Το 1920 ιδρύεται η Ανωτέρα Γεωπονική Σχολή Αθηνών. Η σχολή εγκαταστάθηκε στο κτήμα Χασέκη, στο Βοτανικό, εκεί όπου από το 1888 λειτουργούσε η Τριανταφυλλίδειος Γεωργική Σχολή. Η ίδρυση της Γεωπονικής Σχολής συμπίπτει χρονικά με την Μικρασιατική Καταστροφή, γεγονός που σηματοδοτεί μια κρίσιμη οικονομική περίοδο για την Ελλάδα. Η άφιξη πλέον του ενός εκατομμυρίου προσφύγων δημιουργεί ποικίλα προβλήματα και συμβάλλει στην αγροτική μεταρρύθμιση.

   Η συμβολή της Α.Γ.Σ.Α στην αντιμετώπιση των σύνθετων ζητημάτων του αγροτικού χώρου υπήρξε καθοριστική. Το 1926 ιδρύεται το Ειδικό Ταμείο της Σχολής ,που επιλύει σημαντικά ζητήματα εξοπλισμού και κτιριακών εγκαταστάσεων. Το 1929 με τον νόμο 3894 η σχολή μετονομάζεται από Ανωτέρα σε Ανωτάτη, ενώ η φοίτηση αυξάνεται από 3,5 σε 4 τέσσερα χρόνια. Το 1934 με τον νόμο 6263 η Σχολή γίνεται ισότιμη με το Εθνικό Πανεπιστήμιο και τάσσεται μετά από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

  Περίπου στα 1930, σύμφωνα με μαρτυρία του συντοπίτη μας Παναγ. Τραμπίδη (ο οποίος εργάστηκε εκεί ως εργάτης) δημιουργήθηκε στις Σάπες ο Πρότυπος Πειραματικός Γεωπονικός Σταθμός στην Επιμελητεία (μια περιοχή ανάμεσα στις Σάπες και το Αρσάκειο - σήμερα στις εγκαταστάσεις ευτές στεγάζεται το Τμήμα Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Σαπών).   Η επίσημη τότε ονομασία του ήταν: "Πρότυπον Κρατικόν Κτήμα Σαπών" . (Σύμφωνα με μαρτυρία της Ζωής Παπαδημητρίου Καφετζή, που κατάγεται από τις Σάπες και ζει σήμερα στην Αθήνα, η Επιμελητεία δημιουργήθηκε στις Σάπες γύρω στα 1930 και μάλιστα ο πρώτος γεωπόνος που εργάστηκε εδώ,  μέχρι το 1935, ήταν ο Μπουφούτος που είχε 4 παιδιά και η γυναίκα του ήταν δασκάλα. Το γνωρίζει γιατί είχαν οικογενειακές φιλικές σχέσεις).  

   Στο μεταξύ, σύμφωνα με τα όσα όριζε η νομοθεσία, η διανομή κλήρων στην κοινότητα των Σαπών, όπως αποτυπώθηκε στους πίνακες οριστικής διανομής της γης που συνέταξε η Ε.Α.Π [ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ], το 1930, διανεμήθηκαν για καλλιέργεια (αγροί και αμπελώνες)  1.906 στρέμματα που παραχωρήθηκαν σε 46 γεωργούς πρόσφυγες. Επίσης, παραχωρήθηκε 1 κλήρος 32 στρεμμάτων για το Δημοτικό Σχολείο και 1 κλήρος 37,5 στρ. για την Επιμελητεία.

   Σκοπός αυτών των γεωπονικών σταθμών ήταν η πειραματική καλλιέργεια διαφόρων φυτών, προκειμένου να δοκιμαστούν οι δυνατότητες καλλιέργειας και ανάπτυξης νέων ποικιλιών στα τοπικά εδάφη και τις κλιματολογικές συνθήκες. Στις εγκαταστάσεις αυτές δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στους τομείς της δεντροκομίας, των αμπελώνων, της ανθοκομίας, ανάπτυξη θερμοκηπίων, προβατοστασίων, πτηνοτροφείων, γαλακτοκομείων, μελισσοκομίας κ.λ.π.    Για τους παλιούς Σαπαίους η τοποθεσία του ήταν γνωστή ως "Επιμελητεία".   Πάντα υπεύθυνος της Επιμελητείας ήταν ένα γεωπόνος, απόφοιτος της Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής. Από συζητήσεις που έκανα με ανθρώπους που εργάστηκαν στην Επιμελητεία θυμήθηκαν δυο ονόματα γεωπόνων, του Σιδηρόπουλου και του Μηλιόπουλου, που ήταν και ο τελευταίος διευθυντής, πριν τη διάλυσή της. Αυτό πρέπει να έγινε περίπου στα 1961-62. Το υπόλοιπο προσωπικό ήταν βοηθητικό και το αποτελούσαν κυρίως ντόπιοι άνθρωποι. 

   Η ψυχή της επιμελητείας ήταν ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης, πατέρας του πεθερού μου, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή, τον Απρίλιο του 1961, σκυφτός πάνω σ' ένα φυτό την ώρα που το μπόλιαζε!  Είχα την τύχη με τη βοήθεια του φωτογράφου Αλέκου Χαρισιάδη να έχω στην κατοχή μου πολλές φωτογραφίες από την Επιμελητεία. Στις φωτογραφίες αυτές φαίνονται και πολλά πρόσωπα, άνδρες και γυναίκες, που απασχολήθηκαν εκεί ως εργάτες και εργάτριες. Η αμοιβή τους ήταν 18 δρχ την ημέρα! Το στοιχείο αυτό μου έδωσε η κ. Λαφίνα Δημητριάδου, που και η ίδια δούλεψε εκεί. Η επιλογή της τοποθεσίας έγινε στο μέρος εκείνο λόγω της καταλληλότητας του εδάφους και της ύπαρξης νερού.  Πολύ κοντά περνούσε ένας χείμαρρος που είχε πάντα νερό και κατά μήκος του υπήρχαν ψηλές λεύκες στη σειρά. Αυτές μπορεί κανείς να τις διακρίνει στις φωτογραφίες που παραθέτω. το πλέον πρωτοποριακό είδος φυτού ήταν η καλλιέργεια των φυστικιών Αιγίνης, που ακόμη και σήμερα, παρά την εγκατάλειψή του, μπορεί να τις δει ο επισκέπτης. Υπήρχαν ακόμη και άλλα οπωροφόρα δέντρα, όπως μηλιές, αχλαδιές, αλλά και σιταριού, βαμβακιού, καλαμποκιού κλπ Στα φυτά αυτά γινόταν ραντισμοί με πρωτοεμφανιζόμενα φάρμακα και πάντα καταγράφονταν οι παρατηρήσεις σχετικά με την εξέλιξη των φυτών. Σημαντική ήταν και η δημιουργία μελισσοκομικής μονάδας. Από τις φωτογραφίες διακρίνονται μελισσοκομικές ξύλινες κάσες, όπως οι σημερινές. Την εποχή εκείνη, όσοι ιδιώτες ασχολούνταν με τη μελισσοκομία, είχαν τα μελίσσια τους σε κοφίνια. 

  Στο Σταθμό της Επιμελητείας υπήρχαν και όργανα, όπως θερμόμετρο, βροχόμετρο, ανεμόμετρο, τις ενδείξεις των οποίων καθημερινά κατέγραφε σε βιβλίο ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης. Γινόταν επίσης καθημερινή καταγραφή των παρατηρήσεων του γεωπόνου σχετικά με την ανάπτυξη των φυτών, την παρουσία ασθενειών κλπ. που τα αποτελέσματά της συνδυαζόταν με τις καιρικές συνθήκες (ηλιοφάνεια, ομίχλη, ένταση ανέμων, βροχοπτώσεις κλπ).

  Ο Σταθμός της Επιμελητείας ήταν μια ακόμη απόδειξη του σημαντικού ρόλου που έπαιζε τότε η κωμόπολή μας στην περιοχή της Θράκης. Ήταν μια ζωντανή κοινωνία που αποτελούνταν από έναν κόσμο ποικίλων μορφωτικών στρωμάτων, που συγκέντρωνε ανθρώπους από όλα τα μέρη της Ελλάδας, που ζούσαν εδώ κι έδιναν πνοή, όραμα κι ελπίδα. Σήμερα, ακόμη κι εμείς οι ντόπιοι, δεν ζούμε πια εδώ.

Φωτογραφίες από την επιμελητεία

Στην Επιμελητεία μέσα σε καλλιέργεια βαμβακιού. Ήταν ένα από τα φυτά στα οποία γινόταν πειραματικές έρευνες για νέες ποικιλίες, μεγαλύτερης απόδοσης και αντοχής στο τοπικό περιβάλλον. Ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης είχε την εντολή να καταγράφει καθημερινά σε ημερολόγιο τις παρατηρήσεις που έκανε τρεις φορές την ημέρα (πληροφορία από τον Παν. Τραμπίδη, που εργάστηκε και ο ίδιος εκεί).

1949: Στην Επιμελητεία Σαπών. Αυτή τη φωτογραφία την είχα πάνω από δέκα χρόνια στο αρχείο μου, αλλά σε πολύ μικρό μέγεθος, τόσο που δεν ήταν εύκολο να διακρίνω κάποια στοιχεία και να βγάλω συμπεράσματα.  Το Νοέμβριο του 2020, χάρις στην τεχνολογία ανέβασα την ανάλυσή της και βέβαια σε συνδυασμό με άλλες φωτογραφίες που είχα σει άλλοτε κατέληξα στα εξής: Πρόκειται για το γεωπόνο της Επιμελητείας Κων/νο Σιδηρόπουλο και την οικογένειά του, τη γυναίκα του και τις τρεις κόρες του. Υπάρχουν άλλες δυο γυναίκες, η μία η Χαρίκλεια τότε Γιουφτσιάδου μετέπειτα Χαρισιάδου και η άλλη άγνωστη. Η μεγαλύτερη από τις κόρες του είναι η Μαίρη, η οποία έστειλε η ίδια κάποιες φωτογραφίες στην ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΨΗ ως μαθήτρια γυμνασίου το 1955. Από τη χρονολογία αυτή υπολόγισα και το έτος 1949.  [ΑΡΧΕΙΟ: ΧΑΡΙΣΙΑΔΗΣ ΑΛΕΚΟΣ]

Γύρω στα 1952, μια ακόμη σημαντική για το θέμα μας φωτογραφία από την Επιμελητεία, χάρη στον τότε φωτογράφο Αλέκο Χαρισιάδη. Μια ομάδα εργατών καθαρίζουν το χωράφι σε μια καλλιέργεια καλαμποκιού. Δεξιά ο γεωπόνος της Επιμελητείας Σιδηρόπουλος Κων/νος...

1952 - Εργασία με τις τσάπες. Ξεχορτάριασμα χωραφιού. Εκτός από τη Χαρίκλεια Γιουφτσιάδου αναγνωρίζω και άλλα πρόσωπα από τις γυναίκες, αλλά λόγω αμφιβολιών δεν τις αναφέρω. Δεξιά ο Μιχ.Γιουφτσιάδης και στο βάθος ο γεωπόνος Σιδηρόπουλος. Με τη βοήθεια φίλων της σελίδας αναγνωρίστηκαν: η Πάτρα Τζανίδου (δεύτερη από αριστερά) και η Θεοδώρα Τραμπίδου (σκυφτή 4η στη σειρά) και μάλλον σίγουρα η πρώτη αριστερά είναι η Βαρβάρα Χατζεϊπίδου.

Ο κύριος με το μαύρο παλτό ήταν ο γεωπόνος Σιδηρόπουλος, μαζί με τη σύζυγό του   και τον Δημητρό Γιουφτσιάδη. Βοηθούν σε μια δεντροφύτευση κατά την περίοδο του χειμώνα. Πρέπει να ήταν γύρω στα 1954.

1955 Επιμελητεία Σαπών. Ο φωτογραφός Αλέκος Χαρισιάδης μας άφησε πολλές φωτογραφίες από την επιμελητεία και μπορούμε μετά από 60 χρόνια να μελετούμε έναν τομέα της κοινωνικής ζωής του τόπου μας. Δούλευαν πολλές γυναίκες την εποχή εκείνη, βοηθώντας οικονομικά και το ατομικό τους εισόδημα. Από πρόσωπα της φωτογραφίας αναγνωρίζω από αριστερά: την Αγγέλα Παπαδοπούλου, Μαρίτσα Καραλέξη, Χαρίκλεια Γιουφτσιάδου, (;), Μαρίκα Τενούδη, Αναστ. Κεραμάρη, Άννα Κολάκη, Χατζεϊπίδου, (;),(;) και Λαφίνα Ευσταθοπούλου. (οι μικροί είναι της ηλικίας μου, ο Γ.Κεραμάρης και ο Τάσος Χατζεϊπίδης). Τα δυο νεαρά κορίτσια είναι δίδυμες κόρες του γεωπόνου Σιδηρόπουλου.

Mε τη βοήθεια του Στέλιου Κενανίδη επιβεβαίωσα και τα ονόματα της Βαρβάρας Χατζεϊπίδου, που κρατάει στα χέρια της το γιο της Τάσο, δεξιά είναι μάλλον η μητέρα του Στέλιου!

'Aλλη εργασία σε διαφορετική εποχή. Δυο κοπέλες ανεβασμένες στη φυστικιά Αιγίνης, τινάζουν τα κλαδιά  και οι άλλες γυναίκες από κάτω μαζεύουν τους καρπούς στους ντενεκέδες. Οι φυστικιές ήταν από τα δέντρα που καλλιεργήθηκαν πειραματικά και μελετούσαν την αποδοτικότητά τους στο τοπικό περιβάλλον.

Επιμελητεία Σαπών-1955: φωτογραφία που προέρχεται από το αρχείο της Μαίρης Σιδηροπούλου, κόρης του τότε γεωπόνου και υπεύθυνου της Επιμελητείας Κώστα Σιδηρόπουλου (όρθιος αριστερά) και που δημοσιεύτηκε στην 'Ελεύθερη Άποψη". Είναι η συνέχεια των εργασιών της προηγούμενης φωτο, όπου βλέπουμε το μάζεμα των φυστικιών. Εδώ, οι γυναίκες, καθισμένες κάτω από ένα υπόστεγο και αφού έχουν απλώσει τα φυστίκια Αιγίνης, τα καθαρίζουν από τα φλούδια. Πρόσωπα που αναγνωρίστηκαν από τις γυναίκες είναι οι: Χαρίκλεια Γιουφτσιάδου (Χαρισιάδου), Παρθένα Μαυρίδου, Βαρβάρα Εμμανουηλίδου, Θεοδώρα Γεωργιάδου. 

Σ' αυτή τη φωτογραφία σε μια συζήτησή μας ο Παναγιώτης Τραμπίδης αναγνώρισε τον εαυτό του (με το μαθητικό του καπέλο) όταν δούλευε κι ο ίδιος στην Επιμελητεία. Από τις γυναίκες αναγνωρίζω την Μπαρμπαράκου και τη Μαρίτσα Καραλέξη (δεξιά) και τέλος ο επιστάτης της επιμελητείας ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης, που συμμετείχε πάντα στις εργασίες, πέρα από τα άλλα καθήκοντά του. [ΑΡΧΕΙΟ ΑΛ.ΧΑΡΙΣΙΑΔΗ]

Eπιμελητεία 1955. Μαζί με το γεωπόνο ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης ελέγχουν και περιποιούνται τα δέντρα. Θα παρατηρήσατε ότι τα κλαδιά τα έχουν δεμένα με σχοινιά, δεν ξέρω το λόγο.

1955 Και τότε τα κλήματα ραντίζονταν για την καταπολέμηση των ασθενειών. Εδώ παρατηρώ το Μιχάλη να ραντίζει το αμπέλι, αλλά δεν έχει φροντίσει να φοράει κάποια μάσκα προστασίας, εκτός κι αν το τότε φάρμακα δεν ήταν τόσο επικίνδυνα. Όμως ο ίδιος (1961) έχασε τη ζωή του μια μέρα, καθώς ήταν σκυμμένος και περιποιόταν κάποιο φυτό!

Γύρω στα  1956 ή 57. Στη φωτογραφία αυτή βλέπουμε ένα άλλο τμήμα της επιμελητείας, όπου καλλιεργούνται φυτά αμπελιού, Ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης έχει ανοίξει ένα λάκο προφανώς για να φυτευτεί κάποιο καινούριο φυτό. Στο μέσον ο Αλέκος Χαρισιάδης, δε γνωρίζω το στρατιώτη.

1958: Στην Επιμελητεία Σαπών. Δε γνωρίζω να σας πω αν ο καλοθρεμμένος γάιδαρος ήταν ιδιοκτησία της Επιμελητείας ή του καβαλάρη Μιχάλη Γιουφτσιάδη. Το σίγουρο είναι ότι ήταν ξεχωριστής ράτσας με υψηλά πόδια που μοιάζουν αυτά του αλόγου. Πιθανόν να έχει κάποια συγγενική σχέση! Εκείνο που γνωρίζω είναι ότι το συμπαθητικό αυτό τετράποδο χρησιμοποιούνταν  για τις μετακινήσεις του κυρ-Μιχάλη, αφού ακόμη τότε οι υπηρεσίες δεν είχαν "αγροτικά τζιπ".  Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας βλέπουμε τη νότια πλευρά του κτίσματος της Επιμελητείας, που όπως έγραψα ήταν η κατοικία του γεωπόνου και τα γραφεία της υπηρεσίας.

Ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης, ελέγχει την κατάσταση μιας κυψέλης. Με τον καπνό του τσιγάρου ζαλίζει τις μέλισσες για να είναι ήρεμες. Βλέπουμε ότι από το 1950 και μετά εδώ χρησιμοποιούνται ξύλινες κάσες. 

Aυτό ήταν το οίκημα το οποίο χρησίμευε για τις ανάγκες των γραφείων, αλλά ήταν και η κατοικία του γεωπόνου και της οικογένειάς του. Στη φωτογραφία ο γεωπόνος Σιδηρόπουλος και ο Μιχάλης Γιουφτσιάδης.