Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΩΝ/ΝΟΥ & ΕΛΕΝΗΣ  

Επάνω: Μεταξύ 1927 και 1929. Είναι η μοναδική φωτογραφία που έχω δει να φαίνεται η παλιά βουλγάρικη εκκλησία στη θέση της οποίας, το 1931 άρχισε η ανέγερση του Ναού των Αγίων Κων/νου και Ελένης. Δυστυχώς,  αν και αναζήτησα τη φωτογραφία αυτή, δεν την έχω σε καλύτερη ποιότητα και μέγεθος. Αρχείο φωτογραφίας : Σμαρώς Κωνσταντινίδου). Οι άνθρωποι που ποζάρουν είναι η οικογένεια του Πασχάλη Κωνσταντινίδη, (βουλευτή Ροδόπης παλιότερα],  προσφύγων από την Πέτρα Ανατ. Θράκης! Λόγω της χαμηλής ποιότητάς της, προσπάθησα να την επεξεργαστώ με ψηφιακό τρόπο, με αρκετά καλύτερα αποτελέσματα.

Mοναδική φωτογραφία γύρω στα 1932. Ο ναός είναι ακόμη γιαπί. Ο κεντρικός τρούλος είναι ακόμη με τον ξύλινο σκελετό. Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε, δεν υπάρχει ίχνος μηχανήματος. Όλα γίνονται με τα χέρια. Τα υλικά ανεβαίνουν από τους ανθρώπους με πρόχειρες σκάλες!  Η πλευρά της εκκλησίας έχει βόρειο προσανατολισμό. Τη φωτογραφία πήρα από το βιβλίο του Χρήστου Τσιτσώνη, παλιού δημάρχου από το βιβλίο του: "Αι Σάππαι". Έχει υποστεί ψηφιακή επεξεργασία, αφού αυτή του βιβλίου είναι δυσδιάκριτη και σκοτεινή!

Ο Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης το 1950.

Η μεταφορά του Ιερού Τέμπλου

   Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, είναι ο καθεδρικός ναός, όπως θα λέγαμε της πόλης μας. Βρίσκεται προς το τέλος του κεντρικού δρόμου, στα ανατολικά όρια των Σαπών, απέναντι από το Δημοτικό Σχολείο. Άρχισε να κτίζεται από το 1931 με την επίβλεψη του τότε εργολάβου Αλέκου Σταυρίδη, πρόσφυγα από την Ανατολική Θράκη. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1933. Χτίστηκε στη θέση που πριν υπήρχε μια βουλγαρική εκκλησία (ένα κτίσμα όμως που δεν έμοιαζε με εκκλησία). Ο ναός έχει σχήμα σταυρού με τρεις τρούλους στη σκεπή του, με μεγαλύτερο τον κεντρικό. Σημαντική ιστορική αξία έχει το θαυμάσιο ξύλινο χειροποίητο γλυπτό τέμπλο του. Αυτό το μετέφεραν κομμάτι κομμάτι οι πρόσφυγες πόντιοι το 1922, από την Ανατολική Θράκη. Συγκεκριμένα από το χωριό "Λίτσασα". Αρχικά τοποθετήθηκε στο ναό των Κασσιτερών, όπου είχαν εγκατασταθεί οι πόντιοι πρόσφυγες. Μετά όμως από τη λήξη της βουλγαρικής κατοχής και το φόβο των κατοίκων από τα γεγονότα του εμφύλιου πολέμου επακολούθησε μαζική εγκατάσταση στις Σάπες. Τότε, δημιουργήθηκε μια αναταραχή στην κοινωνία των Σαπών, όταν μαθεύτηκε ότι ο τότε Δεσπότης της Κομοτηνής επεδίωκε να πάρει το τέμπλο σε ναό της Κομοτηνής. Οι κάτοικοι των Κασσιτερών ενήργησαν άμεσα και με την παράτολμη υποστήριξη του ιερέα τους, Μαλλέ Αποστόλου, που εναντιώθηκε στην απόφαση του Δεσπότη, μετέφεραν οι ίδιοι με κάρα το τέμπλο στις Σάπες. Το τέμπλο τοποθετήθηκε ταχύτατα από τον εργολάβο Αλ. Σταυρίδη σε συνεργασία με τον ικανό τεχνίτη μαραγκό Φώτη Φωτακάκη, που έκανε εξαιρετική δουλειά. Έτσι ακριβώς και σήμερα, σώζεται σε άριστη κατάσταση το σκαλιστό τέμπλο. Εκτός όμως από αυτό στο ναό υπάρχουν και πολλές εικόνες Αγίων παλιές που τις μετέφεραν οι ίδιοι πόντιοι πρόσφυγες από τον Πόντο. Οι εικόνες αυτές έχουν τοποθετηθεί σε σε ειδικές θέσεις, προστατευμένες με τζάμια για να προστατεύονται από τη φθορά του χρόνου και τη μανία των αρχαιοκαπήλων! Σήμερα ο ναός συντηρείται άριστα με δαπάνες των κατοίκων και του Δήμου, ενώ σημαντικά τμήματα των τοίχων του έχουν αγιογραφηθεί από τον Τάσο Σταυρίδη, γιο του εργολάβου που έχτισε την εκκλησία. Στον περίβολο της εκκλησίας έχουν χτιστεί τα τελευταία χρόνια ένα οίκημα κατάλληλο για τη διοργάνωση κοινωνικών εκδηλώσεων κι ένας μικρός ναός, με χρηματοδότηση της Μαργαρίτας Καραϊωσηφίδου. Στο ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, τελούνται όλες οι θρησκευτικές τελετές και δοξολογίες. 

  Η ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ

Σάπες, γύρω στα 1950. Μοναδική φωτογραφία από το αρχείο των ΓΑΚ Κομοτηνής. Ο ναΐσκος της Αγίας Μαρίνας ακόμη γιαπί.

Ο ναός της Αγίας Μαρίνας είναι ο δεύτερος σε μέγεθος στις Σάπες. Βρίσκεται στην είσοδο της πόλης μας και τον βλέπει ο επισκέπτης είτε έρθει από την Κομοτηνή είτε από την Αλεξανδρούπολη. Η ανέγερσή του άρχισε πριν από το 1950, στη θέση ενός μικρού ιδιωτικού ναΐσκου, πρόχειρης κατασκευής, με πρωτοβουλία του τότε υπηρεσιακού Δημάρχου Σαπών Επαμεινώνδα Παναγιωτόπουλου. (Υπάρχει και σήμερα εικόνα με αφιέρωμά του από τότε). Ο ναός είναι μικρός σε μέγεθος, αρκετά υψηλός. Έχει σχήμα σταυρού με έναν υψηλό τρούλο στο κέντρο του. Στο ναό αυτό γίνεται κάθε χρόνο (στη γιορτή της Αγίας Μαρίνας, 17 Ιουλίου) πανηγυρική δοξολογία. Τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές προσπάθειες ανακαίνισης του ναού. Έχει τοποθετηθεί όμορφο τέμπλο, (βιομηχανικής κατασκευής), ενώ τα τοιχώματα έχουν αγιογραφηθεί από το γνωστό στις Σάπες καλλιτέχνη Τάσο Σταυρίδη.  Πληροφορίες που πήραμε για το ναοί λένε ότι το χώρο που κατέχει ο ναός παραχώρησε το 1947 η οικογένεια Κιρκινέζη. Μιλήσαμε με την κ. Χρυσούλα Παπαϊωάννου που μας ανέφερε την παρακάτω ιστορία. "Μετά τη λήξη τουΕμφυλίου Πολέμου ήρθαμε οικογενειακά στις Σάπες, αφού περιπλανηθήκαμε στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη. Πρώτα ήρθε ο παππούς μου, μετά η γιαγιά μου και τέλος όλη η οικογένειά μου. Μετά από λίγο καιρό η γιαγιά μου, η Παγώνα, αρρώστησε κι έμεινε παράλυτη στο ένα της πόδι. Ο παππούς μου, Δημήτριος Παπαϊωάννου την πήγε σε γιατρούς και σε διάφορους άλλους ειδικούς και πρακτικούς γιατρούς, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Τότε αποφάσισαν να πάνε στο χωριό Μαΐστρος, κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Εκεί υπήρχε ο ναός της Αγίας Μαρίνας, που είχε τη φήμη ότι γινόταν πολλά θαύματα! Με ένα ταξί μεταφέρανε την παράλυτη γιαγιά μου στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, τη μέρα της γιορτής της. Πέρασαν όλη τη νύχτα στην αυλή με προσευχές. Ο παππούς μου όταν προσκύνησε στο εικόνισμα της Αγίας, υποσχέθηκε να χτίσει ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στο όνομά της. Το πρωί η γιαγιά μου κοινώνησε και την ώρα εκείνη μουρμούρισε: "Αγία Μαρίνα, κάνε το θαύμα σου". Και το θαύμα έγινε! Το παράλυτο πόδι της άρχισε να κινείται. Όταν γύρισαν στο σπίτι, η γιαγιά μου μπόρεσε να ανέβει τις σκάλες με μια μικρή μόνο βοήθεια! Το επόμενο διάστημα, ίσως και λόγω του εμφυλίου πολέμου, ο παππούς μου καθυστέρησε να κάνει το εκκλησάκι που υποσχέθηκε. Η Αγία Μαρίνα εμφανιζόταν στον ύπνο του και ζητούσε το τάμα. Ο παππούς μου συγκλονισμένος από το όραμα έχτισε το μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Μαρίνα." Το μικρό αυτό αφιέρωμα του Δημητρίου Παπαϊωάννου ήταν ένα μικρό προσκυνητάρι, που χωρούσε ένα άτομο. Στην αρχή χτίστηκε σε μια μικρή δημοτική τοποθεσία. Τα επόμενα χρόνια χτίστηκε ο μεγαλύτερος ναός που υπάρχει και σήμερα με τον τρόπο που περιγράψαμε στην αρχή. (Ο Δημήτριος Παπαϊωάννου απεβίωσε στις 8/1/1962, σε ηλικία 85 ετών).

Σάπες 1950: Η φωτογραφία έχει εξαιρετική σημασία για τον τόπο μας. Αν και λυπήθηκα γιατί η ποιότητά της ήταν άσχημη και παιδεύτηκα πολύ να τη διορθώσω, έχω να σας επιστήσω δυο γεγονότα εκείνης της εποχής. Πίσω δεξιά φαίνεται η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας η οποία ακόμη την εποχή εκείνη βρισκόταν στο στάδιο της ανέγερσης, η οποία οφείλεται στον τότε υπηρεσιακό δήμαρχο Επαμ. Παναγιωτόπουλο. Τα παράθυρα ακόμη δεν έχουν τοποθετηθεί. Το δεύτερο στοιχείο που πρέπει να παρατηρήσετε είναι η κατάσταση στην οποία βρισκόταν το δημοτικό μέγαρο. Διακρίνεται ο πρώτος όροφος του κτιρίου, αφού ο δεύτερος δεν άρχισε ακόμη να χτίζεται. Κι εδώ πρέπει να αναφέρω ότι η ανέγερση  του κτιρίου ξεκίνησε από τον ίδιο δήμαρχο.  Στη φωτογραφία διακρίνουμε το Δημητρό Γιουφτσιάδη, σε περίοδο αποκριάς, ντυμένο με μαύρα ρούχα και μαύρη μαντήλα με δύο μωρά-κούκλες- στην αγκαλιά. Το ξύλινο καρότσι του ήταν ένα από τα εργαλεία της δουλειάς του, αφού εκεί έβαζε, ως μικροπωλητής, ξηρούς καρπούς, σοκολάτες και άλλες λιχουδιές και τα πωλούσε στους μικρούς πελάτες του τα απογεύματα των γιορτινών ημερών. Τη φωτογραφία μου έστειλε ο γιατρός Ανδρέας Καφετζής, από την Αθήνα.

Η χρυσοποίκιλτη εικόνα της Αγίας Μαρίνας, σε μεγάλο μέγεθος, από το 1975, αποτελεί αφιέρωμα του πρώην Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Ροδόπης Επαμεινώνδα Παναγιωτόπουλου. Λίγο πριν από το 1950, διετέλεσε για ένα διάστημα υπηρεσιακός δήμαρχος Σαπών. Η βοήθειά του ήταν σημαντική στην οικοδόμηση του ναϊσκου, στη θέση μιας πρόχειρης ιδιωτικής κατασκευής. Εφέτος (2015), συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την αφιέρωση.

Aγία Μαρίνα: Ημέρα της γιορτής της. Τη φωτογραφία μου έστειλε ένας κρητικός, ο Γιώργος Μανουσάκης. Γράφει ο ίδιος. " Από αριστερά: 1. Μαρίνος Σενίκ (Κάτοικος Ηρακλείου Κρήτης). Υπηρέτησε στις Σάπες ως αστυνομικός 1965-1970. O λόγος που βρέθηκα στις Σάπες το προηγούμενο καλοκαίρι. 2. Παναγιώτης Ευκαρπίδης 3. Ελένη σύζυγος Θεοδώρα Ευκαρπίδη (εμφανίζεται δεξιά της εκκλησίας με κοκκινη μπλούζα) και 4. πίσω πίσω Γιώργος Ευκαρπίδης.

"ΑΤΙΚ" - ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΤΕΜΕΝΟΣ

   Στις Σάπες υπάρχουν δυο μουσουλμανικά τεμένη. "Ατίκ" λέγεται το μεγαλύτερο και σημαίνει πολύ παλιό. Λένε ότι είναι χτισμένο από το 1600 με 1700. Παλιότερα έφερε στην είσοδό του μια πέτρινη επιγραφή που φανέρωνε τη χρονολογία της κτίσης του, όμως αυτή εξαφανίστηκε με την παρέμβαση των Βουλγάρων, σε περίοδο που ο τόπος μας βρισκόταν στην κατοχή τους. Το τέμενος έχει ένα αρκετά υψηλό μιναρέ, από το ύψος του οποίου ο ιμάμης προσεύχεται απευθυνόμενος στους πιστούς του Ισλάμ. Είναι χτισμένο σε συνοικία όπου πλειοψηφούν οι κατοικίες μουσουλμάνων κατοίκων. Βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση, αφού τον φροντίζουν ιδιαίτερα και τον συντηρούν τακτικά. Στο εσωτερικό του όλο το δάπεδο είναι στρωμένο με χαλιά. Οι μουσουλμάνοι όταν μπαίνουν μέσα, επιβάλλεται να βγάζουν τα παπούτσια. Στο Ατίκ τζαμί έρχονται όλοι οι μουσουλμάνοι (μόνο οι άντρες) την ημέρα του μπαϊραμιού, στην προσευχή της Παρασκευής, ακολουθώντας μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Το τέμενος διοικείται από μια επιτροπή τριών ατόμων, που εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια από τους πιστούς. Η επιτροπή αυτή υπόκειται στην έγκριση του μουφτή και διαχειρίζεται τα έσοδα που προέρχονται από τη βακούφικη περιουσία και τις εισφορές των μελών. Στη μουσουλμανική ιεραρχία υπάρχουν τρεις βαθμοί, ο μουεζίνης, ο ιμάμης και ο μουφτής. Μουφτής γίνεται μόνο αυτός που θα αποφοιτήσει από μεγάλες ιερατικές σχολές, όπως αυτή του Καΐρου. Ο μουφτής λέγεται και "Φαϊζ", που σημαίνει "ιεροκήρυκας". Για να γίνει κάποιος ιμάμης πρέπει να φοιτήσει σε μια ιερατική σχολή, επιπέδου Γυμνασίου-Λυκείου. Η φοίτηση είναι εξαετής. Υπάρχει ιερατική σχολή στην Κομοτηνή. Ένα από τα βασικά μαθήματα είναι η αραβική γλώσσα, απαραίτητη για την ανάγνωση του κορανίου.

"ΤΣΑΡΣΙ ΤΖΑΜΙ" - ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΤΕΜΕΝΟΣ

Στο κέντρο περίπου της πόλης των Σαπών βρίσκεται το δεύτερο τέμενος των μουσουλμάνων. Λέγεται "΄Τσαρσί τζαμί". Τσαρσί στην τουρκική γλώσσα σημαίνει "αγορά". Το όνομα μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι η όλη η γύρω περιοχή καλύπτεται από μαγαζιά, όλων των ειδών κι εκεί γινόταν κάθε Παρασκευή (και γίνεται και σήμερα) το παζάρι. Την ημέρα αυτή έρχονται στις Σάπες εκατοντάδες μουσουλμάνοι από τα χωριά της επαρχίας Σαπών για να κάνουν τις βδομαδιάτικες προμήθειες. Μια από τις βασικές τους συνήθειες είναι να επισκεφτούν το "τσαρσί" τζαμί, όπου και προσεύχονται. Το "τσαρσί" τζαμί είναι πολύ μεγαλύτερο σε μέγεθος, δεν διαθέτει όμως μιναρέ και είναι χτισμένο από το 1890 περίπου. Οι μουσουλμάνοι διαρκώς το συντηρούν και το ανακαινίζουν για να αποφεύγουν τις φθορές γι αυτό και βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Μπροστά από το τζαμί υπάρχει ένας πλάτανος που κάποτε ήταν τεράστιος. Υπήρχε εκεί μια μαρμάρινη βρύση που έφερε τα ονόματα παλιών δημοτικό αρχόντων. Δυστυχώς αυτή η όμορφη κατασκευή χάθηκε από έλλειψη ευαισθησίας κάποιων ανθρώπων που χωρίς να το σκεφτούν εξαφάνισαν ένα παραδοσιακό έργο που θύμιζε το παρελθόν.

Συνέχεια του θέματος στην επόμενη σελίδα:

ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΔΙΑΤΕΛΕΣΑΝΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ

Στις 12 Μαρτίου 2017, για 2η φορά (το 2016 ήταν η πρώτη), τελέστηκε μνημόσυνο για τους διατελέσαντες ιερείς του Ιερού Ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, από συστάσεώς της, [1931-2017]. Στα 80 και πλέον χρόνια έξι ήταν οι ιερείς που λειτούργησαν στον Ιερό Ναό και δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή.  Επειδή έχει την ιστορική της αξία η αναφορά  αυτή καταγράφω τις πληροφορίες για κάθε ενδιαφερόμενο. 

  Θα αναφέρω με τη χρονική σειρά τα ονόματα των ιερέων που είναι:

1931: Ιερομόναχος π. Ιωαννίκειος,

1944:  Πρεσβύτερος π .Παναγιώτης Λοΐζος.

  1949: Πρεσβύτερος π. Απόστολος Μαλλές. [+1955]

  1955: Πρεσβύτερος π. Νικόλαος Γρηγορόπουλος. [+1994]

  2005: Ιερομόναχος π. Κάλλιστος. [+2016]

Ανάμεσά τους αναφέρω και τα ονόματα των ιερέων: Πρεσβυτέρου π. Βασιλείου Κιρκινέζη και Ιερομόναχου π. Κωνσταντίνου, που ιερούργησαν στο ναό και σήμερα (2017) ο πρώτος συνεχίζει να προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες του (είναι συνταξιούχος) και ο δεύτερος λειτουργεί σε άλλη ενορία.

Σάπες 1935:  Ο ιερέας Ιωαννίκειος με την άσπρη γενειάδα. Στο σπίτι κάποιας Παρθένας (δεν έχει διευκρινιστεί το επώνυμό της). Στο κέντρο επάνω στο τραπέζι κάθεται ο δικολάβος Ραΐσης. Για την ιστορία ο δικολάβος ήταν νομικός ο οποίος, χωρίς να έχει την ιδιότητα του δικηγόρου, αναλάμβανε να παρέχει νομικές συμβουλές σε κάποιον ή να τον εκπροσωπήσει ενώπιον συγκεκριμένων ειρηνοδικείων στην έδρα των οποίων δεν υπήρχαν αρκετοί δικηγόροι.  Η συγκέντρωση τόσων ιερέων και πολιτών στην αυλή του σπιτιού μάλλον οφείλεται σε κάποια βάφτιση του αναφερόμενου δικολάβου. Άλλος ιερέας που με βεβαιότητα αναγνωρίζω είναι ο Παναγιώτης Λοΐζος  (πίσω από τον Ιωαννίκειο). Πιθανόν ο πρώτος ιερέας να είναι ο παππούς μου Απόστολος Μαλλές, χωρίς να είμαι βέβαιος. (Αρχείο φωτό: Άννα Ζεϊμπέκου-Λοΐζου, με την παραχώρηση σε μένα από την Πηνελόπη Κεραμιδά).

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ