Πέτρα (Kayali), Σκόπελος (Uskup), Μεγαλοχώρι (Gertili). Ένα τρίγωνο από τρία χωριά στην Περιφέρεια Σαράντα Εκκλησιών της Ανατ. Θράκης, κοντά στην Αδριανούπολη, που η ίδια μοίρα τα περίμενε με τις μεγάλες συμφορές που έπαθαν οι εκεί Ελληνικοί πληθυσμοί. Όπως ήταν γείτονες στην παλιά τους πατρίδα, οι κάτοικοι των χωριών αυτών, έτσι και σήμερα κατοικούν ανάμικτοι σε διάφορες γεωργικές περιφέρειες της Μακεδονίας και της Δυτ. Θράκης, όπου μετέφεραν τα ήθη και έθιμά τους, τις δοξασίες τους, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες τους, τον τρόπο ζωής τους, τον πολιτισμό τους. Η ιστορία τους δεν διαφέρει από την ιστορία των άλλων γειτονικών χωριών και στις γενικές της γραμμές από την ιστορία της Ανατ. Θράκης.

    Στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1887, οι Ρώσοι επικράτησαν και η Θράκη περιήλθε στην κατοχή της Ρωσίας. Οι Έλληνες τότε ζήτησαν την ένωση της Θράκης με την Ελλάδα. Οι Ρώσοι όμως τους ζήτησαν να υπογράψουν αφοσίωση θέλοντας να ενισχύσουν τη βουλγαρική επικυριαρχία. Οι Βούλγαροι διεκδίκησαν την Ανατ. και Δυτική Θράκη. Οι Θρακιώτες με ανταρτικά σώματα έδιωξαν τα βουλγαρικά κομιτάτα. 
  Με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων 1912 κατέβηκαν στα χωριά οι Βούλγαροι και παρέμειναν εκεί μέχρι τον Ιούνιο του 1913. Στις 7 Ιουλίου 1913 οι Τούρκοι επέστρεψαν, αλλά αυτή τη φορά με στόχο την εξόντωση των Ελλήνων.  
  Το Μάιο του 1914 γίνεται γενική στρατολογία όλων εκείνων που είχαν στρατεύσιμη ηλικία από την Τούρκικη Κυβέρνηση. Οι πιο τολμηροί Έλληνες αρνήθηκαν να καταταγούν στον τουρκικό στρατό και κατέφυγαν στα δάση και στα άγρια βουνά, για να αναπνέουν εκεί τον αέρα της ηθικής ανεξαρτησίας. Εκείνοι που αναγκαστικά στρατεύθηκαν χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορες τεχνικές εργασίες και πολλοί πέθαναν από τα βάσανα και τις κακουχίες. 

  Τον Αύγουστο του 1915 με αφορμή το φόνο του γιου του Βαλή Αδριανούπολης από Έλληνες αντάρτες, διατάχθηκαν να φύγουν από τους τόπους τους. Χιλιάδες Ελλήνων οδηγούνται σε μια πορεία πείνας, ταλαιπωρίας, κακουχιών και θανάτου. Γέννα, Βρύση, Οσμανλί, Σοφλάρ, Μπεγιάζκιοϊ, Σουλτάν Τσιφλίκ, Ηράκλεια. Τρία χρόνια βασανιστικά! 

  Το Φεβρουάριο του 1919 ξαναγύρισαν στην πατρίδα τους, όσοι δεν είχαν πεθάνει ή δεν είχαν ζητήσει καλύτερη τύχη στη Βουλγαρία ή σε άλλα μέρη του υπόδουλου ή και ελεύθερου ελληνισμού. Είχαν πιστέψει όσοι ξαναγύρισαν ότι θα μπορούσαν τώρα πλέον να συνεχίσουν την παλαιότερη ήσυχη και εργατική ζωή τους και με το πνεύμα οικονομίας και νοικοκυροσύνης που τους διέκρινε, προσπαθούσαν να αναδιοργανώσουν τις παλιές οικογενειακές τους εστίες, χωρίς να υποψιάζονται για τα νέα δεινά που τους περίμεναν.

  Ιούλιος 1920 έρχεται ο ελληνικός στρατός. Στις 1 Νοεμβρίου διεξάγονται βουλευτικές εκλογές και για πρώτη φορά εκλέγονται Έλληνες βουλευτές στην ελληνική βουλή. Η πρόοδος αρχίζει. Δημιουργούνται σχολεία και χαράσσονται νέοι δρόμοι. Όμως... τον Οκτώβριο του 1922, με τη Συνθήκη των Μουδανιών, ο ελληνικός στρατός υποχρεώνεται να εγκαταλείψει την Ανατ. Θράκη. Τότε αρχίζει το μεγάλο δράμα!

  Στις 7 Οκτωβρίου 1922, στοιβάζουν τα λίγα πράγματά τους στα κάρα και κάτω από άθλιες συνθήκες εγκαταλείπουν τα σπίτια τους.   Οι Πετρινοί, Σκοπεληνοί και Μεγαλοχωρίτες (Γκερτιλιώτες) μαζί με το άλλο κύμα της προσφυγιάς κατέφυγαν στη Μακεδονία καιτην Ελεύθερη Δυτ. Θράκη. Οι πιο πολλοί από τους Πετρινούς (200 περίπου οικογένειες) κατέφυγαν στη Νέα Πέτρα Σερρών, στη Μονοκκλησιά, Άνω Καμήλα, Ιβηρα Σερρών, άλλοι στην περιφέρεια της Κομοτηνής-Σαπών και Ξάνθης και 25 περίπου οικογένειες στο Καβακλί (Άγιο Αθανάσιο) κοντά στη Θεσ/κη. Από τους Σκοπελινούς οι περισσότεροι κατέφυγαν στο Διδυμότειχο και την περιφέρειά του, στο Τσομπάνκιοϊ της Αλεξανδρούπολης, στο Χαμηλό-Σαπών, στον Αχινό Σερρών, στο Αιγίνιο, Μακρύγιαλο, στη Τόχοβα Αικατερίνης, 60 περίπου οικογένειες στο Καβακλί (‘Αγιο Αθανάσιο) της Θεσ/κης. Οι Γκερτιλιώτες (Μεγαλοχωρίτες) ακολούθησαν τους Πετρινούς και Σκοπελινούς γιατί το χωριό τους ήταν μία αποικία των Σκοπεληνών και Πετρινών που κατά καιρούς μετοίκησαν εκεί για να βρουν πόρο ζωής, επειδή το μέρος ήταν εύφορο με πολλά νερά, λιβάδια, αμπελουργία, δενδροκομία, κτηνοτροφία. Γι’ αυτό δεν γίνεται ιδιαίτερος λόγος για τους Μεγαλοχωρίτες γιατί ουσιαστικά όλα ήταν κοινά με τους Πετρινούς και Σκοπεληνούς. Είχαν την ίδια διάλεκτο, τα ίδια ήθη και έθιμα, τους ίδιους τρόπους ζωής.

  Τα χρόνια πέρασαν. Ο πόνος, η πίκρα, ο θυμός μαλάκωσε στις καρδιές των απογόνων τους. Σήμερα οι σχέσεις τους με τους κατοίκους των χωριών της Ανατ. Θράκης είναι φιλικές. Συχνά επισκέπτονται ο ένας τον άλλο στο όνομα της φιλίας και της ειρήνης. Εξάλλου και οι ίδιοι πρόσφυγες είναι...

Βιογραφικά στοιχεία προσφύγων με μοναδικές φωτογραφίες. 

Ευσταθόπουλος Καλογιάννης

Ευσταθόπουλος Νικόλαος

Καραλεξίδης Σταύρος

Κυριαζίδης Βασίλειος

Μπεκιαρίδης Γεώργιος

Πέτρογλου Ιωάννης

Τραμπίδης Πασχάλης

Χαρισιάδης Παναγιώτης

Οικογένειες Σαπαίων που ήρθαν από την Πέτρα

Οικογένειες Σαπαίων που ήρθαν από την Πέτρα. Με τη βοήθεια της Λαφίνας Ευσταθοπούλου Δημητριάδου, κατέγραψα τα ονόματα των οικογενειών που ήρθαν από την Πέτρα της Ανατολικής Θράκης και εγκαταστάθηκαν το 1922 στις Σάπες.

 Αλεξιάδης Νικόλαος. Αντωνιάδης Γεώργιος (αρχικά εγκαταστάθηκαν στο Χαμηλό. Ο γιος του Παναγιώτης ήρθε στις Σάπες. 

Γκοτζαρίδης Γεώργιος. 

Ευσταθόπουλος Καλογιάννης. Ευσταθόπουλος Νικόλαος. 

Καλογιαννίδης Χρήστος. Καραλεξίδης Αθανάσιος. Καραλεξίδης ...... Κυριαζίδης Βασίλειος. Κωνσταντινίδης Αθανάσιος. 

Μιλτσίδης Πολυχρόνης, Μιντίδης Γεώργιος. Μπεκιαρίδης Γεώργιος. Μπιτζίδης Πασχάλης. Παπαδόπουλος Γεώργιος. Παπαϊωάννου Ιωάννης. Πέτρογλου Αναστάσιος. Πέτρογλου Δημήτριος. Πέτρογλου Νικόλαος. Πέτρογλου Παναγιώτης. 

Σωτηριάδης Σωτήρης. 

Τραμπίδης Κων/νος. Τραμπίδης Πασχάλης. Τρουπιώτης Δημήτριος.

 Χαρισιάδης Παναγιώτης.  Χατζόπουλος Λάμπρος.

Περιοχή Πέτρας
Ονόματα Προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Κοινότητα Σαπών. (Σεπτέμβριος 1923).

  Τα ονόματα που υπάρχουν πιο κάτω, προέρχονται από την πρώτη έκδοση του Εκλογικού Καταλόγου, που συντάχτηκε στο Πρωτοδικείο Ροδόπης. Ο συγκεκριμένος κατάλογος ήταν προσωρινός. Η αναθεώρησή του γινόταν ανά 6μηνο, επειδή συνεχίζονταν ή μεταβάλλονταν οι προσφυγικές ροές. Αυτός ο εκλογικός προσφυγικός κατάλογος είναι ο πρώτος που συντάχθηκε για τις Σάπες, το Σεπτέμβρη του 1923. Ευχαριστώ τη Βίκη Φίλιου, η οποία μου έστειλε το πολύτιμο υλικό και τις πληροφορίες. Πηγή των παραπάνω στοιχείων είναι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους της Ροδόπης.

α/α. ΕΠΩΝΥΜΟ - ΟΝΟΜΑ - ΠΑΤΕΡΑΣ - ΗΛΙΚΙΑ - ΚΑΤΑΓΩΓΗ
1. Βεκιαρίδης Τριαντάφυλλος Δημητρίου – 72 – Πέτρα
2. Γκόδης Νικόλαος Γεωργίου - 50 – Πέτρα
3. Γκοδοσίδης Γεώργιος - -34- Πέτρα
4. Γουδανάς Δημήτριος Γεωργίου – 63 – Πέτρα
5. Γκεβρεκίδης Κωνς. Γεωργίου - 64 – Πέτρα
6. Γουδελής Ιωάννης Γεωργίου - 33 – Πέτρα
7. Γκουμίδης Νικόλαος Θεοδ. – 60 – Πέτρα
8. Γούδας Αθανάσιος Γεωργίου - 46 – Πέτρα
9. Γκουμίδης Βασίλειος Νικολάου - 29 – Πέτρα
10. Γαβριηλίδης Γεώργιος Παπάζογλου – 48 – Πέτρα
11. Γονδίλης Μιχαήλ Γεωργίου - 44- Πέτρα
12. Θεολογίδης Δημ. - , - 55 – Πέτρα
13. Δήμογλου Αθανάσιος, Θωμά – 25 – Πέτρα
14. Καραλέξης Αθανάσιος, Σταύρου, - 29 – Πέτρα
15. Κοσιτζίδης Καλογιάννης, Δ. – 39 – Πέτρα
16. Καραλέξης Γεώργιος, Αθανασίου, - 42 – Πέτρα
17. Κοσιτζής Δημήτριος, Α, - 65 – Πέτρα
18. Κοσιτζής Γεωργάκης, Αθανασίου, - 48 – Πέτρα
19. Καραλέξης Αθανάσιος, Ιωάννου, - 63 – Πέτρα
20. Κυριάκου Αθανάσιος, - , - 65 – Πέτρα
21. Κατσαβονίδης Χρήστος, Γεωργίου, - 44, Πέτρα
22. Καραλεξίδης Ιωάννης, Σταύρου, - 35 – Πέτρα
23. Κεραμιδάρης Κων., Γεωργίου, - 47 – Πέτρα
24. Κυριαζίδης Θεόδωρος, Δημητρίου, - 64 – Πέτρα
25. Κεραμιδάρης Ιωάννης, Γεωργίου, - 45 – Πέτρα
26. Καραλέξης Μιχαήλ, Σταύρου, - 45 – Πέτρα
27. Καλογιαννίδης Δημήτριος, Ιωάννου, - 49 – Πέτρα
28. Καλογιαννίδης Γεώργιος, Παναγιώτου, - 50 – Πέτρα
29. Καφετζίδης Δημήτριος, Αδάμ, - 40 - Πέτρα
30. Καφετζής Αναγν., Αδάμ, - 47 – Πέτρα
31. Καρακιοπτσής Κων/νος, Αγγέλη, - 44 – Πέτρα
32. Καρακιοπτσής Κων/νος, Ιωάννου, - 35 – Πέτρα
33. Κυργιαζίδης Γεώργιος, Θεοδώρου, - 22 – Πέτρα
34. Κυργιαζίδης Δημήτριος, Θεοδώρου, - 28 – Πέτρα
35. Κυριάκου Γεώργιος, Αθανασίου, - 48 – Πέτρα
36. Κοσιτζής Δημήτριος, Α., - 65 – Πέτρα
37. Καραλέξης Ιωάννης, Αθανασίου, - 38 – Πέτρα
38. Κοσσεντζής Γεώργιος, Αθανασίου, - 48 – Πέτρα
39. Κοσιτζίδης Καλογιάννης, Δ., - 39 – Πέτρα
40. Μ…..σιάδης Θεόδωρος, Άγγελ. , - 27 – Πέτρα
41. Μπιτζίδης Ανέστης, τριανταφύλλου, - 40 – Πέτρα
42. Μπεκιαρίδης Τριαντάφυλλος, Γεώργιος, - 38 – Πέτρα
43. Μπίτζου Κων/νος, Κυριάκου, - 51 – Πέτρα
44. Μπίτσος Νικόλαος, Αγγέλου, - 45 – Πέτρα
45. Μπετσίδης Κων/νος, Παναγιώτου, - 26 – Πέτρα
46. Μπατούρης Χρήστος, Στεργίου, - 74 – Πέτρα
47. Μπεκιαρίδης Γεώργιος, Τριανταφύλλου, - 32 – Πέτρα
48. Μολτσιάδης Άγγελος, Γεωργίου, - 64 – Πέτρα
49. Μπεκιαρίδης Ευστράτιος, Γεωργίου, - 30 – Πέτρα
50. Μποτσαρίδης Στέργιος, Χρ. – 44 – Πέτρα
51. Μπεκιαρίδης Θεόδωρος, Δημ. – 68 – Πέτρα
52. Μουταφτσίδης Αθανάσιος, Γεωργίου, - 38 – Πέτρα
53. Μπιτσίδης Αθανάσιος, Παναγιώτου, - 39 – Πέτρα
54. Μπίτσας Δημήτριος, Αγγέλου, - 40 – Πέτρα
55. Μπιτσίδης Παναγιώτης, Αναστασίου, - 70 – Πέτρα
56. Μολτσιάδης Θεόδωρος, Αγγέλου, 27 – Πέτρα
57. Μπίτσος Αγγελάκης, Κ. – 61 – Πέτρα
58. Παναγιώτου Παρασκευάς, Κολυγά, - 65 – Πέτρα
59. Παπαλεξίου Γεώργιος, -----, - 62 – Πέτρα
60. Παπαλέξης Κυριάκος, Γεωργίου, - 44 – Πέτρα
61. Παπαδημητρίου Χρήστος, Αλεξάνδρου, - 48 – Πέτρα
62. Παρασκευάς Αλέξ. ------ , - 47 – Πέτρα
63. Παπαγεωργίου Κων/νος, Ιωάννου, - 29 – Πέτρα
64. Παπαδόπουλος Χρ. , Ιωάννου, - 27 – Πέτρα
65. Πασχαλάκης Αθανάσιος, Δημητρίου, - 38 – Πέτρα
66. Πέτρογλου Αναστάσιος, Ιωάννου, - 22 – Πέτρα
67. Παπάζογλου ….., ………, - 65 – Πέτρα
68. Παπάζογλου Φώτιος, Θεοδώρου, - 34 – Πέτρα
69. Παπαδόπουλος Γεώργιος, Ιωάννου, - 41 – Πέτρα
70. Παπαδόπουλος Χρ. Ιωάννου, - 29 – Πέτρα
71. Παπάζογλου Γεώργιος, Γαβριηλίδης, - 48 – Πέτρα
72. Πέτρογλου Δημήτριος, Γεωργίου, - 38 – Πέτρα
73. Ραϊκόπουλος Γεώργιος, …… , - 25 – Πέτρα
74. Σ…ικος Μιχαήλ, Βασιλείου, - 60 – Πέτρα
75. Τσελέπης Γεώργιος, Καλογιάννης, - 60 – Πέτρα
76. Τράμπος Δημήτριος, Πολυχρόνης, - …. – Πέτρα
77. Τσεκίτσης Γεώργιος, Αλεξίου, - 48 – Πέτρα
78. Τσινίδης Νικόλαος, Ιωάννου, - 48 – Πέτρα
79. Τσελέπης Χρήστος, Γεωργίου, - 38 – Πέτρα
80. Τσελέπης Μιχαήλ, Γεωργίου, - 27 – Πέτρα
81. Τζελέπης Αλεξανδρος, Γεωργίου, - 53 – Πέτρα
82. Φωτακίδης Αλέξιος, Αναστασίου, - 45 – Πέτρα
83. Χατζόπουλος Φώτειος, Θεοχάρου, - 32 – Πέτρα
84. Χαρισίδης Παναγιώτης, Ανέστου, 29, Πέτρα
85. Χατζηκώστας Αλεξ. ……………… , - 84 – Πέτρα
86. Χατζόπουλος Δημήτριος, Αλεξάνδρου, - 48 – Πέτρα
87. Χατζόπουλος Γεώργιος, Αλεξάνδρου, - 44 - Πέτρα
88. Χαρισίδης Παναγιώτης, Αρ. – 29 – Πέτρα

Πριν από λίγους μήνες ο εγγονός του Γιώργου Μπεκιαρίδη, από την Πέτρα, επισκέφτηκε τον τόπο του παππού του. Ήταν σαν ένα προσκύνημα στη γενέτειρα γη του προγόνου του! Πολλά κτίσματα ελληνικά υπάρχουν ακόμη, εγκαταλειμμένα και παραδομένα στη φθορά του χρόνου! (Αρχείο Γιώργου Μπεκιαρίδη).