ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ Η ΣΕΛΙΔΑ...

  Για τους παλιούς Σαπαίους, της δεκαετίας του '50 και '60, το όνομα Παυλίδης, ήταν συνυφασμένο με την τέχνη της μπουγάτσας! Τέχνη μπορεί να είναι ό,τιδήποτε φτιάχνεται με μεράκι και είναι αποδεκτό και περιζήτητο από τους ανθρώπους! Σε μια εποχή πολύ δύσκολη, όπου η ζωή δεν ήταν και τόσο ανέμελη. Οι δουλειές λίγες και οι αμοιβές μικρές. Ο καθένας έψαχνε να βρει το δρόμο του γιαι να βελτιώσει τη ζωή τη δική του και της οικογένειάς του. Κι αυτό έγινε με τις νόστιμες μπουγάτσες που έγιναν η νέα επιχείρηση... 

   Δανείζομαι μια παράγραφο από ένα αφιέρωμα του LIFO.gr ενός δημοσιεύματος που αφορά το νέο ξεκίνημα. Γράφει τα εξής: ... Αναζητώντας την ιστορία του μπουγατσάδικου, βρεθήκαμε στις Σάπες Ροδόπης όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Λεωνίδας Παυλίδης. Τόσο ο ίδιος όσο και οι περισσότεροι άντρες της οικογένειάς του ασχολούνταν με τα καπνά, μέχρι που ο γαμπρός του, Μιχάλης Παυλίδης, που δούλευε σε αλευρόμυλους, έμεινε άνεργος και για καλή του τύχη ένας Πομάκος προσφέρθηκε να του μάθει την τέχνη της μπουγάτσας. Ο Μιχάλης γρήγορα βρέθηκε στη Νίκαια του Πειραιά πουλώντας μπουγάτσες και ο Λεωνίδας αποφάσισε να ακολουθήσει και αυτός τα βήματά του, να αφήσει τα χωράφια και να αρχίσει να πουλάει στους δρόμους της κωμόπολης τις δικές του μπουγάτσες. Έτσι έγινε η αρχή και η συνέχεια πάλι δύσκολη, αλλά η θέληση και η επιμονή να αντιμετωπίσουν τα διάφορα και πολλά εμπόδια έφεραν τις καλύτερες ημέρες! 

  Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

   Η καταγωγή των Παυλιδαίων έχει τις ρίζες της στην Καϊλούκα του Πόντου. Το πιο γνωστό παλιό μέλος είναι ο Ιωάννης Παυλίδης ή Κενανίδης. Γεννημένος γύρω στα 1880. Παντρεύτηκε την Κυριακή Τουμπουλίδου, που γεννήθηκε το 1904.

  Τα χρόνια εκείνα δύσκολα και στερημένα στα ορεινά του Πόντου, που έγιναν σύντομα δυσβάσταχτα και τραγικά μετά από τις αγριότητες που ξεκίνησαν οι Τσέτες και ο αιμοσταγής Τοπάλ Οσμάν. Γύρω στα 1924 με '25 όλοι οι κάτοικοι του χωριού εγκαταλείπουν τα σπίτια και το βιος τους παίρνοντας μαζί τους τα ιερά κειμήλια της πίστης και των οικογενειών τους. Με καράβι αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη. Τους εγκατέστησαν σε πρόχειρα παραπήγματα όπου από το κρύο, την υγρασία και την ελονοσία η ζωή τους κινδύνευε καθημερινά. Τότε, αποφάσισαν να φύγουν και να επιλέξουν ως τόπο της νέας εγκατάστασής τους τα Κασσιτερά, γύρω στα 1926.

 Το χωριό ήταν αποκλειστικά κατοικημένο από βουλγαρικές οικογένειες, που το εγκατέλειψαν μετά τη συμφωνία Ελλάδος-Βουλγαρίας  για ανταλλαγή πληθυσμού. Η μορφολογία του εδάφους άρεσε στους κατοίκους, όταν είδαν αρκετές ομοιότητες με το δικό τους τόπο στον Πόντο. Βασική τους ασχολία η γεωργία και η κτηνοτροφία!

  Το 1946, μετά από 20 χρόνια, το χωριό εγκαταλείπεται γενικά και οι κάτοικοι μεταφέρονται για νέα εγκατάσταση στις Σάπες για λόγους ασφάλειας, λόγω του Εμφυλίου Πολέμου. Εκεί σιγά σιγά χτίζουν τις νέες κατοικίες τους.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΥΛΙΔΗ-ΚΕΝΑΝΙΔΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ

 Ιδιαίτερα πολυπληθής η οικογένεια, όπου τα τρία μεγαλύτερα παιδιά γεννιούνται στον Πόντο.

  Ο Γρηγόρης (1920), η Θεοδώρα (1922) και ο Μιχάλης (1924).

 1. Ο Γρηγόριος, (1920) παντρεύτηκε τη Δήμητρα και φεύγουν απευθείας στην Αμερική, όπου και απέκτησαν δυο παιδιά. Τη Στέλλα και τη Σωτηρία.

 2. Η Θεοδώρα, (1922) παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Ιωαννίδη κι έζησε στη Συκορράχη. Απέκτησαν τρία παιδιά. Τον Κυριάκο, τη Μαρίκα και το Στέφανο.

 3. Ο Μιχάλης (1924), παντρεύτηκε την Ελένη Παυλίδου (1929). Απέκτησαν δυο παιδιά. Το Γιάννη και τον Αναστάσιο (γιατρός στην Αθήνα). 

 4. Ο Παύλος (1926), παντρεύτηκε τη Μαρίκα Βασιλειάδου. Έζησαν στην Κομοτηνή. Απέκτησαν δυο παιδιά, τον Ιωάννη και το Δημήτριο. 

 5. Ο Θωμάς, παντρεύτηκε την Κρινούλα Δαμιανού. Απέκτησαν δυο παιδιά, τον Ιωάννη και την Ελένη. Έζησαν στην Αμερική. 

 6. Ο Γιώργος, παντρεύτηκε τη Σοφία. Απέκτησαν δυο παιδιά. Τον Παναγιώτη και τη Μαρία. 

 7. Η Δέσποινα, παντρεύτηκε το Ζαφείρη Βλανίδη και απέκτησαν δυο παιδιά. Την Ελένη και το Νικόλαο. 

 8. Η Ευθυμία, παντρεύτηκε το Μίμη Κατσαβούνη και απέκτησαν δυο παιδιά. Τη Φανή και την Παναγιώτα. 

 9. Ο Σάββας, το τελευταίο παιδί της οικογένειας, ήταν ένα από τα τρίδυμα παιδιά και ο μοναδικός που επέζησε. Μεγάλωσε στην Κομοτηνή και δρατηριοποιήθηκε επαγγελαμτικά στη Νέα Χηλή Αλεξ/πολης. Παντρεύτηκε την Αγγελική και απέκτησαν τρία παιδιά. Τον Ιωάννη, τη Μαρία και την Κυριακούλα. 

..........................................

 Ο Απόστολος Παυλίδης, παντρεύτηκε τη Σοφία Κωφίδου, καταγωγή από το Γαΐτεπε του Πόντου. Τα παιδιά τους: 

 1. Ο Γιώργος (1922) σκοτώθηκε σε ηλικία 25 ετών και δεν πρόλαβε να κάνει οικογένεια. 

 2. Η Δέσποινα (1923), παντρεύτηκε το Χαράλαμπο Μαρουφίδη. Απέκτησαν δυο παιδιά. Την Ευθυμία και τη Μαρίκα. 

 3. Η Ελένη (1929), παντρεύτηκε το Μιχάλη Παυλίδη. Απέκτησαν δυο παιδιά. Τον Ιωάννη και τον Αναστάσιο. 

 4. Η Ανδρονίκη (Νίκη) (1931), παντρεύτηκε το Βασιλειάδη Κυριάκο (1924). Απέκτησαν δυο παιδιά. Το Γιώργο και τον Ηλία. 

 5. Ο Λεωνίδας (1933), παντρεύτηκε τη Φρειδερική Τριανταφυλλίδου, από τη Νέα Σάντα Σαπών. Έμαθε την τέχνη της μπουγάτσας από το γαμπρό του Μιχάλη Παυλίδη περί το 1962. Απέκτησαν δυο παιδιά. Τη Σοφία και τον Απόστολο. 

 6. Η Κεράσα (1936) έζησε στο Μόναχο. Παντρεύτηκε το Γιάνελ Ρούτη. Απέκτησαν δυο παιδιά τον Λέοντα και τον Κούρτις. Σήμερα ζει στα Καμμένα Βούρλα, ως συνταξιούχος πλέον. 

 7. Ο Σίμος (1940), παντρεύτηκε τη Βάσω Σιάνου. Απέκτησαν δυο παιδιά. Την Ελένη και το Γιώργο. Όταν επέστρεψαν από τη Γερμανία συνεργάστηκε για ένα διάστημα στη λειτουργία καφενείου (δίπλα στου Ζαμπογιάννη) με τον γαμπρό του Κυριάκο Βασιλειάδη. Στη συνέχεια έμαθε την τέχνη της μπουγάτσας από τον αδερφό του Λεωνίδα και άνοιξε δικό του εργαστήριο στην οδό Μαρινάκη, στις Σάπες.

  Ευχαριστώ τους φίλους ........    για τη βοήθειά τους.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Σάπες γύρω μέσα στη δεκαετία του '50... Πολύ χαρακτηριστική και σημαντική αυτή η φωτογραφία...  Ο Μιχάλης Παυλίδης με δυο συντοπίτες του σε μια αναμνηστική φωτογραφία εποχής. Μας οδηγεί στην εποχή που ξεκίνησε την νέα τέχνη της μπουγάτσας, κάνοντας μια νέα αρχή της ζωής του. Στο δρόμο του βρέθηκε ένας Πομάκος εργάτης με τον οποίο εργαζόταν μαζί στους κυλινδρόμυλους του Δ. Μπακιρτζή. Από αυτόν έμαθε την παρασκευή της μπουγάτσας και ξεκίνησε τα πρώτα βήματα με το χαρακτηριστικό καροτσάκι που φαίνεται πίσω του. Στέκι του το πεζοδρόμιο απέναντι ακριβώς από το τότε Σταθμαρχείο του ΚΤΕΛ Ροδόπης. Ήταν το πιο πολυσύχναστο σημείο της αγοράς. Κόσμος και κόσμος ξεκινούσε ή κατέβαινε από τα λεωφορεία... Αργότερα νοίκιασε και ένα μικρό μαγαζάκι (το θυμάμαι καλά) στου Μπακιρτζή το ποδηλατάδικο δίπλα...  Στην παρέα, εκτός από το Μιχάλη υπάρχουν οι: Κίμωνας Μπακιρτζής, ο Γιώργος Πέτρογλου, μαθητής ίσως ακόμη και στην άκρη ο ξάδερφός του Θωμάς Πέτρογλου...  (Αρχείο φωτογραφίας: Κίμων Μπακιρτζής)...

Ο Μιχάλης Παυλίδης την ίδια εποχή με την αρχική φωτογραφία βρίσκεται μέσα στο μπακάλικο του Θοδωρή Αθανασιάδη, το οποίο βρισκόταν απέναντι από το μπουγατσατζίδικο, προφανώς για να προμηθευτεί τα αναγκαία υλικά για τη δουλειά του.  Κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του οργάνου της τάξης που εκτελούσε την υπηρεσία του [Αρχείο Γιάννης Παυλίδης]

Λίγα δικά μου λόγια για τη φωτογραφία. Υποπτεύομαι ότι πρόκειται για κάποια θεατρική παράσταση του Δημοτικού Σχολείου Σαπών στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Σαπών. Θυμάμαι καλά τους χώρους αυτούς γιατί από μικρό παιδί είχα "ελευθέρα είσοδο" στον κινηματογράφο των αδελφών τότε Μανώλη και Τριαντάφυλλου! Αυτό φαίνεται και από τις φωτογραφίες που υπάρχουν πίσω από τους ανθρώπους. Είναι τίτλοι ταινιών που έχουν προβληθεί στην αίθουσα. Από τα πρόσωπα αναγνωρίζω (από αριστερά) το Μιχάλη Παυλίδη να κρατά στα χέρια κάτι σαν εισιτήρια. Πολύ πιθανό τότε, οι μαθητικές παραστάσεις να είχαν και κάποιο αντίτιμο για την οικονομική ενίσχυση του σχολείου. Δίπλα του ο δάσκαλος Δημήτριος Πατλάκας κι αυτός να κρατάει κάτι παρόμοιο. Πίσω τους ένας γνωστός σε μένα μαθητής του Γυμνασίου ο Τσερέκας Μιχάλης. Προς το παρόν δεν γνωρίζω τα άλλα δύο πρόσωπα... 

Μεγάλη παρέα γυναικών με διάφορες ηλικίες. Χαρακτηριστικό της εποχής, τότε που ακόμη τα αγόρια και τα κορίτσια ήταν με τους γονείς τους στα γλέντια και τα πανηγύρια. Σίγουρα και αυτή η φωτογραφία είναι από κάποιο πανηγύρι της δεκαετίας του '50!  Δεν μπορώ να προσδιορίσω σε ποιο πανηγύρι είναι. Το κάρο που βλέπουμε πίσω μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως ακόμη οι μεταφορές γινόταν με τέτοια μέσα! Να τονίσουμε δε και το γεγονός ότι οι οικογένειες πήγαιναν στα χωριά που γιόρταζαν από την παραμονή και διανυκτέρευαν κυρίως στις αυλές των εκκλησιών, όπου η Θεία Λειτουργία είχε ολονύκτια διάρκεια... Και την άλλη μέρα ακολουθούσαν τα γλέντια και οι χοροί... 

Όμορφη φωτογραφία από τις Σάπες και ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Την υπολογίζω γύρω στα 1950. Από την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας που εκείνη την εποχή χτιζόταν (δεξιά). Τα σπίτια δεν που φαίνεται να χτίζονται την εποχή εκείνη γινόταν στην περιοχή από τους νέους κατοίκους που εγκαταστάθηκαν ομαδικά στις Σάπες από τα Κασσιτερά. Φαίνεται να είναι περίοδος αποκριάς από κάποια πρόσωπα που είναι ντυμένοι καρναβάλια! Για τα άλλα πρόσωπα θα έχουμε συνέχεια...

Σάπες: λίγους μήνες μετά την προηγούμενη φωτογραφία. Δεν γράφω ακόμη τα πρόσωπα, μέχρι να εντοπιστούν. Τα σπίτια που φαίνονται πίσω δείχνουν να έχουν προσωρήσεις και κάποια να κατοικούνται! Δεν φαίνεται η Αγία Μαρίνα, που κρύφτηκε από μια άλλη κατοικία που στο μεταξύ χτίστηκε... Περισσότερα αργότερα....

Σάπες γύρω στα 1955. Εκπληκτική φωτογραφία από το "Δενδράκι"  Ο μαθητής είναι ο Σίμος Παυλίδης, μέλος κι αυτός της οικογένειας των Παυλιδαίων, του Αποστόλου. Υπήρξε και ο ίδιος με τη γυναίκα του Βάσω αργότερα συνεχιστής της παράδοσης της πετυχημένης μπουγάτσας. Αφού γύρισαν από τη Γερμανία, όπου ο Σίμος πήγε για εργασία,  συνεργάστηκε για ένα διάστημα στη λειτουργία καφενείου (δίπλα στου Ζαμπογιάννη) με τον γαμπρό του Κυριάκο Βασιλειάδη. Στη συνέχεια έμαθε την τέχνη της μπουγάτσας από τον αδερφό του Λεωνίδα και άνοιξε δικό του εργαστήριο στην οδό Μαρινάκη, στις Σάπες.  Στη φωτογραφία ο μικρός Γιάννης του Μιχαήλ και το κορίτσι μάλλον η Μαρίκα Μαρουφίδου!   (Θα ερευνηθεί)... [Αρχείο φωτό: Γιάννης Παυλίδης].

Γύρω στο 1956 με '57. Παιδιά ηλικίας Δημοτικού σχολείου, των Σαπών φυσικά. Και ποιο δε θα μπορούσε άλλωστε παιδί να μη σκαρφαλώσει σαν τον αίλουρο τίγρη στο φαρδύ και κούφιο κορμό του γέρικου πλάτανου. Πιθανολογώ ότι το μέρος που βρίσκονται τα παιδιά είναι ο χώρος του σχολείου του Πρωτάτου. Ιδανικό μέρος για τέτοιες εκδρομές στις αρχές του καλοκαιριού! Ανάμεσα στα παιδιά αναγνώρισα το Γιάννη Παυλίδη, πάνω από τον Τάκη Ζαμπογιάννη, πάνω από το Γιώργο Πρασίδη.  Για άλλους θα περιμένω βοήθειες...

Στο καφενείο του Κυριάκου Βασιλειάδη (ο 2ος από δεξιά) μια παρέα παρακολουθεί το χαρτάκι που παίζουν δυο πρόσωπα, ο Μιχάλης Κωφίδης και ο (πρώτα να σιγουρευτώ)!  Μετά το Μιχάλη, ο Παναγιώτης Κωφίδης και το μισό πρόσωπο μου μοιάζει του Χρήστου Κωστόπουλου, του λαμαρινά!

1971: από κάποιο πανηγύρι της περιοχής των Σαπών.  Μια όμορφη και χαρακτηριστική φωτογραφία στις αρχές της δεκαετίας του '70... Ήταν ακόμη η εποχή που  τα πανηγύρια στον τόπο μας είχαν μια αίγλη και συνέχιζαν οι άνθρωποι να τηρούν και να σέβονται τις θρησκευτικές παραδόσεις. Κι όπως ξέρουμε όλοι, μετά από τις εκκλησιαστικές τελετές, ακολουθούσε η επίσκεψη μικρών και μεγάλων στο εμπορικό μέρος. Πολυάριθμα "σεργκιά" πωλούσαν κάθε λογής πραμάτεια! Από παιδικά παιχνίδια, παγωτά, ρουχισμό, ποτά, κλπ. Ένα από αυτά ήταν και το πρωινό φαγητό, όπου την τιμητική του θέση είχε και ο Λεωνίδας Παυλίδης με τον εξελιγμένο για την εποχή μέσο μεταφοράς. Η δουλειά του ήταν να φτιάχνει και να πουλά την πασίγνωστη και πεντανόστιμη μπουγάτσα. Με το μηχανοκίνητο μέσο γρήγορα μπορούσε να μεταφέρει και σε πιο απομακρυσμένα χωριά την πραμάτεια του...  Στη φωτογραφία με τον Ιορδάνη Καμενίδη από το Κίζαρι, γνωστό τότε δεξιοτέχνη της ποντιακής λύρας, χαμογελούν στο φακό. Υποθέτω ότι είναι από το πανηγύρι του Ιασίου (15Αύγουστος).

Τις δυο αυτές φωτογραφίες που είναι σχετικά πρόσφατες, τις δανείστηκα από το σάιτ της LIFO, το οποίο είχε μια αφιέρωση στο θέμα της παραδοσιακής μπουγάτσας από την οικογένεια του Λεωνίδα Παυλίδη στον Πειραιά. Την επιχείρηση συνεχίζουν οι απόγονοί του και βασικά η Σοφία Παυλίδου-Δριδάκη, η κόρη του και τώρα τα παιδιά της....  Μπορείτε να διαβάσετε το αφιέρωμα από εδώ ==>>

ΑΡΧΙΚΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ 29/3/2020