Κείμενο:Κώστα Πινέλη

  Τα κύρια ονόματα των κατοίκων της Θράκης (Βόρειας, Ανατολικής και Δυτικής) μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες, δηλαδή:
Α) Σε αυτά που επικράτησαν στη βυζαντινή Θράκη από τους πρώτους μ. χ. αιώνες όταν και ολοκληρώθηκε ο εξελληνισμός της προερχόμενα μερικά από την Αρχαία και από την Ρωμαϊκή περίοδο
Τέτοια ονόματα είναι τα συνηθισμένα του Ελληνισμού όπως:
Κωνσταντίνος- Κωνσταντής-Κώστας-Κώτσος
Γεώργιος-Γιώργης
Δημήτριος-Δημητρός-Μήτσος, Μητσούλιας
Ελένη-Λενιώ
Ιωάννης-Γιάννης –Γιωγάνης
Αθανάσιος-Θανασός-Θανάς
Β) Όσα δημιουργήθηκαν από τον λαό στην πορεία των χρόνων και κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από ονόματα Βυζαντινών ευγενών, δένδρων, φυτών, περιφερειών, τοπονυμίων, πόλεων, χωριών, κ.λ.π. ‘όπως:
Πολυχρόνης, Παρασκευάς, Παναγιώτης, Ασημένια, Γαρουφαλιά, Διαλεκτή.
Γ) Σε όσα δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια και πάρθηκαν από την Ελληνική ιστορία και μυθολογία όπως:
Αριστείδης, Σοφοκλής Αντιγόνη, Αθηνά, Πηνελόπη κ.λ.π. 

  Πάντως όλα τα ονόματα που δίνονταν και χρησιμοποιούνταν μέχρι την εκδίωξη από τις αλησμόνητες πατρίδες με την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, είτε με την εκδίωξη από τους Βουλγάρους για τους Ανατολικορωμυλιώτες, ήταν αρχαία ή νεώτερα ελληνικά, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις.
  Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι, παρά την μακραίωνη σκλαβιά από τους Τούρκους και παρ’ ότι, τουλάχιστον στα παράλια της Ανατολικής Θράκης και της Βόρειας Θράκης επέδραμαν λαοί όπως οι Ενετοί και οι Γενουάτες, πολύ μικρή ήταν η επίδρασή τους στην ελληνικότατη Θράκη.
  Αυτό που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι η μοναδικότητα των κυρίων ονομάτων που απαντώνται μόνο στους Θρακιώτες και πολύ λίγο ή καθόλου σε άλλες ελληνικές φυλές και πληθυσμιακές ομάδες.
  Στόχος με το αφιέρωμα αυτό είναι αυτά τα ονόματα να παρουσιαστούν και όχι το σύνολο των θρακιώτικων κύριων ονομάτων ούτε η γραμματική και η ετυμολογία τους. Αυτό θα ήταν αδύνατο και εξ άλλου θα χρειάζονταν πολύ μεγάλο κείμενο και πολλές σελίδες των εφημερίδων μας.

Γυναικεία κύρια ονόματα -  Ανδρικά κύρια ονόματα
Αγδόνη Αθηνόδωρος - Ασημόνης - Ακριβή Αναγνώστης - Αληθόνη Ανθήλογος - Ανδρομάχη Ανθούλης - Ανθή-Ανθούλα Αξένης - Αρετή (Ράντου Αν. Ρωμυλίας) Βαϊφόρος - Ασάνα- Ασανιώ Βαρσάμης - Ασημένια Βλατίσης ή Βλατίτσης - Αυγονέγκικτη Βεργουλής-Βεργουλάκης - Ανθοδέσμη Βερβέρης - Αφεντούλα Δημοσθένης-Δήμος
Βενέτη-Βενετία Δοξάκης  - Βηθόνη Ευρυβιάδης
Γιασύμη Ζαχαρής - Γιαννούλα Θεγοφίλης - Γαρουφαλιά Θεογνώστης
Δούκαινα-Δουκαίνη Καλούδης - Διαλεκτή Κανακάρης - Δαντελένια Κανέλλης
Εψεβούλα Καρυοφύλλης - Ερνότα (Ειρήνη) Κλωνάρης - Ευθαλία Κομνηνός - Ευλαβώ Κορνήλιος - Ευρυδίκη Κρυωνάς - Ευρωπία Λεγωνίτης - Εφράνθη Λιονταρής
Ζουμπουλιά Λυμπέρης
Ηλιοστάλακτη Λύσανδρος
Θεγοδοσία Μαγκριώτης - Θεοπούλα-Θεγοπούλα Μάλαμας
Καλιόπη-Καλιώ Μαρίνος - Καλούδα Μαυρουδής - Κανανή-Κανανούδα Μελιτής - Καρυοφυλιά Μελιτώνης - Κρουσταλένια Μόρφης - Κεράνα-Κερανιώ Μόσκος -Μόσχος - Κανδηλιά Μοσχοτάς - Κομνηνή Μπαχάρης - Κυριακάκη Ορθόδοξος - Κοκώνη Παρασκευάς-Παρασκευγάς
Λαμπρινή-Λαμπρινούδα Πολημένος-Πουλημένος - Λεμονιά Πολύβιος - Λουλούδα Πολυμένης - Λωξάνδρα Πολύμερος
Μανιώ Πολυχρόνης - Μηλιά-Μελιώ - Μαρούλα-Μαρουλιώ Πολυνείκης - Ματένια- Πολυδεύκης - Ματίνα- Ματινιώ Πάτροκλος - Μελαχροινή Πάμφιλος - Μερτζάνη – Μερτζανή-Μερτζανιώ Σαραντής-Σαράντης
Μεταξένια Σταυρινός - Μαρκέτζα Συγαμώνης - Μελένια Συνάναρχος - Μενεξένια Τζανέτης - Μαλαματένια Τραϊανός-Τραγιάνης - Μουσμουλιά-Μουσμουλιώ
Παγώνη Τζωγάνος - 
Ραλλία-Ραλλιώ Τρανός
Σμαραγδή Χριστόδουλος - Σαλονικιά - Σούσα-Σουζάνα - Συνοδία - Σεμιριαμή-Σεμιρή - Συρματένια-Σύρμα
Ταρσή-Ταρσίτσα-Ταρσώ - Τζιβαχερένια (Διαμαντένια) - Τσιβαχέρα - Τριανταφυλιά-Φυλιά - Τελειάνα
Φαρφυρή - Φερσαή - Φιλομήλα-Φιλομέλα - Φωτίκα
Χαρίκλεια (Ράντιλε Αν. Ρωμυλία) - Χρυσαφένια - Χρυσοπηγή - Χαριτωμένη - Χρυσαυγή - Χιωτή-Χυτούλα
Χρυσούλα - Χρυσάνθη

  Επίθετα
  Το σύνολο σχεδόν των Θρακιωτών είχαν τα οικογενειακά τους επίθετα-επώνυμα. Επί Τουρκοκρατίας όμως δεν τα χρησιμοποιούσαν επίσημα γιατί και η Τουρκική Πολιτεία δεν το ήθελε και επέμενε να τα αγνοεί. Στα μητρώα των σχολείων οι μαθητές γράφονταν με τα πατρικά τους ονόματα. λ.χ. Κωνσταντίνος Ιωάννου, Κυριάκος Παρασκευά κ.λ.π.
  Εν τούτοις τα οικογενειακά επώνυμα διατηρούνταν από γενιά σε γενιά και από στόμα σε στόμα. Σιγά-σιγά άρχισαν να αναγνωρίζονται και να υπογράφουν με αυτά έως ότου η χρήση τους επιβλήθηκε επί ελληνικής διοικήσεως. Τα οικογενειακά επίθετα σχηματίζονταν από κοινά επίθετα και παντός είδους λέξεις που σήμαιναν επαγγέλματα, τόπο καταγωγής, σωματικά ή ηθικά χαρακτηριστικά κ.λ.π. μερικά, λίγα στη Θράκη, από την Τουρκική γλώσσα όπως και από την Σλάβικη γλώσσα, τα περισσότερα όμως είχαν ελληνική ρίζα και κατάληξη.
  Η ύπαρξη στην ΑνατολικήΘράκη συμπαγών αλβανοφώνων πληθυσμών στην περιοχή του Μεγάλου Ζαλουφίου και του Ιμπρίκ-Τεπέ οι οποίοι διατήρησαν τη Γλώσσα τους διά μέσου των αιώνων.

Μερικές από τις συνήθης καταλήξεις των επιθέτων:
Κατάληξη –ης μη τονιζόμενη όπως π.χ. Τσάνταλης (καταγόμενος από την Τσαντώ),
Μαγκριώτης: Από το βαφτ. Μαγκριώτης, χρησιμοποιούμενο κυρίως στη Θράκη. Σύμφωνα με τον Ψάλτη, στα Θρακικά του, μετέπεσε σε κύριο όνομα από κάποια παλιότερη βυζαντινή επωνυμία, όπως συνέβη με άλλα όπως Παλαιολόγος, Βάρδας, Κομνηνός, Δούκας-Δούκισα, Ασάνης-Ασάνω κτλ. Πιθανό να προδίδει και καταγωγή από την Μαγκριώτισσα,
Αμδίτης- Επώνυμο εθνικό που δηλώνει καταγωγή από περιοχή που ονομάζεται Αμδί, συν την κατάλ. -ίτης. Οικισμό Αμδί δεν βρήκα πουθενά, αμδί πάντως στην διάλεκτο της ανατολικής Θράκης (Σαράντα Εκκλησιών), έλεγαν το αμμούδι, την άμμο.
Γιαβάσης- Από το τουρκ. yavas, μαλακός
Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και τα εις –ιδης επώνυμα: Αηδονίδης, Δοϊτσίδης, Κλωναρίδης (από το μεσν./δημωδ. κλώνι, το κλωνάρι, το τρυφερό μικρό κλαδί, σαν χαρακτηρισμός ανθρώπου με την έννοια του παλληκαριού, του νέου)., Κούρτης (Ιταλ.), Παρδάλης (αρχαιοελληνικό).
Κατάληξη σε -ης τονιζόμενη π.χ.:Πασπαλτζής, Φαρφαρατζής, Γκαϊτατζής κ.λ.π.
Κατάληξη σε –ογλου-ογλους: Σε κάποιες περιοχές της Θράκης όπως στην Τσαντώ. Π.χ. Ιγνάτογλους (Το πραγματικό επώνυμο του Κωστή Τσάνταλη του πολέμαρχου της Θράκης)..
Κατάληξη σε –ας τονιζόμενη όπως: Κουτσουράς, Κροκιδάς, Ψωμάς κ.λ.π.
Κατάληξη σε –ας μη τονιζόμενη π.χ. Άτσαλας (επώνυμο από την Στενήμαχο), Τσότρας κ.λ.π.
Κατάληξη σε –ακης σε μερικές περιοχές της Θράκης όπως στα Μπογιαλίκια. (Άνω και Κάτω Μπογιαλίκι της Ανατολικής Ρωμυλίας): Τσιβλικάκης, Σμυδάκης , Θεοδωράκης, Γκαϊτερτζάκης κ.λ.π.
Κατάληξη εις –ουδης ιδιαίτερα σε περιοχές του Έβρου π.χ. Τσιφουντούδης, Δημούδης κ.λ.π.
Κατάληξη εις –ος μη τονιζόμενη π.χ. Τζάτζος, Ρέκλος (πιθανά από ιταλική ρίζα Ρέκλα-Ρεκλίτης, που σημαίνει χαλαρός) , Στρίκος (Επωνυμο προερχομενο απο τη σλαβικη λεξη strig που σημαίνει κουρά κυρίως προβάτων), Νέντος κ.λ.π.
Κατάληξη εις –ες (ελάχιστα) π.χ Ταρλατές.
Κατάληξη εις –αλης π.χ. Χατζηπασχάλης.
Κατάληξη εις –ανης π.χ. Δουμάνης
Κατάληξη εις –ουρας π.χ. Πατσούρας (Γκαγκαούζης).
Κατάληξη εις –αρης π.χ. Κοκονιάρης, Τσινάρης, Χαράρης,κ.λ.π.
Κατάληξη εις –ουρης π.χ. Μπιντούρης
Κατάληξη εις –ουρος π.χ. Λιούρος Δημ. (στην Αγ. Ελένη Σερρών στην καθημερινή επικοινωνία αποκαλούνταν Τρίκης ή το Τρικόπλο)
Κατάληξη σε –αδης π.χ. Ζαχαριάδης Δοξιάδης, Στεργιάδης
Κατάληξη εις –ινος π.χ Μπαντίνος, Γκουντίνος
Κατάληξη εις –οπουλος π.χ.Γκουδελόπουλος, Μποδιτσόπουλος

  Για τα εις –ελης επώνυμα της Θράκης
Επώνυμα εις -έλης απαντώνται σε Μυτιλήνη, Αϊβαλί, Λήμνο, Ίμβρο, Έβρο, Έδεσσα. κτλ. (Ζαφειρέλης, Κοκορέλης) αλλά και στην περιοχή της Θράκης και του Ελλησπόντου, όπου οι Λέσβιοι ίδρυσαν αρκετές αποικίες, όπως την Αίνο στην Ανατολική Θράκη και το Σίγειον στην περιοχή του Ελλησπόντου, για την κατοχή του οποίου πολέμησαν σκληρά με τους Αθηναίους. Το 1355 το νησί της Λέσβου θα παραχωρηθεί ως προίκα από τον Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγο στον Φραγκίσκο Γατελούζο, γόνο της ομώνυμης αρχοντικής οικογένειας της Γένοβα. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του νησιού από τους Γατελούζους, οι οποίοι αναγνώριζαν την επικυριαρχία του Βυζαντινού αυτοκράτορα, η Λέσβος θα καταστεί κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου του βορειοανατολικού Αιγαίου και θα γνωρίσει σημαντική οικονομική ακμή.  Τα μονόγραμμα των Παλαιολόγων και τα βυζαντινά εμβλήματα θα συνυπάρξουν με τους θυρεούς των Γατελούζων τόσο στην κτητορική επιγραφή του κάστρου της Μυτιλήνης, όσο και στα νομίσματά τους, σηματοδοτώντας μια κοινή αναπτυξιακή πορεία 100 περίπου ετών για Λέσβιους και Γενοβέζους.
  Λέσβιοι και Γενοβέζοι έχουν παρουσία και στα παράλια της Προποντίδας, από την πλευρά της Ανατολικής Θράκης και της Μαύρης θάλασσας στη περιοχή της Βορειοανατολικής Θράκης
   Υπάρχει η άποψη ότι η ύπαρξη επωνύμων εις –έλης στην περιοχή χωριών της περιοχής Βιζύης στην Αν. Θράκης (Αη Γιάννης, Αη Γιώργης, Πινακά), όπως Οργιανέλης, Τσιρέλης κ.λ.π και χωριών της περιοχής Αγαθούπολης (Μπροντίβο, Κωστί), όπως Μαρινέλης, Ντινέλης, Πινέλης, Γκουτζέλης, Ροδέλης, Καρέλης, Μπεδέλης κ.λ.π. σε αυτή ακριβώς την παρουσία των Λέσβιων οφείλεται και οι φέροντας αυτά είναι Λέσβιοι. Κατ΄ αρχήν δεν έχουμε οι φέροντας τα επίθετα αυτά πρόβλημα να θεωρούμαστε Λέσβιοι, Αιολείς δηλαδή κ.λ.π. όμως έχω επιφυλάξεις για αυτό και θα εξηγήσω γιατί:
  1) Όπως είναι γνωστό, Θρακικά φύλλα αποίκησαν την βορειοδυτική Μ. Ασία και νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Οι Ζεϊμπέκοι για παράδειγμα είναι ιστορικά-εθνολογικά αποδεδειγμένο ότι ήταν Θράκες εξισλαμισθέντες. Αυτό το γεγονός πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
   2) Τα χωριά της βορειοανατολικής Θράκης που αναφέραμε δεν είναι παραθαλάσσια. λογικά θα έπρεπε να υπάρχουν επώνυμα εις -ελης πρώτα στις παραθαλάσσιες κωμοπόλεις-χωριά της περιοχής αυτής όπως το Βασιλικό (σήμερα Τσάρεβο Βουλγαρίας), Αγαθούπολη (σήμερα Αχτόπολ Βουλγαρίας), αλλά και στην Μήδεια της Ανατολικής Θράκης που είναι επίνειο της Βυζώς. Από την απογραφή των προσφύγων που ήρθαν από αυτές τις πόλεις, δεν υπάρχουν επίθετα εις –ελης. Δεν μπορεί να βρέθηκαν σε συγκεκριμένα στεριανά χωριά και να μην υπάρχουν σε παραθαλάσσιες περιοχές αφού λογικά πρέπει να ήρθαν οι Λέσβιοι από την θάλασσα.
  3) Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες από πατέρα σε γιο και από παππού σε εγγονό ότι υπάρχει τέτοια καταγωγή, από τη Λέσβο εννοώ σε καμία από τις οικογένειες με κατάληξη επωνύμου σε –ελης. Για παράδειγμα στην θαυμάσια εργασία του Γεωργίου Γκότσικα «Η διαδρομή της οικογένειας Γκότσικα», αναφέρεται ότι η οικογένεια ξεκίνησε γύρω στο 1650 από τα Σουλιοτοχώρια της Ηπείρου και μέσω της Χαλκιδικής πήγαν στο Αϊβαλί της Μ. Ασίας. Από εκεί, μετά από διάφορα γεγονότα έφυγαν και πήγαν στο Αϊβαλί της Θράκης. Για τη διαδρομή αυτή υπάρχει μαρτυρία από πατέρα σε γιο.
  4) Η παρουσία των Γενοβέζων στα παράλια της βορειοανατολικής Θράκης (Αν. Θράκη, Αν. Ρωμυλία) ίσως επηρέασε αφού υπάρχουν λέξεις με λατινική-ιταλική ρίζα όπως η λέξη τζούντα που σημαίνει κορυφή δένδρου. Εξ άλλου και το δικό μου επώνυμο «Πινέλης» έχει προφανώς ιταλική ρίζα.
Εν πάσει περιπτώσει όπως και να είναι ακόμη και εάν είναι από μετανάστευση η παρουσία στη Θράκη, των εχόντων επώνυμα εις –ελης, μετά από πάνω από δύο αιώνες παρουσίας στη Θράκη, θεωρούνται και είναι Θρακιώτες.

Πρόσφατα η καλή μου φίλη Σίλια, μου έστειλε φωτογραφία από ένα σπάνιας ίσως αξίας έγγραφο στην αραβική γλώσσα. Το έδωσα σε άνθρωπο που είχε γνώσεις αραβικής. Μου απάντησε ότι πρόκειται για απολυτήριο στρατού, ίσως της εποχής του 1600!!! Πρόκειται για κάποιον Έλληνα με το όνομα Χαράλαμπος που έλαβε το απολυτήριο από τον οθωμανικό στρατό. Το αρχείο αυτό, το έστειλα για αξιολόγηση σε ειδική υπηρεσία και περιμένω απάντηση. Ρώτησα ποιο είναι το επίθετο του Χαράλαμπου. Επίθετο δεν υπάρχει, μόνο όνομα μου απάντησε. Εκδόδηκε στην περιοχή της Αδριανούπολης. Η καταγωγή του στρατιώτη ήταν από την Αγαθούπολη Ανατ Ρωμυλίας. Μου φάνηκε περίεργο που δεν υπήρχε επίθετο.