πηγές:
Περιήγηση στην τέχνη, Εικαστικά Δημοτικού
J. J. Pollitt, Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή
Εισαγωγικό σημείωμα
Οι πασίγνωστοι μύθοι του Αισώπου ήταν ευχάριστο και διδακτικό ανάγνωσμα όλων των εποχών. Ξεχωρίζουν για τη διεισδυτική ματιά και την ευφυΐα του δημιουργού τους, αναδεικνύουν με χιουμοριστικό πνεύμα τις ανθρώπινες αδυναμίες και παρακινούν για τη διόρθωσή τους. Μια από αυτές είναι και η υπερεκτίμηση της φυσικής ομορφιάς, την οποία πλήρωσε ακριβά το ελάφι του μύθου που θα μελετήσετε.
Μύθοι - Αλληγορία
Νάρκισσος [πηγή:P. Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας]
Λίγα λόγια για τους μύθους και το κείμενο
Οι μύθοι είναι λαϊκά δημιουργήματα με ηθικό και αλληγορικό χαρακτήρα. Πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι ή τα ζώα, που, για χάρη του μύθου, αποκτούν φωνή.
Συνήθως στο τέλος του μύθου βρίσκεται το επιμύθιο, δηλ. το συμπέρασμα.
Στον Αίσωπο, που ήταν δούλος από τη Φρυγία της Μ. Ασίας, αποδίδονται περίπου 358 μύθοι.
Στο μύθο της ενότητας ένα ελάφι καθώς πίνει νερό σε μια πηγή και βλέπει το είδωλό του, επαινούσε τα κέρατά του και κατηγορούσε τα πόδια του.
Ώσπου ήρθαν οι κυνηγοί. Το ελάφι το βάζει στα πόδια και σώζεται προσωρινά, μέχρι που φτάνει σ' ένα δάσος.
Εκεί όμως τα κέρατά του μπλέχτηκαν και τότε...
Ελαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους διψῶν παραγίνεται ἐπί τινα πηγὴν διαυγῆ καὶ βαθεῖαν καὶ πιὼν ὅσον ἤθελεν προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ. Καὶ μάλιστα μὲν ἐπῄνει τὴν φύσιν τῶν κεράτων ὡς κόσμος εἴη παντὶ τῷ σώματι. ῎Εψεγεν δὲ τὴν τῶν σκελῶν λεπτότητα ὡς οὐχ οἵων τε ὄντων φέρειν πᾶν τὸ βάρος.᾽Εν ᾧ δὲ πρὸς τούτοις ἦν, ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται καὶ κυνηγέται πλησίον. ῾Ο δὲ πρὸς φυγὴν ὥρμα καὶ μέχρις ὅπου διὰ πεδίου ἐποιεῖτο τὸν δρόμον, ἐσῴζετο ὑπὸ τῆς ὠκύτητος τῶν σκελῶν.᾽Επεὶ δὲ εἰς πυκνὴν καὶ δασεῖαν ὕλην ἐνέπεσεν, ἐμπλακέντων αὐτῷ τῶν κεράτων ἑάλω, πείρᾳ μαθὼν ὅτι ἄρα ἄδικος ἦν τῶν ἰδίων κριτὴς ψέγων μὲν τὰ σῴζοντα, ἐπαινῶν δὲ τὰ προδόντα αὑτόν.
Ερμηνευτικά σχόλια
ἐπῄνει τὴν φύσιν τῶν κεράτων ὡς κόσμον παντὶ τῷ σώματι: Η ομορφιά κατέχει σε όλες τις εποχές υψηλή θέση στην ιεραρχία των αξιών. Οι νέοι γύμναζαν και γυμνάζουν το σώμα τους, για να αποκτήσουν όχι μόνο ευρωστία, αλλά και ομορφιά. Η φιλαρέσκεια εκφραζόταν στην αρχαιότητα με πολλούς τρόπους: άντρες και γυναίκες φρόντιζαν την καθαριότητα του σώματός τους, έκαναν ωραία χτενίσματα, άλειφαν το σώμα τους με φυσικά μύρα και έλαια, διακοσμούσαν τα ρούχα τους και φορούσαν στεφάνια από χρυσό ή φύλλα. Ωστόσο, δεν είναι μόνο η ομορφιά που κάνει κάτι να είναι σημαντικό, αλλά και η χρησιμότητά του.
Ο Αίσωπος συνομιλεί με την αλεπού (450 π.Χ., Μουσείο Βατικανού)
Ερωτήσεις
1. Γιατί καμάρωνε το ελάφι κοιτάζοντας την εικόνα του μέσα στο νερό; Ποιο ανατομικό χαρακτηριστικό του θεωρούσε ότι δεν ταίριαζε με τη συνολικά καλή εικόνα του;
2. Ποιο χαρακτηριστικό του ελαφιού το βοήθησε να ξεφύγει αρχικά από τους κυνηγούς; Ποιο χαρακτηριστικό του, αντίθετα, αποδείχθηκε μοιραίο;
3. Τι νομίζετε ότι διδάσκει ο μύθος αυτός του Αισώπου;
4. Πιστεύετε ότι στις μέρες μας αποδίδουμε σημασία στην εξωτερική εμφάνιση ή στον εσωτερικό μας κόσμο; Να επικαλεστείτε συγκεκριμένα παραδείγματα.
Εξωτερική εμφάνιση και εσωτερικός κόσμος (Φωτόδεντρο)
Όλγα Κοτσιρέα, Αισώπου μυθοπλασίες, ακρυλικό σε ξύλο, 2004
• Για τον Αίσωπο Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:
• Εργασίες μαθητών για τους μύθους του Αισώπου
• Οι 358 μύθοι του Αισώπου στη Βικηθήκη, στο Aesopica, index Chambry
• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση / για σύνθετη αναζήτηση
• Bασικό λεξικό της αρχαίας
• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott
• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο
• Κατάλογος ανωμάλων ρημάτων
Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του
Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με την ιστορικότητα του Αισώπου. Η πρώτη αναφορά σε μύθους που σκοπό έχουν να διασαφηνίσουν κάτι ή να στηρίξουν ένα επιχείρημα βρίσκεται στον Ησίοδο (Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 202-212), όπου παρουσιάζεται ο μύθος του αηδονιού που υποτάσσεται στη δύναμη του γερακιού. Τέτοιου τύπου ιστορίες άρχισαν να αποδίδονται στον Αίσωπο τον 5ο και τον 4οαι. π.Χ. (βλ. ενδεικτικά Αριστοφάνης, Σφήκες, στ. 566: οἱ δὲ λέγουσιν μύθους ἡμῖν, οἱ δ’ Αἰσώπου τι γέλοιον).
Η παράδοση διέσωσε τη βιογραφία του Αισώπου σε δύο αρχαίες παραλλαγές εμπλουτισμένες με επεισόδια ψυχαγωγικού χαρακτήρα. Περίπου στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. ο Δημήτριος ο Φαληρεύς δημοσίευσε την πρώτη γνωστή συλλογή των μύθων με τον τίτλο Λόγων Αἰσωπείων Συναγωγή, η οποία προφανώς είχε εκπαιδευτική χρήση (βλ. Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων 5.5.80). Οι μύθοι σώζονται σε τρεις συλλογές και οφείλουν την ύπαρξή τους στο εκδοτικό ενδιαφέρον του 10ου και 11ου αιώνα.
Ο Bυζαντινός λόγιος και μοναχός Μάξιμος Πλανούδης σημειώνει ότι ο Αίσωπος έπλαθε διδακτικούς μύθους να προτρέψει τους ανθρώπους να εναρμονιστούν με τους φυσικούς νόμους.
Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ
μ διψῶν παραγίνεται
μ ὠς οὐχ οἵων τε ὄντων φέρειν πᾶν τὸ βάρος.
μ ἐσῴζετο ὑπὸ τῆς ὠκύτητος τῶν σκελῶν.
μ ἐμπλακέντων αὐτῷ τῶν κεράτων ἑάλω,
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
῎Ελαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους | |
διψῶν παραγίνεται | |
ἐπί τινα πηγὴν διαυγῆ καὶ βαθεῖαν | |
καὶ πιὼν ὅσον ἤθελεν | |
προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ. | |
Καὶ μάλιστα μὲν ἐπῄνει τὴν φύσιν τῶν κεράτων | |
ὡς κόσμος εἴη παντὶ τῷ σώματι 1. | |
Ἔψεγεν δὲ τὴν τῶν σκελῶν λεπτότητα | |
ὠς οὐχ οἵων τε ὄντων φέρειν πᾶν τὸ βάρος. | |
Ἐν ᾧ δὲ πρὸς τούτοις ἦν, | |
ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται | |
καὶ κυνηγέται πλησίον. | |
Ο δὲ πρὸς φυγὴν ὥρμα | |
καὶ μέχρις ὅπου διὰ πεδίου ἐποιεῖτο τὸν δρόμον, | |
ἐσῴζετο ὑπὸ τῆς ὠκύτητος τῶν σκελῶν. | |
Επεὶ δὲ εἰς πυκνὴν καὶ δασεῖαν ὕλην ἐνέπεσεν, | |
ἐμπλακέντων αὐτῷ τῶν κεράτων ἑάλω, | |
πείρᾳ μαθὼν | |
ὅτι ἄρα ἄδικος ἦν τῶν ἰδίων κριτὴς | |
ψέγων μὲν τὰ σῴζοντα, | |
ἐπαινῶν δὲ τὰ προδόντα αὑτόν. |
Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται μια πειραματική προσπάθεια παρουσίασης του κειμένου κατά «νοηματικά κῶλα».
Για τις καλοδεχούμενες παρατηρήσεις σας πατήστε εδώ.
Για κινητό ή τάμπλετ δείτε το κείμενο εδώ
Λεξιλογικός Πίνακας
πίνω
θ. πι-, πο-, πω-
[στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο πιών]
Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στο λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη) στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:
Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική | Νέα Ελληνική | ||
τὸ ποτόν (-ό) ὁ πό της τὸ ποτήριον (-ι) πόσιμος [στην α.ε. κυρίως πότιμος (= κατάλληλος να τον πιεις)] ἡ πόσις (-η) ποτίζω τὸ πότισμα |
πιόμα πιωμένος |
||
καταπίνω ἡ κατάποσις (-η) προπίνω [= πίνω πρώτος ή στην υγειά κάποιου] ἡ πρόποσις (-η) ὁ συμπότης τὸ συμπόσιον (-ιο) ἡ ἄμπωτις (-η) [= η υποχώρηση του νερού της θάλασσας κατά την παλίρροια] ἡ ὑδροποσία ὁ οἰνοπότης ἡ οἰνοποσία ἡδύποτος |
ποτοποιός ποτοαπαγόρευση το ηδύποτο [= γλυκό αλκοολούχο ποτό] |
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Κατέβασε τις πρόσθετες ασκήσεις σε αρχείο
Παραγωγή ουσιαστικών
Παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα (α′ μέρος)
Ουσιαστικά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί
Η λέξη κριτής του κειμένου της Ενότητας, όπως και στη ν.ε., προέρχεται από το ρήμα κρίνω (κριτής< κρίνω) και δηλώνει αυτόν ο οποίος κρίνει, το πρόσωπο δηλαδή που ενεργεί.
Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται
από ρήματα και δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί
-εύς γραφεύς < γράφω
-ός ἀρωγός < ἀρήγω (= βοηθώ)
-της κριτής < κρίνω
-άς φυγάς < φεύγω
-μών ἡγεμών < ἡγέομαι, ἡγοῦμαι
-τήρ σωτήρ < σῲζω
-τωρ πράκτωρ < πράττω
Ουσιαστικά που δηλώνουν ενέργεια, πάθος, κατάσταση ή το αποτέλεσμα ενέργειας
Το ουσιαστικό φυγή που απαντά στο κείμενο της Ενότητας προέρχεται από το θ. φυγ- του ρήματος φεύγω (ορ. αορ. ἔ-φυγ-ον) και δηλώνει ενέργεια. Το ουσιαστικό φύσις (< ρ. φύω) δηλώνει κατάσταση.
Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και δηλώνουν: | |||
α. ενέργεια, πάθος, κατάσταση | β. το αποτέλεσμα μιας ενέργειας | ||
-σις -σία -ή -ά -ία -ε-ία -ος -μός -(ε)τός |
φύσις < φύω δοκιμασία < δοκιμάζω φυγή < φεύγω χαρά < χαίρω μανία < μαίνομαι βασιλεία < βασιλεύω (κυρίως από ρήματα σε -εύω) τρόμος < τρέμω ὀδυρμός < ὀδύρομαι τρυγητός < τρυγάω, τρυγῶ |
-μα -μη -ος |
ποίημα < ποιέω, ποιῶ γραμμή < γράφω ψεῦδος < ψεύδομαι |
ασκήσεις
Η γραμματική της ενότητας:
Α′ κλίση ουσιαστικών
Η α′ κλίση ουσιαστικών περιλαμβάνει αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά.
Να εντοπίσετε τα ουσιαστικά του κειμένου της Ενότητας που ανήκουν στην α′ κλίση.
Οι καταλήξεις των πτώσεων είναι οι εξής:
ενικός αριθμός | πληθυντικός αριθμός | ||||
---|---|---|---|---|---|
αρσενικά | θηλυκά | αρσενικά και θηλυκά | |||
Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική |
-ας -ου -ᾳ -αν -α |
-ης -ου -ῃ -ην -η/-α |
-α -ας/-ης -ᾳ/-ῃ -αν -α |
-η -ης -ῃ -ην -η |
-αι -ῶν -αις -ας -αι |
Να συμπληρώσετε την κλίση των αρσενικών ουσιαστικών ὁ κοχλίας και ὁ κριτὴς με τη βοήθεια του πίνακα των καταλήξεων:
ενικός αριθμός | πληθυντικός αριθμός | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | |
ονομ. | ὁ κοχλίας | κοχλίας | ὁ κριτής | κριτής | οἱ κοχλί | κοχλίες | οἱ κριτ | κριτές |
γεν. | τοῦ κοχλί | κοχλία | τοῦ κριτοῦ | κριτή | τῶν κοχλι | κοχλιών | τῶν κριτῶν | κριτών |
δοτ. | τῷ κοχλί | τῷ κριτ | τοῖς κοχλί | τοῖς κριταῖς | ||||
αιτ. | τὸν κοχλί | κοχλία | τὸν κριτ | κριτή | τοὺς κοχλί | κοχλίες | τοὺς κριτ | κριτές |
κλητ. | (ὦ) κοχλί | κοχλία | (ὦ) κριτά | κριτή | (ὦ) κοχλί | κοχλίες | (ὦ) κριτ | κριτές |
Να συμπληρώσετε την κλίση των θηλυκών ουσιαστικών ἡ ὥρα και ἡ πηγή με τη βοήθεια του πίνακα των καταλήξεων:
ενικός αριθμός | πληθυντικός αριθμός | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | α.ε. | ν.ε. | |
ονομ. | ἡ ὥρα | ώρα | ἡ πηγή | πηγή | αἱ ὧρ | ώρες | αἱ πηγ | πηγές |
γεν. | τῆς ὥρ | ώρας | τῆς πηγ | πηγής | τῶν ὡρ | ωρών | τῶν πηγ | πηγών |
δοτ. | τῇ ὥρ | τῇ πηγ | ταῖς ὥρ | ταῖς πηγ | ||||
αιτ. | τὴν ὥρ | ώρα | τὴν πηγ | πηγή | τὰς ὥρ | ώρες | τὰς πηγ | πηγές |
κλητ. | (ὦ) ὥρ | ώρα | (ὦ) πηγ | πηγή | (ὦ) ὧρ | ώρες | (ὦ) πηγ | πηγές |
Παρατηρήσεις
1. Η
κατάληξη -ας
είναι μακρά, π.χ. τοὺς κριτάς, τῆς
ὥρας, τὰς ὥρας.
2. Η δίφθογγος αι, όταν
βρίσκεται στο τέλος κλιτής λέξης (πλην ευκτικής ρήματος), είναι
βραχεία, π.χ. οἱ κριταί (αλλά τοῖς
κριταῖς), αἱ ὧραι (αλλά ταῖς ὥραις).
3. Η
γενική πληθυντικού των
ουσιαστικών α′ κλίσης τονίζεται πάντοτε στη λήγουσα και
περισπάται,
π.χ. τῶν κριτῶν, τῶν κοχλιῶν, τῶν ὡρῶν, τῶν πηγῶν.
4. Η
γενική και η
δοτική των ουσιαστικών α′ κλίσης,
όταν τονίζονται στη λήγουσα,
περισπώνται και στους δύο αριθμούς,
π.χ. τοῦ κριτοῦ, τῷ κριτῇ, τῶν κριτῶν, τοῖς κριταῖς, τῆς πηγῆς, τῇ πηγῇ,
τῶν πηγῶν, ταῖς πηγαῖς.
5. Τα οξύτονα και
παροξύτονα ουσιαστικά α′ κλίσης
διατηρούν τον τόνο τους στην ίδια
συλλαβή σε όλες τις πτώσεις (στη γενική βέβαια του πληθυντικού όλα
τονίζονται στη λήγουσα), π.χ. ὁ κριτής, τοῦ κριτοῦ, τῷ κριτῇ, τὸν κριτήν.
6. Προσοχή στην κλητική ενικού
των αρσενικών σε -ης! Τα περισσότερα
σχηματίζουν κλητική σε -α βραχύ.
Μόνο τα ουσιαστικά σε -δης (π.χ.
εὐπατρίδης) και το κύριο όνομα Αἰσχίνης
διατηρούν την κατάληξη -η.
7.
Τα θηλυκά σε -η στον ενικό
διατηρούν το -η σε όλες τις πτώσεις. Τα θηλυκά
σε -α στον ενικό διατηρούν το -α
σε όλες τις πτώσεις, εκτός από όσα πριν από το -α
έχουν σύμφωνο (πλην ρ). Τα τελευταία
έχουν κανονικά κατάληξη -α βραχύ και
το τρέπουν στη γενική και δοτική του ενικού σε
-η, π.χ. ἡ χώρα → τῆς χώρας, τῇ χώρᾳ, αλλά ἡ γλῶσσα → τῆς
γλώσσης, τῇ γλώσσῃ.
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Διαγωνίσματα
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Μαντίθεος, γνωρίζοντας ότι ψέγεται για τα αριστοκρατικά του φρονήματα, όσο και για την εικόνα του, προσπαθεί να πείσει ότι δεν πρέπει να κρίνεται κανείς με βάση την εξωτερική του εμφάνιση αλλά με βάση τα έργα του. Η εξωτερική εμφάνιση αποτελεί απατηλό κριτήριο, αντίθετα τα έργα αναδεικνύουν την πραγματική φύση των ανθρώπων.
Καίτοι χρὴ τοὺς φιλοτίμως καὶ κοσμίως πολιτευομένους ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν, ἀλλ' οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν· τὰ μὲν γὰρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα οὔτε τοὺς ἰδιώτας οὔτε τὸ κοινὸν τῆς πόλεως βλάπτει, ἐκ δὲ τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων πρὸς τοὺς πολεμίους ἅπαντες ὑμεῖς ὠφελεῖσθε. Ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ' ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ' ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν· πολλοὶ μὲν γὰρ μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι μεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασιν, ἕτεροι δὲ τῶν τοιούτων ἀμελοῦντες πολλὰ κἀγαθὰ ὑμᾶς εἰσιν εἰργασμένοι.
Λυσίας, Ὑπὲρ Μαντιθέου 18-19
Γλωσσικά σχόλια | |
τοὺς φιλοτίμως καὶ κοσμίως πολιτευομένους | όσους πολιτεύονται με φιλοτιμία και σεμνότητα |
εἴ τις κομᾷ (ρ. κομάω, κομῶ) | αν κάποιος αφήνει μακριά κόμη, αν έχει μακριά μαλλιά |
τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων | που θέλουν να κινδυνεύουν (στη μάχη), να αγωνίζονται |
ἀπ' ὄψεως | από την εξωτερική εμφάνιση |
μικρὸν διαλεγόμενοι | αν και μιλούν λίγο, σεμνά |
κοσμίως ἀμπεχόμενοι | αν και ντύνονται ευπρεπώς (ἀμπέχω = περιβάλλω, καλύπτω, ντύνω) |
ἕτεροι δὲ τῶν τοιούτων ἀμελοῦντες | άλλοι όμως που τα παραμελούν αυτά |
εἰσιν εἰργασμένοι | έχουν κάνει, έχουν προσφέρει |
Μετάφραση
Πράγματι, πρέπει όσοι πολιτεύονται με φιλοτιμία και σεμνότητα να εξετάζουν από αυτά κι όχι αν κάποιος έχει μακριά μαλλιά, και γι’ αυτό να τον μισούν· γιατί οι τέτοιες ασχολίες δεν βλάπτουν ούτε τους πολίτες ούτε τους άρχοντες. Αντίθετα από αυτούς που θέλουν να διακινδυνεύουν εναντίον των εχθρών όλοι εσείς ωφελείστε. Ώστε, κύριοι βουλευτές, δεν αξίζει από την εξωτερική εμφάνιση ούτε να αγαπάτε κάποιον ούτε να μισείτε, αλλά να τον εξετάζετε από τις πράξεις του· γιατί πολλοί, αν και μιλούν λίγο κι αν ντύνονται με ευπρέπεια, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων κακών, ενώ άλλοι όμως που τα παραμελούν αυτά, έχουν προσφέρει σε σας πολλά και χρήσιμα.
Ερωτήσεις
1. Πώς πρέπει να κρίνουν οι άνθρωποι τους άλλους, κατά τη γνώμη του Μαντιθέου;
2. Ποια αναλογία μπορείτε να διακρίνετε ανάμεσα στο παραπάνω κείμενο και σε αυτό της Ενότητας;
Συμπληρωματικά κείμενα
Ἔλαφος ἐπὶ νάματος καὶ λέων (παραλλαγή του μύθου της ενότητας)
Ἔλαφος δίψῃ συσχεθεῖσα παρεγένετο ἐπί τινα πηγήν· πιοῦσα δέ, ὡς ἐθεάσατο τὴν ἑαυτῆς σκιὰν ἐπὶ τοῦ ὕδατος, ἐπὶ μὲν τοῖς κέρασιν ἠγάλλετο, ὁρῶσα τὸ μέγεθος καὶ τὴν ποικιλίαν, ἐπὶ δὲ τοῖς ποσὶ πάνυ ἤχθετο ὡς λεπτοῖς οὖσι καὶ ἀσθενέσιν. Ἔτι δὲ αὐτῆς διανοουμένης, λέων ἐπιφανεὶς ἐδίωκεν αὐτήν· κἀκείνη εἰς φυγὴν τραπεῖσα κατὰ πολὺ αὐτοῦ προεῖχεν· ἀλκὴ γὰρ ἐλάφων μὲν ἐν τοῖς ποσί, λεόντων δὲ ἐν καρδίᾳ. Μέχρι μὲν οὖν ψιλὸν ἦν τὸ πεδίον, ἡ μὲν προθέουσα διεσώζετο· ἐπειδὴ δὲ ἐγένετο κατά τινα ὑλώδη τόπον, τηνικαῦτα συνέβη, τῶν κεράτων αὐτῆς ἐμπλακέντων τοῖς κλάδοις, μὴ δυναμένην τρέχειν συλληφθῆναι. Μέλλουσα δὲ ἀναιρεῖσθαι ἔφη πρὸς ἑαυτήν· "Δειλαία ἔγωγε, ἤτις ὑφ' ὧν μὲν προδοθήσεσθαι ἔμελλον, ὑπὸ τούτων ἐσῳζόμην, οἷς δὲ καὶ σφόδρα ἐπεποίθειν, ὑπὸ τούτων ἀπόλλυμαι."Οὕτω πολλάκις ἐν κινδύνοις οἱ μὲν ὕποπτοι τῶν φίλων σωτῆρες ἐγένοντο, οἱ δὲ σφόδρα ἐμπιστευθέντες προδόται.
Ἔλαφος καὶ λέων ἐν σπηλαίῳ
Ἔλαφος κυνηγοὺς φεύγουσα ἐγένετο κατά τι σπήλαιον, ἐφ᾿ ᾧ λέων ἦν κατοικούμενος, καὶ ἐνταῦθα εἰσιοῦσα καὶ νομίζουσα κρυβῆναι συνελήφθη ὑπὸ τοῦ λέοντος καὶ ἀναιρουμένη πρὸς ἑαυτὴν ἔφη· Δειλαία ἔγωγε ἥτις ἀνθρώπους φεύγουσα ἐμαυτὴν θηρίῳ παρέδωκα. Οὕτως οἱ τῶν ἀνθρώπων παῖδες διὰ φόβον ἐλάττονος κινδύνου ἑαυτοὺς εἰς μεῖζον κακὸν ἐμβάλλουσιν.
Λέων λυσσῶν καὶ ἔλαφος
Λέων ἐλύσσα. Τοῦτον δὲ ἔλαφος ἐξ ὕλης ἰδὼν εἶπεν· «Οὐαὶ ἡμῖν τοῖς ταλαιπώροις· τί γὰρ μαινόμενος οὗτος οὐχὶ ποιήσει, ὃς καὶ σωφρονῶν οὐκ ἦν ἡμῖν φορητός;» Ὅτι τοὺς θυμώδει ἄνδρας καὶ ἀδικεῖν εἰθισμένους πάντες φευγέτωσαν ἀρχὴν λαβόντας καὶ δυναστεύσαντας.
Ἔλαφος καὶ ἄμπελος
Ἔλαφος διωκομένη ὑπὸ κυνηγῶν ἐκρύπτετο ὑπό τινα ἄμπελον. Διελθόντων δὲ τῶν κυνηγῶν, στραφεῖσα κατήσθιε τὰ φύλλα τῆς ἀμπέλου. Εἷς δέ τις τῶν κυνηγῶν στραφεὶς καὶ θεασάμενος, ὃ εἶχεν ἀκόντιον βαλών, ἔτρωσεν αὐτήν. Ἡ δὲ μέλλουσα τελευτᾶν στενάξασα πρὸς ἑαυτὴν ἔφη· Δίκαιά γε πάσχω, ὅτι τὴν σώσασάν με ἄμπελον ἠδίκησα. Οὗτος ὁ λόγος λεχθείη ἂν κατὰ ἀνδρῶν οἵτινες τοὺς εὐεργέτας ἀδικοῦντες ὑπὸ θεοῦ.
Νεβρός καὶ ἔλαφος
Νεβρός ποτε πρὸς τὸν ἔλαφον εἶπε· Πάτερ, σὺ καὶ μείζων καὶ ταχύτερος κυνῶν πέφυκας, καὶ κέρατα πρὸς τούτοις ὑπερφυᾶ φέρεις εἰς ἄμυναν. Τί δή ποτ᾿ οὖν οὕτω τούτους φοβῇ; Κἀκεῖνος γελῶν εἶπεν· Ἀληθῆ μὲν ταῦτα φῇς, τέκνον· ἓν δ᾿ οἶδα, ὡς, ἐπειδὰν κυνὸς ὑλακὴν ἀκούσω, αὐτίκα πρὸς φυγὴν οὐκ οἶδ᾿ ὅπως ἐκφέρομαι. Ὁ μῦθος δηλοῖ ὅτι τοὺς φύσει δειλοὺς οὐδεμία παραίνεσις ῥώννυσιν.
Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.
1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.
2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.
2α. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C
3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.
4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.
Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.