1.5 Αποθήκευση και διακίνηση χημικών ουσιών

Η αποθήκευση και ο χειρισμός των χημικών ουσιών κρύβει πολλούς κινδύνους που όμως αποφεύγονται αν γνωρίζουμε καλά τις ιδιότητές τους.
Αποθήκευση των ουσιών με αλφαβητική σειρά δεν μπορεί να γίνει γιατί είναι πολύ επικίνδυνη. Εύφλεκτες, διαβρωτικές χημικές ουσίες και υπεροξείδια απαιτούν ειδικές προφυλάξεις.
Αποθήκευση στον ίδιο χώρο ασύμβατων χημικών ουσιών μπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα.

Ορισμένες γενικές οδηγίες για την αποθήκευση και τη χρησιμοποίηση χημικών ουσιών:

1. Οι ετικέτες όλων των συσκευασιών να είναι ευανάγνωστες.

2. Όλες οι χημικές ουσίες να διατηρούνται, αν είναι δυνατόν, στις αρχικές συσκευασίες.

3.  Η απόχυση των υγρών να γίνεται με προσοχή. Να προστίθεται οξύ σε νερό και όχι το αντίθετο.

4. Τα πώματα των συσκευασιών να είναι πάντα κλειστά.

5. Όταν γίνεται μεταφορά χημικών ουσιών (στερεά – υγρά) σε άλλες συσκευασίες, θα πρέπει να υπάρχει στις δευτερεύουσες συσκευασίες, ετικέτα με την ημερομηνία μεταφοράς και το όνομα της χημικής ουσίας.

6. Να υπάρχουν ετικέτες για τα ασταθή προϊόντα και κυρίως γι’ αυτά που μπορούν να μετατραπούν σε υπεροξείδια.

7. Τα ντουλάπια – ράφια όπου τοποθετούνται οι χημικές ουσίες πρέπει να είναι από κατάλληλα υλικά, ανθεκτικά σε αυτές.

8. Δε θα πρέπει να αποθηκεύονται μαζί ασύμβατα χημικά υλικά. Ο κίνδυνος από τα χημικά υλικά μπορεί να προέλθει είτε από τα ίδια, είτε από παρακείμενα υλικά.

9. Να αποφεύγονται τα υπερβολικά αποθέματα χρησιμοποιώντας πρώτα τα παλαιότερα αποθέματα.

10. Δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται ο απαγωγός για την αποθήκευση υλικών.

11. Χημικά υλικά που έχουν λήξει πρέπει να απομακρύνονται.

Κατηγορίες χημικών υλικών που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή κατά την αποθήκευση και μετακίνησή τους είναι:

Εύφλεκτα υλικά:
Τα εύφλεκτα υλικά ανάλογα με το σημείο ανάφλεξης (σ.α.), μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες :

1. Αυτά που μπορούν να αναφλεγούν με σ.α. < 37,8 ◦C

2. Εύφλεκτα με σ.α. 77,8 – 93,3 ◦C

3. Επικίνδυνα για φωτιά με σ.α. > 80 ◦C

Τα υλικά αυτά, αν δεν μπορούν να αποθηκευτούν σε χώρο μακριά από το εργαστήριο, τότε:

1. Αν χρησιμοποιούνται γυάλινα δοχεία, δε θα πρέπει να περιέχουν περισσότερο από 4 – 4,5 L, ενώ αν χρησιμοποιούνται μεταλλικά ή πλαστικά, περισσότερο από 20 – 25 L.

2. Σε μεγάλες συσκευασίες θα πρέπει να υπάρχουν παγίδες φλογός.

3. Τα ράφια ή τα ντουλάπια που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευσή τους, να είναι από ατσάλι και να έχουν παγίδες φλογός.

4. Αν για την αποθήκευσή τους χρησιμοποιούνται ψυγεία ή καταψύκτες, θα πρέπει η θερμοκρασία να έχει ρυθμιστεί κατάλληλα.

5. Για κάθε 33 m2 εργαστηριακού χώρου, θα πρέπει να αποθηκεύονται μόνο 40 – 45 L εύφλεκτου υλικού.

6. Δε θα πρέπει να αποθηκεύονται εύφλεκτα υλικά με οξειδωτικά, αέρια υπό πίεση, διαβρωτικά, υψηλής τοξικότητας υλικά και υλικά που αντιδρούν με νερό.

Οξειδωτικά υλικά:
Θα πρέπει να αποθηκεύονται σε καλά αεριζόμενους χώρους, ενώ τα ράφια να είναι ανθεκτικά σε φωτιά.

Υπεροξειδικά υλικά:
Αιθέρες, υγρή παραφίνη, ολεφίνες, σχηματίζουν υπεροξείδια κατά την έκθεσή τους στον αέρα ή το φως. Οι χημικές αυτές ενώσεις, συσκευασμένες σε ατμοσφαιρικό αέρα, μπορούν να σχηματίσουν υπεροξείδια ακόμα και εάν δεν έχουν ανοιχτεί.
Συσκευασίες που ανοίγονται θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ή να αποχύνονται μέσα σε 6 μήνες, ενώ τα κλειστά δοχεία να μην αποθηκεύονται για περισσότερο από ένα έτος, αλλά και να ελέγχονται για σχηματισμό υπεροξειδίων πριν ανοιχτούν ή μετακινηθούν (τα υπεροξείδια είναι ενώσεις δηλητηριώδεις και εκρηκτικές).
Αν έχουν σχηματιστεί κρύσταλλοι γύρω από το στόμιο της συσκευασίας ή το περιεχόμενο υγρό είναι θολό, τότε το περιεχόμενο δε θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, προτού γίνει ανίχνευση υπεροξειδίων. Αν και πολλοί αιθέρες περιέχουν και αναστολέα υπεροξειδίων, είναι απαραίτητο να ελέγχονται πριν ανοιχτούν.
Όλα τα δοχεία θα πρέπει να έχουν ετικέτες με την ημερομηνία παραλαβής, χρήσης και, αν χρειάζεται, δοκιμή υπεροξειδίων.

Κατάλογος υλικών που μπορούν να σχηματίσουν υπεροξείδια:

Καρτέλα αποθήκης για υπεροξείδια

Διαβρωτικά υλικά:
Οι διαβρωτικές ουσίες προκαλούν καταστροφή ζωικών ιστών, όταν έρχονται σε επαφή μ’ αυτούς (δέρμα, μάτια κ.ά.). πολλά οξέα ή αλκάλια είναι διαβρωτικά για τα δοχεία στα οποία περιέχονται αλλά και για άλλα υλικά που υπάρχουν στην αποθήκη. Πρέπει να αποθηκεύονται σε ψυχρό, ξηρό περιβάλλον και σε ράφια ανθεκτικά σε διαβρώσεις. Οξέα αντιδρούν με μέταλλα και παράγουν αέριο υδρογόνο, όπως και αλκάλια που αντιδρούν με αλουμίνιο. Το αέριο υδρογόνο σχηματίζει εκρηκτικό μίγμα με τον αέρα. Έτσι θα πρέπει να αποφεύγεται συσσώρευση υδρογόνου μέσα στις αποθήκες οι οποίες πρέπει να αερίζονται καλά.

Τοξικά υλικά:
Τα τοξικά υλικά πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρους με καλό εξαερισμό και σε χαμηλές θερμοκρασίες ώστε να ελαττώνεται η πτητικότητά τους. Η διακίνηση των χημικών ουσιών πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τον υπεύθυνο του εργαστηρίου, με ιδιαίτερη προσοχή και χωρίς βιασύνη. Είναι επιβεβλημένο να χρησιμοποιείται ειδικό τροχήλατο καρότσι, επενδυμένο με ξύλο προκειμένου να μετακινηθούν μεγάλες ποσότητες. Επίσης δε, γυάλινες φιάλες, να μην μεταφέρονται γυμνές, αλλά μέσα στην αρχική τους συσκευασία. Θα πρέπει ακόμα να υπάρχει πρόβλεψη για χρήση κατάλληλου πυροσβεστήρα σε περίπτωση ατυχήματος.

Υπερχλωρικό οξύ:
Σε συνηθισμένες θερμοκρασίες και σε συγκεντρώσεις μέχρι 72%w/w, δρα σαν ισχυρό οξύ. Σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 72%w/w, ή σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 160◦C, είναι ισχυρότατο οξειδωτικό και αφυδατικό υλικό. Το άνυδρο υπερχλωρικό οξύ, είναι ασταθές σε θερμοκρασία δωματίου και τελικά αποσυντίθεται αυτόματα με σφοδρή έκρηξη. Η χρησιμοποίησή του θα πρέπει να γίνεται πάντα σε απαγωγό. Επιβάλλεται να αποθηκεύεται μακριά από οξειδωτικά και οργανικά υλικά, ξύλο, χαρτί και ύφασμα.