Προσωπογραφία

Δοκίμιο του Ντίνου Χριστιανόπουλου απο το βιβλίο «Με τέχνη και με πάθος» – δες πηγές.

Η προσωπογραφία του ρεμπέτικου θα μπορούσε να περιλάβει τέσσερις ομάδες: συνθέτες, στιχουργούς, μπουζουκτσήδες και τραγουδιστές. Στην αρχαϊκή περίοδο του ρεμπέτικου, ο συνθέτης είναι και μπουζουκτσής και στιχουργός και τραγουδιστής. Αργότερα, όταν δημιουργήθηκαν οι ορχήστρες, η ενότητα αυτή διασπάστηκε: πρώτα εμφανίστηκε η τραγουδίστρια, έπειτα ο συνθέτης άρχισε να αναζητάει στιχουργούς που να του προμηθεύουν στίχους. Τέλος, ξεχώρισε και ο οργανοπαίκτης από τον δημιουργό. Πάντως, όλοι αυτοί, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι είναι λαϊκοί άνθρωποι, αγράμματοι, μουσικά απαίδευτοι, σχεδόν πάντα φτωχοί, που ξεκινούν με μόνο εφόδιο το μπουζούκι τους και το μεράκι τους. Το αν μερικοί πήγαν στο δημοτικό σχολείο ή αν τα κατάφεραν στη ζωή τους να βγάλουν λεφτά, αυτό δεν ανατρέπει τον κανόνα.
Ανάμεσα στους λαϊκούς συνθέτες, ξεχωρίζουν κυρίως ο Βαμβακάρης, ο Παπαϊωάννου, ο Τσιτσάνης, ο Μητσάκης και ο Χιώτης.
Ο Μάρκος Βαμβακάρης καταγόταν από τη Σύρα, ήταν καθολικός, και δούλεψε στον Πειραιά ως εκδορέας. Υπήρξε από τους πρώτους που αγωνίστηκαν για την επιβολή του μπουζουκιού και άρχισε να συνθέτει τραγούδια από το 1934, οπότε δημιούργησε και δική του ορχήστρα. Έχει γράψει τα ωραιότερα βαριά ρεμπέτικα και μεταποίησε διαφορα δημοτικά και ελαφρά. Φανατικός χασικλής και ρεμπέτης, εκφράζει τον ερωτικό καημό του άντρα, χωρίς γλυκερότητες και αστικά αισθήματα. Από πολλούς θεωρείται ο πατριάρχης του ορθόδοξου ρεμπέτικου.
Ο Γιάννης Παπαϊωάννου, αθεράπευτος νοσταλγός του ανατολίτικου, κι όμως με φόρμες εξαιρετικά σφιχτοδεμένες, έγραψε μερικά από τα ωραιότερα ρεμπέτικα. Όταν, επί Μεταξά, το ρεμπέτικο καταδιώχτηκε, ο Παπαϊωάννου τόνισε πιο πολύ τα λαϊκά και ερωτικά στοιχεία του τραγουδιού του, δίνοντας έτσι πρώτος το παράδειγμα για τη λαϊκοποίηση του τραγουδιού που μέχρι τότε θεωρούνταν χυδαίο και πρόστυχο.
Ο Βασίλης Τσιτσάνης, Καραγκούνης απ’ τα Τρίκαλα, εμφανίστηκε προπολεμικά στη Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκε μεταπολεμικά στην Αθήνα. Λέγεται ότι έγραψε γύρω στα 1500 τραγούδια, από τα οποία καμιά πενηνταριά έχουν γίνει πλέον κλασικά.
Ο Τσιτσάνης επιδίωξε συνειδητά, τουλάχιστον από το 1947, να καθαρίσει το ρεμπέτικο από τα χασικλίδικα και μάγκικα στοιχεία και να του δώσει μεγαλύτερη λαϊκότητα. Στην προσπάθειά του αυτή ξέφυγε ως ένα σημείο και από τους παλιούς δρόμους ή τρόπους, δημιουργώντας άνα δικό του ύφος, χωρίς όμως να απομακρύνεται από τη ρεμπέτικη παράδοση. Σχεδόν από όλους θεωρείται ο βασιλιάς του ρεμπέτικου και ένας από τους πτωτεργάτες της μετατροπής του στο σύγχρονο λαϊκό τραγούδι. Τόσο η δυνατή λαϊκή προσωπικότητά του όσο και το δυνατό λαϊκό ταλέντο του τον φέρουν πολύ κοντά στον Μακρυγιάννη και το Θεόφιλο.
Ο Γιώργος Μητσάκης συνεχίζει, κατά κάποιο τρόπο, τη λαϊκή γραμμή του Παπαϊωάννου. Έγραψε πολύ ωραία τραγούδια με λαϊκό χρώμα.
Ο Μανώλης Χιώτης διακρίνεται για τις εξαιρετικές συνθέσεις του, κυρίως τις παλιές. Είναι ο πρώτος που έγραψε αρχοντορεμπέτικα και ο πρώτος που νόθεψε το ρεμπέτικο με αμερικανικά στοιχεία, καθώς και με σάμπες και ρούμπες.
Υπάρχουν και πολλοί άλλοι συνθέτες του ρεμπέτικου. Παλαιότεροι: Βαγγέλης Παπάζογλου, Παναγιώτης Τούντας, Γιοβάν Τσαούς, Απ. Χατζηχρήστος, Αντώνης Νταλγκάς, Ανεστης Ντελιάς, Μπάτης κ.ά. Νεώτεροι: Μιχάλης Γενίτσαρης, Μπαγιαντέρας, Μαγνήσαλης, Μπάμπης Μπακάλης, Τόλης Χάρμας, Γ. Λαύκας, Απόστολος Καλδάρας κ.ά.
Όλοι οι συνθέτες παλαιότερα ήταν και οι στιχουργοί των τραγουδιών τους. Από τους αποκλειστικούς στιχουργούς, ξεχωρίζει η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Αϊβαλιώτικης καταγωγής, που οι μελαγχολικοί στίχοι της θυμίζουν Τέλλο Άγρα.
Από τις εκατοντάδες τραγουδίστριες του ρεμπέτικου διέπρεψαν προπολεμικά η Μαρία Παπαγκίκα (στην Αμερική), καθώς και οι «ντίβες» Ρόζα Εσκενάζη και Ρίτα Αμπατζή (και οι δύο Θεσσαλονικιές), που καλύπτουν την περίοδο με τα βιολοσάντουρα και θάφτηκαν μαζί τους. Μια γενιά νεώτερες, η Μαρίκα Νίνου και η Σωτηρία Μπέλλου, είναι οι καλύτερες ερμηνεύτριες του κλασικού ρεμπέτικου.
Η Νίνου (ακροβάτισσα, αρχικά, από το Μπακού της Ρωσίας) έχει μια καθαρή, λαγγεμένη φωνή. Αντίθετα, η Μπέλλου (από την Χαλκίδα), με τη βαριά μαγκικη φωνή της, αναβίωσε το παλιό ρεμπέτικο και ρεμπετοποίησε το παλιό αστικό. Από τις άλλες τραγουδίστριες αναφέρουμε τη Στέλλα Χασκήλ, (Σαλονικιά), την Ιωάννα Γεωργακοπούλου, την Καίτη Γκρέυ, την Πόλυ Πάνου κ.ά. Από τους τραγουδιστές, που κι αυτοί δεν είναι λίγοι, εκτός από συνθέτες που όλοι τους είναι και τραγουδιστές, ξεχωρίζουν ο Στράτος Παγιουμτζής, καθώς και οι Σ. Κερομύτης, Στελλάκης Περπινιάδης, Οδ. Μοσχονάς, Κώστας Ρούκουνας, Πρόδρομος Τσαουσάκης, Γρήγορης Μπιθικότσης κ.ά.
Πάρα πολλοί είναι και οι μπουζουκτσήδες, από τους οποίους ξεχωρίζουν οι μεγάλοι συνθέτες του ρεμπέτικου, καθώς και ο Χρηστάκης, ο Στράτος Διονυσίου, ο Ζαμπέτας κ.ά.