Η αποχέτευση τα παλιότερα χρόνια.

  Τα χρόνια στα οποία αναφερόμαστε, δηλαδή στις αρχές του 1900 και για αρκετά χρόνια μετά, στις Σάπες δεν υπήρχε οργανωμένο δίκτυο ύδρευσης-αποχέτευσης. (γίνεται αναφορά σε άλλη ενότητα). Συνήθως οι νοικοκυρές κουβαλούσαν νερό από βρύσες που υπήρχαν σε διάφορα κεντρικά σημεία της κωμόπολης. Συνήθως ήταν νερό πόσιμο. Το χρησιμοποιούσαν για να πίνουν και να μαγειρεύουν. Την  εποχή εκείνη, τα περισσότερα σπίτια είχαν στις αυλές τους πηγάδια. Από εκεί προμηθευόταν τις αναγκαίες ποσότητες νερού για πότισμα και για τις άλλες ανάγκες καθαριότητας. 

  

      Κάθε σπίτι, είχε τα "μουσλούκια".  (λέξη με τουρκική προέλευση).  Αυτά ήταν λαμαρινένιες κατασκευές, (τα πλαστικά βγήκαν αργότερα)  με ένα βρυσάκι κολλημένο επάνω. Γέμιζαν το "μουσλούκι" από τα πηγάδια ή από εξωτερικές βρύσες που υπήρχαν σε κεντρικούς δρόμους και  εκεί έπλεναν τα χέρια και το πρόσωπό τους. Τα περισσότερα σπίτια τα μουσλούκια αυτά τα είχαν στις αυλές. Το νερό που περίσσευε χυνόταν σε μια λαμαρινένια λεκάνη και από εκεί σε έναν ντενεκέ!  Όταν γέμιζε ο ντενεκές με τα βρώμικα νερά, τον άδειαζαν σε ένα βόθρο ή στα γύρω χαντάκια!  Κάθε φορά που ήθελαν να κάνουν μπάνιο, ζέσταιναν νερό κι πλενόταν σε μια σκάφη, μέσα στο σπίτι και τα νερά τα πετούσαν, όπως και προηγουμένως αναφέραμε. 

  Θυμάμαι πολύ καλά και το δικό μας μουσλούκι στην αυλή. Το χειμώνα πόσο δύσκολο ήταν, όταν έπρεπε να βγείς έξω και να πλυθείς με τόσο κρύο! Πολλές φορές  πάγωνε και τότε βοηθούσαν οι στάμνες, που συνήθως τις είχαμε μέσα στο σπίτι!

   Σύμφωνα με τα έργα που εκτελέστηκαν από το Δήμο Σαπών, διαβάζουμε ότι την περίοδο 1959-1964 διατέθηκαν 167.205 δρχ. για την επέκταση υπονόμων, κατά τμήματα. Σταδιακά το δίκτυο αποχέτευσης επεκτάθηκε σε όλους τους οικισμούς της πόλης. Από το βιβλίο του Χρήστου Τσιτσώνη, διαβάζουμε τα παρακάτω απόσπασμα: "Κανένα ίχνος αποχέτευσης δεν υπήρχε στις Σάπες από το 1922 μέχρι το 1951. Ελάχιστες κατοικίες διέθεταν βόθρους. Τα περισσότερα σπίτια είχαν αποχωρητήρια "τουρκικού τύπου" με έναν αβαθή βόθρο από τους οποίους πολλές φορές χυνόταν υγρά στα παρακείμενα τεχνικά ή φυσικά χαντάκια των δρόμων ή σοκακιών!"

  Χασάν ο "κουκουπής"

  Από το παραπάνω απόσπασμα από το βιβλίο του Χρ. Τσιτσώνη ίσως θα έπρεπε να υπάρχει μία αναφορά για έναν άνθρωπο που κάλυπτε ένα κενό. Κι αυτό ήταν η προσφορά του για πολλά χρόνια που ο ίδιος την είχε κάνει επάγγελμα. Ποια ήταν;

  Το άδειασμα των βόθρων! Όσοι διέθεταν τέτοιους, καλούσαν το μοναδικό "επαγγελματία" του είδους, τον αθίγγανο "Χασάν". Αυτός, για να κάνει τη δουλειά του, δε δίσταζε να μπαίνει κυριολεκτικά μέσα στους βόθρους!!!  Ξυπόλητος και μισόγυμνος με εργαλεία του, έναν κουβά, ένα καροτσάκι και 2-3 ντενεκέδες!  Αμέτρητες διαδρομές, πήγαινε έλα από το σπίτι στο ρέμα του "μπουκλουτζά", στους πρόποδες του υψώματος "Δενδράκι", φορτωμένος με δυο ντενεκέδες με το δύσοσμο περιεχόμενο πήγαινε και τους άδειαζε εκεί κάτω στο μύλο του Εξηντάρη! 

 Θυμάμαι τον άνθρωπο αυτό, ένα φιλήσυχο, μοναχικό άτομο που ζούσε σ' ένα μικρό δωμάτιο παλιού κτίσματος στο "Τσαρσί Τζαμί". Εκεί που ήταν παλιά τα σιδεράδικα. Γύρω είχε στιβαγμένα τα καυσόξυλα που τα μάζευε το καλοκαίρι για να έχει θέρμανση το χειμώνα. Ανάμεσά του τριγύριζαν και του έκαναν συντροφιά πολλές γάτες! Αυτές ήταν η παρέα του κι αυτός δεν παρέλειπε να τις φροντίζει. Τον βλέπαμε καθημερινά να τρώει σ' ένα σοφρά από ένα μεγάλο πιάτο μαζί με τα ζωντανά του!  Όλοι μας τότε, μικροί και μεγάλοι τον θεωρούσαμε παράξενο και παλαβό. Πολλές φορές μας κυνηγούσε με τις πέτρες!  Ήταν τρελός ή εμείς οι λογικοί είχαμε το πρόβλημα; Συχνά πυκνά, πηγαίναμε έξω από το δωματιάκι του για να τον τρομάξουμε!  Κάποιοι του πετούσαν  άδειους ντενεκέδες κι ένα σωρό άλλα.

   Για πολλά χρόνια ήταν ο ειδικός  και ο μοναδικός της εργασίας αυτής, που κράτησε μέχρι την εμφάνιση μηχανοκίνητων εκκενωτών βόθρων της Κομοτηνή. Τα επόμενα χρόνια, μετά το 1951, διάφοροι δήμαρχοι, κατά τμήματα και διαστήματα εκτέλεσαν έργα κατασκευής υπονόμων, στους οποίους οι κάτοικοι πότε νόμιμα και πότε παράνομα σύνδεσαν τις αποχετεύσεις και τους βόθρους! Από τα στοιχεία που παραθέτει ο Χρ. Τσιτσώνης, διαβάζουμε ότι την περίοδο 1955-58 διατέθηκαν 191.610 δρχ. για την κατασκευή υπονόμων. Την περίοδο 1959-1964 διατέθηκαν 167.205 δρχ για την επέκταση υπονόμων, τμηματικά. Την περίδο 1965-68 διατέθηκαν 60.000 δρχ.

Από το αρχείο του Νίκου Τζάκη. Τη φωτογραφία μου έστειλε το Φεβρ. του 2021, ο γιος του Θανάσης από την Κομοτηνή και τον ευχαριστώ πολύ.  Πίσω από τη φωτογραφία υπήρχε μια χειρόγραφη αφιέρωση που έλεγε: "Στον φίλο μου Νίκο, για να μην με ξεχνά. Χασάν Σκατ......ς". Υποτίθεται ότι τη φωτογραφία την έστειλε ο Χασάν! 

Προφανώς ο φίλος του Νίκου ήθελε να αστειευτεί, αλλά νομίζω το έκανε με προσβλητικό τρόπο, όχι για το Χασάν, αλλά για τον ίδιο.   Όσο κι αν φαίνεται υπερβολικό ή περίεργο, αυτή τη φωτογραφία την έψαχνα πολύ καιρό! Αποδεικνύει ακριβώς την εικόνα μιας εποχής!  

Σάπες γύρω στα 1960.  Ο Χασάν με τη στολή εργασίας. Ο φωτογράφος φρόντισε να απαθανατίσει μια από τις πιο συμπαθείς φυσιογνωμίες των Σαπών.  Ένας καλοκάγαθος ανθρωπάκος που δεν πείραζε κανέναν, παρά μόνο αν τον προκαλούσες. Περπατούσε μόνος και μιλούσε με τον εαυτό του. Θύμωνε πολύ όταν τον τρόμαζες. Του πετούσαν πίσω του ντενεκέδες και ο ανθρωπάκος πεταγόταν ενώ οι γύρω του ξεσπούσαν στα γέλια. Ακολουθούσε ο πετροπόλεμος!  Τη φωτογραφία   φωτογράφισα  στο καφενείο του Σταύρου Γιαννόπουλου, ένα από τα πιο μεγάλα πειραχτήρια του Χασάν!!! (Αρχείο: Στ. Γιαννόπουλου).

Σάπες: Γύρω στα 1970- Χασάν ο "κουκουπής" : Μοναδική φωτογραφία του μοναδικού στο είδος επαγγελματία. Έκανε μια δουλειά που κανένας άλλος δεν τόλμησε να κάνει. Ήταν ο άνθρωπος που άδειαζε τους βόθρους των Σαπαίων, χωρίς να αισθάνεται καμιά ενόχληση!  Ζούσε μόνος του σε ένα δωμάτιο παλιού κτίσματος, δίπλα στην κατοικία του Κων/νου Ποάλα, όπου για πολλά χρόνια είχε το ιατρείο και την κατοικία του ο δήμαρχος Χρήστος Τσιτσώνης. Μέσα στο δωμάτιο αυτό ζούσε παρέα με πολλές γάτες, που ήταν η αγαπημένη του συντροφιά. Για να ζεσταίνεται ο ίδιος και τα γατιά του είχε ένα πρόχειρο τζάκι στο οποίο έκαιγε ξύλα που ο ίδιος κουβαλούσε με την πλάτη από τα παρακείμενα βουνά.  Θυμάμαι επίσης ότι δεκάδες Σαπαίοι πείραζαν τον καλοκάγαθο αυτό άνθρωπο με τη φράση "κουκου". Από αυτό βγήκε και το παρατσούκλι "κουκουπής".  Θύμωνε πολύ και δεν διάσταζε να τους πετά πέτρες!  Μάλιστα φρόντιζε να έχει πρόχειρες αρκετές και μέσα στο δωμάτιό του, γιατί τα πειράγματα γινόταν πολλές φορές και έξω από την πόρτα του!  Τη φωτογραφία μου έστειλε ο Στέλιος Κενανίδης και δείχνει καθαρά τα όσα σας περιγράφω.

Αυτός είναι ο Χασάν, ένας ιδιαίτερα δημοφιλής τότε μουσουλμάνος, ο μοναδικός στο είδος του, πριν καθιερωθούν τα αυτοκίνητα εκκένωσης των βόθρων. Αγαπημένη του ενασχόληση ήταν ένα νταούλι το οποίο χτυπούσε περιφερόμενος από μαγαζί σε μαγαζί παίρνοντας ένα μικρό φιλοδώρημα για τη διασκέδαση που πρόσφερε. Κάθε του εμφάνιση ήταν αφορμή για συγκέντρωση μικρών και μεγάλων πολιτών. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Αλέκου Χαρισιάδη.