Το ηρώο είναι ο πλέον ιερός χώρος για κάθε πόλη ή χωριό, σε κεντρικό σημείο και υπάρχει προς τιμήν αυτών που θυσίασαν τη ζωή τους πολεμώντας για το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου, το δικαίωμα στην ελευθερία. Η ονομασία ηρώο, προέρχεται από τη λέξη "ήρωας". Το έθνος θεωρεί ήρωες εκείνους που στο πεδίο της μάχης θυσιάστηκαν για την ανεξαρτησία και την ελευθερία του.  Κάθε ηρώο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά. Άλλα είναι απλά και άλλα μεγάλα και επιβλητικά. 

  Δεν ξέρω αν υπάρχει πουθενά στον κόσμο λαός που δεν τιμά τους νεκρούς ήρωές του. Όπως σ' ένα ναό εκδηλώνει ο πιστός την ευσέβειά του στο Θεό, έτσι και στο ηρώο εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στους προγόνους ήρωές του.  

  Από τη σελίδα αυτή θα προσπαθήσω να καταγράψω με λόγια και εικόνες τα ηρώα των πεσόντων όπως λέγονται. Μέσα από περιγραφές ανθρώπων και παλιές φωτογραφίες, διαπίστωσα ότι στις Σάπες υπήρξαν αρκετές αλλαγές και διαφοροποιήσεις για διάφορους λόγους. 

 Μερικά ιστορικά στοιχεία

 Ο τόπος μας απελεύθερώθηκε το 1920 και όπως ήταν φυσικό μέχρι τότε δεν υπήρχε Ηρώο! Το 1921 δημιουργήθηκε το πρώτο στο χώρο ανάμεσα στην εκκλησία των Αγίων Κων/νου και Ελένης και στο Δημοτικό Σχολείο. Υπάρχουν φωτογραφίες της περιόδου εκείνης, αλλά σε όλες συνυπάρχει η εκκλησία και το ηρώο. Ωστόσο υπήρξε και η περίοδος των πρώτων μετά το 1920 χρόνων που το ηρώο ήταν πριν από το ναό, ο οποίος ολοκληρώθηκε περί το 1934. Το δημοτικό Σχολείο οικοδομήθηκε το 1926. Μέχρι τότε τα μαθήματα γινόταν σε μικρά μέσα στην κωμόπολη κτίσματα ή αποθήκες! Οι φωτογραφίες που έχω αφορούν την περίοδο μετά το 1930.

  Να προσθέσω δε ότι από το ηρώο και ανατολικά υπήρχε χωματόδρομος που οδηγούσε στο πρώτο κοινοτικό πάρκο των Σαπών (εκεί που σήμερα βρίσκεται το Γυμνάσιο Σαπών και για πολλά χρόνια το Κοινοτικό γήπεδο ποδοσφαίρου. Το ηρώο λοιπόν αυτό υπήρξε μέχρι την αρχή της Βουλγαρικής Κατοχής. Αμέσως τότε οι Βούλγαροι εξαφανισαν κάθε ίχνος του ηρώου! 

   Την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καλό είναι να αναφέρουμε κάποια ιστορικά στοιχεία. 

 Οι Γερμανοί εισήλθαν στην επαρχία Σαπών στις 13 / 4 / 1941 και αποχώρησαν στις 10/5/1941. Οριστικά αποχώρησαν στις 15/8/1944. 

 Οι Βούλγαροι κατέφθασαν στις Σάπες στις 5/5/1941 και αποχώρησαν στις 13/10/1944.

 Μετά την αποχώρηση των Βουλγάρων κατασκευάστηκε ένα μικρό πρόχειρο θα έλεγα ηρώο στον ίδιο χώρο με το πρώτο.

 Το 1955, με δήμαρχο τον Δημήτριο Καραθανάση οικοδομήθηκε το νέο Ηρώο, λίγα μέτρα πιο κάτω, από τον εργολάβο Αλέξανδρο Σταυρίδη. Για πολλά χρόνια διατηρήθηκε αυτό το ίδιο με κάποιες κατά καιρούς διαμορφώσεις του περιβάλλοντος χώρου. 

 Το 2010, μετά από 55 χρόνια, γκρεμίστηκε όλο το ηρώο και στη θέση του έγινε το τέταρτο κατά σειρά από το δήμαρχο Γεώργιο Πιλιλίτση. Μια κατασκευή τριών πυραμίδων από χρωματιστό γρανίτη, που όμως δεν έγινε αποδεκτό από τους κατοίκους!

 Πολύ γρήγορα, άρχισε η νέα διαμόρφωση του χώρου με νέο ηρώο, όπου κυριαρχούσε και πάλι το λευκό μάρμαρο, επί δημαρχίας Κων. Χαριτόπουλου! 

 Στο παρακάτω μέρος του αφιερώματος θα αναρτηθούν φωτογραφίες που δείχνουν τις μορφές που έλαβε κατά καιρούς και τις τελετές από καταθέσεις στεφάνων των επισήμων και σχολείων.

Η φωτογραφία είναι του 1931 και προσωπικά τη θεωρώ μοναδική. Είναι η εποχή που ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί ο ιερός ναός. Διακρίνεται καθαρά και ολοκληρωμένο το πρώτο ηρώο των Σαπών, μετά την απελευθέρωσή της. Βρισκόταν ανάμεσα στην εκκλησία και στο Δημοτικό Σχολείο το οποίο κτίστηκε το 1926. Εκεί κατέληγε και ο κεντρικό δρόμος προς τα ανατολικά. Το ηρώο αυτό καταστράφηκε το 1941, μέσα σε μια νύχτα, από το Βουλγαρικό κατοχικό στρατό. Ένα πρωί, όταν ξύπνησαν οι κάτοικοι των Σαπών είδαν τα πάντα ισοπεδωμένα! Δεν υπήρχε τίποτα! Ούτε μια πέτρα.  Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Α. Χαρισιάδη.

Σάπες γύρω στα 1936. Φωτογραφία με το ίδιο φόντο με την προηγούμενη, λίγα χρόνια μετά. Το Ηρώο φαίνεται πιο καθαρά, ενώ υπάρχει και μια συρμάτινη περίφραξη γύρω γύρω.  Στο προαύλειο της εκκλησίας υπάρχουν ακόμη μαδέρια εργολαβικά, γεγονός που δείχνει ότι ακόμη γινόταν εκεί εργασίες. Και βέβαια δεν υπάρχει ακόμη καμιά δενδροφύτευση! Η φωτογραφία ανήκει στην οικογένεια της Γαλήνης Κιρκινέζη και ο νεαρός πρόσκοπος είναι ο Παναγιώτης Κιρκινέζης του Ιωάννη, μετέπειτα σύζυγος της Γαλήνης (+2021)

25 Μαρτίου 1937 - Τη φωτογραφία αυτή χρονικά την προσδιορίζω γύρω στα 1936 ή '37. Το συμπέρασμα το εξάγω από τις στολές που φορούν στην άκρη δεξιά κάποιοι νέοι. Τέτοιες στολές φορούσαν τα μέλη της νεολαίας Μεταξά. Σε σχέση με την προηγούμενη φωτογραφία βλέπουμε να υπάρχουν εδώ και μικρά δενδράκια και φυτά, που δεν υπάρχουν στην προηγούμενη. Το σημαιοστολισμένο ηρώο περιβάλλεται και από μια συρμάτινη περίφραξη. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Σταύρου Αγγελίδη (του πατέρα του).

Έπαρση της σημαίας από τον πρόσκοπο Γιουφτσιάδη Κώστα, στο αρχείο του οποίου βρήκα αυτή τη μοναδική για μένα φωτογραφία. Ο παπάς είναι ο παπαπόστολος Μαλές, ο παππούς μου. Δεξιά του είναι ο τότε προσωρινός δήμαρχος Εισαγγελέας Πρωτοδικών Κομοτηνής Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος (διετέλεσε δήμαρχος από τον Οκτώβριο 1949 μέχρι τον Ιούνιο 1951). Στα δεξιά της φωτογραφίας ένας μαθητής με τη σάλπιγγα παιανίζει τον ύμνο της σημαίας. Είναι πολύ πιθανό στο χώρο αυτό να έγινε η εκδήλωση λόγω της ανακατασκευής νέου ηρώου που ακόμη δεν θα ήταν έτοιμο.

Αυτή η φωτογραφία είναι μοναδική για το θέμα μας. Xρονικά προσδιορίζεται λίγο μετά το 1950. Μετά την απελευθέρωση των Σαπών από τους Βουλγάρους, οι αρχές κατασκεύασαν στην ίδια θέση με το προηγούμενο ένα προσωρινό, μικρό και απλό ηρώο. Η εποχή κατασκευής του προσδιορίζεται στα 1945 με 46 και διατηρήθηκε μέχρι το 1955 ή 56, δηλαδή μια δεκαετία περίπου.  Ίσως η περίοδος εκείνη ανάμεσα στο 1945 1950 λόγω και του Εφυλίου Πολέμου, δεν επέτρεψε στο Δήμο Σαπών να κάνει κάτι καλύτερο και βέβαια ας μη λησμονούμε ότι αυτά τα χρόνια κτιζόταν το νέο Δημοτικό Μέγαρο.  Και για την ιστορία, ο νεαρός είναι ο Τάκης Σταυρίδης, γιος του εργολάβου Αλέκου που κατασκεύασε την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. (αρχείο Τ. Σταυρίδη)

Από κατάθεση στεφάνων της 25ης Μαρτίου 1951 στο μικρό  ηρώο των Σαπών.  Ο Δήμαρχος Καραθανάσης Δημήτριος καταθέτει στεφάνι, φέροντας στο πέτο του το Αναμνηστικό Μετάλλιο του Αποστόλου Παύλου, το οποίο του απένειμε η Μητρόπολη Μαρωνείας-Θάσου (τότε).  Πέραν αυτού παρατηρώντας τη φωτογραφία αναγνωρίζω κάποια άλλα πρόσωπα, όπως τον Αηδώνη Γιάννη, ταχυδρ.  υπάλληλο που την εποχή εκείνη ήταν και ο αριστερός ψάλτης του ναού με δεξιό ψάλτη τον Μπομποτά που βρίσκεται δίπλα του. Ιερέας ο πάτερ Νικόλαος, ο υφασματοπώλης Πουτουρίδης Γαβριήλ, η σύζυγος του Δημάρχου Σταματία, ο Κωνσταντινίδης Αθανάσιος, επαγγελματίας. Ακολουθεί ο Διοικητής του ΤΕ Σαπών Παπαγεωργίου Θωμάς. (Αρχείο: Καραθανάση Ισίδωρου). 

Από την κατάθεση της 28ης Οκτωβρίου, το 1951.  Από τις πιο εντυπωσιακές εικόνες σχετικά με τις καταθέσεις στεφάνων. Το πιθανότερο είναι ο φωτογραφός να ήταν στο καμπαναριό της εκκλησίας και λόγω της έλλειψης δέντρων δεν είχε εμπόδια. Πλήθος κόσμου με απόλυτο σεβασμό παρακολουθεί την τελετή κατάθεσης Στεφάνων  Ευχαριστώ το Θανάση Τζάκη για τη φωτογραφία που μου χάρισε.

Σάπες γύρω στα 1954. Από την κατάθεση στεφάνων στο ίδιο μικρό ηρώο με δήμαρχο τότε το Δημήτριο Καραθανάση. Η μικρή τότε μαθήτρια του Δημοτικού Βάσω Σπαθιάδου ανέλαβε τη μεγάλη υποχρέωση να καταθέσει το στεφάνι για λογαριασμό του Συνδέσμου Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Σαπών, μέλος του οποίου ήταν ο πατέρας της Θεοδόσης Σπαθιάδης. Μάλιστα κρατάει στα χέρια και ένα χαρτί προφανώς για να διαβάσει κάποιο κείμενο. Η κατάθεση γίνεται κάτω από τα βλέμματα των επισήμων αρχών του τόπου. Αριστερά ξεχωρίζω τον ψάλτη Μπομποτά και τον νέο τότε ιερέα πατέρα Νικόλαο.  (αρχείο Βάσως Σπαθιάδου)

Σάπες 1955. Ίσως από τις τελευταίες καταθέσεις που έγιναν στο χώρο αυτό, αφού από το 1956 ήταν έτοιμο το νέο Ηρώο, που κατασκευάστηκε από τον εργολάβο Αλέξανδρο Σταυρίδη.  Στη φωτογραφία ο Τζάκης Νίκος, εκ μέρους των Προσκόπων των Σαπών, καταθέτει Στέφανο τιμής και μνήμης των Ηρώων Πεσόντων για την ελευθερία της πατρίδας.  (Αρχείο: Αθανάσιος Τζάκης).

Γύρω στα 1955 - Κατάθεση στο μικρό ηρώο. Από τον Eλευθέριο Κουσίδη, Πρόεδρο τότε του Εργατικού Κέντρου Σαπών. Αριστερα ο νέος τότε ιερέας Νικόλαος Γρηγορόπουλος.

Γύρω στα 1955, στο χώρο του προσωρινού ηρώου που φαίνεται ότι εγκαταλείφτηκε αφού ήδη ολοκληρώθηκε το νέο ηρώο. Ήδη του έχουν αφαιρεθεί τα κολωνάκια και οι σιδεροσωλήνες.  Τη φωτογραφία μου έδωσε ο Τάκης Σταυρίδης, η μητέρα του οποίου είναι μία από τις τρεις γυναίκες.. Πίσω η εκκλησία με μία πρόχειρη συρμάτινη περίφραξη.

Σάπες 1956 ή 57:  Στη σημερινή οδό Σωκράτους (ξεκινά από το Ηρώο και συνεχίζει παράλληλα σχεδόν βόρεια με την οδό Παπαδήμα. [κλικ].  Δυσκολεύτηκα λίγο να αποφασίσω πού θα εντάξω τη φωτογραφία αυτή.  Παρατήρησα ότι στο φόντο της  φαίνεται το ηρώο Σαπών και μάλιστα την εποχή της κατασκευής του. Διακρίνονται καθαρά οι σκαλωσιές που υπάρχουν ακόμη.  Από τα κοριτσάκια αναγνωρίζω την Αντιγόνη Μισσαρβίδου σε μικρή ηλικία, λίγα μέτρα πιο πέρα από την πατρική της κατοικία.  (Αρχείο: Θεοδώρας Μισσαρβίδου).

1960. Στο χώρο του ηρώου Σαπών Οι στρατιώτες περιμένουν τους επισήμους για την κατάθεση στεφάνων. Βλέπουμε να εκτελούνται δημοτικά έργα κατασκευής του κεντρικού δρόμου. [αρχείο Ψωμιάδη]

 Συνέχεια στην επόμενη σελίδα